Is het streven naar een levensvatbare Palestijnse staat nog realistisch?

Civis Mundi Digitaal #4

door Wim Couwenberg

Hoe realistisch is het streven naar een levensvatbare Palestijnse staat nog?

Wim Couwenberg

Een belangrijke stap voorwaarts, zo kwalificeerde de Amerikaanse president Obama vorig jaar de voorwaardelijke aanvaarding van een Palestijnse staat door de Israëlische premier Netanyahu. Een stap in de juiste richting, was het commentaar van de zijde van de EU. Tegelijk is Israël daarna zowel door de Amerikaanse president Obama als van de zijde van de Europese Commissie te verstaan gegeven dat het zijn nederzettingenpolitiek moet terugdraaien. Want dat staat de beoogde tweestatenoplossing in de weg waar men zich officieel aan gecommitteerd heeft. En zo blijft men van westerse zijde vasthouden aan het sprookje van een levensvatbare Palestijnse staat.

Een reeks van conferenties is er al geweest ter realisering van zo’n staat, achtereenvolgens in Madrid (1991), Oslo (1993), Camp David (2000) en Annapolis (2008). Maar ze zijn allemaal mislukt. Ieder die zich niet langer zand in de ogen laat strooien, ziet dat dat vredesproces een schijnvertoning is. Want Israël is volstrekt niet van plan een levensvatbare Palestijnse staat naast zich te dulden. Netanyahu, de huidige premier, heeft dat eens onomwonden kenbaar gemaakt. Een dergelijke staat ziet hij als een bedreiging niet alleen voor Israël zelf maar ook voor Amerika en de hele vrije wereld. Bij een serieus vredesproces dat pijnlijke concessies van Israël vereist, heeft Israël uiteraard geen enkel belang. In de binnenlandse politiek van Israël is daar eenvoudig geen ruimte meer voor. Israël wekt steeds meer de indruk dat vredesproces alleen gaande te houden als façade waarachter het zijn koloniale expansiepolitiek via zijn nederzettingenbeleid geruisloos kan voortzetten en consolideren. Niettemin is de Palestijnse Autoriteit van plan in 2011 eenzijdig de soevereine Palestijnse staat te proclameren, nu er geen schot lijkt te komen in het vredesproces. Inmiddels hebben 104 landen in de wereld Palestina als soevereine staat binnen de grenzen van voor de zesdaagse oorlog van 1967 erkend als symbolische steun aan het door de VN erkende Palestijnse zelfbeschikkingsrecht. De meeste westerse landen houden vooralsnog vast aan het standpunt dat een Palestijnse staat er alleen kan komen als resultaat van onderhandelingen met Israël. Dus geen eenzijdige stappen in die richting, zo luidt de boodschap. Dat staat echter haaks op de hele geschiedenis van de wijze waarop staten to stand plegen te komen met recent nog Kosovo als nieuwe soevereine staat.

In september 2010 is het vredesoverleg op initiatief van president Obama in Washington voor de zoveelste maal hervat. Maar scepsis overheerste. Het is dan ook nog sneller dan verwacht een zachte dood gestorven. Zonder medewerking van Syrië, dat de spin is in het web van het Arabische verzet tegen Israël, is trouwens elke poging tot vrede in het Midden-Oosten tot mislukking gedoemd. De voorwaarden voor zo’n vrede zijn nog steeds een twee-staten oplossing op basis van de grenzen van 1967, inclusief teruggave van de volledige Golan hoogvlakte aan Syrië en een rechtvaardige oplossing voor Palestijnse vluchtelingen. Het zijn voorwaarden die volledig indruisen tegen de officiële Israëlische politiek. Dit is in november 2010 nog onderstreept. In een wet is toen vastgelegd dat er een tweederde meerderheid in het Israëlische parlement vereist is voor een besluit tot terugtrekking van Israël uit de bezette Golan-hoogvlakte en Oost-Jeruzalem. Als er geen tweederde meerderheid is, wordt het aan de kiezers ter beslissing in een referendum voorgelegd. Vrede in het Midden-Oosten lijkt dan ook voorlopig ver weg.

Het voortduren van dit conflict heeft voor Israël in zoverre een positieve kant dat interne tegenstelling en spanningen daardoor beheersbaar blijven. Dat geldt in het bijzonder voor de toenemende spanningen tussen (ultra) orthodoxe en seculier gezinde Israëliërs. Ruim 10% van de bevolking is ultra orthodox. En dat percentage groeit snel door het hoge kindertal onder deze bevolkingsgroep en daarmee ook de politieke invloed ervan.

Via een effectieve machtspolitiek van voldongen feiten is Israël stap voor stap bezig dit conflict in zijn voordeel te beslechten. Intern steunt het daarbij op zijn nucleair onderbouwde militaire superioriteit en extern op een ijzersterkte Israëlische lobby die er van uitgaat dat Israël altijd moet worden verdedigd ondanks de feiten, omdat het in de ogen van die lobby het morele gelijk aan zijn kant heeft. Het is een lobby die in het Westen, in het bijzonder in Amerika buitengewoon doeltreffend opereert. En dat is ook wel nodig. Want de Israëlische machtspolitiek blijft alleen effectief en succesvol, zolang zij zeker is van westerse, in het bijzonder Amerikaanse steun.

Door tegenkrachten in Europa en de VS wordt die steun wel meer en meer ter discussie gesteld. In Nederland, dat met het CDA voorop sinds lang geldt als trouwe bondgenoot, richt de kritiek zich de laatste tijd vooral tegen de machtspolitieke koers van dat land, flagrant in strijd als die koers niet zelden is met internationaal recht.

Ook in het CDA roeren zich nu critici, waaronder oud-premier Dries van Agt. Ter ondersteuning van zijn kritiek heeft hij ‘The Rights Forum’ opgericht; een forum dat in het CDA ook steun geniet van de oud-minister van Buitenlandse Zaken Hans van den Broek. Die acht sancties tegen Israël onvermijdelijk als het niet terugkomt op die machtspolitieke koers. Het CDA, zo stelt hij, zal moeten kiezen tussen het recht van de sterkste of de kracht van het recht. Zowel Van Agt als Van den Broek[i] maakten deel uit van 26 voormalige politieke leiders in Europa die in december 2010 in een brief aan de EU en de regeringsleiders van de EU-lidstaten op sancties tegen Israël aandrongen en de lakse houding van de EU in deze kwestie kritiseerden. De EU is echter te verdeeld over de Midden-Oosten politiek om daarin zelf een eigen rol te kunnen spelen. Die brief heeft dan ook geen effect gehad.

De uitkomst van de volksopstand in Egypte is uiteraard ook heel belangrijk voor het verdere verloop van de Midden-Oost politiek en de positie van Israël dat jarenlang de steun genoot van het autoritaire bewind van Mubarak. Maar dat lijkt nu ten einde te lopen.

[i] Zie Sleutel tot vrede in het Midden-Oosten, Civis Mundi, 4, 2008

[ii] Zie H van den Broek, Wil het CDA echte vrede in het Midden-Oosten?, CDV, zomer 2010. Zie ook Dries van Agt, Een schreeuw om recht. De tragiek van het Palestijnse volk, 2010