Het profijt van solidariteit

Civis Mundi Digitaal #4

Het profijt van solidariteit - draagvlak voor herziening in het stelsel van werk en inkomen. Uitgave Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Het stelsel van werk en inkomen dat wij in Nederland hebben, is het onderwerp van voortdurende maatschappelijk discussie. Aan de ene kant staat het stelsel onder druk vanwege de noodzaak en de politieke wil tot aanpassing en hervorming. Aan de andere kant lijkt het stelsel op steun onder delen van de bevolking te kunnen rekenen. Solidariteit ligt aan de basis van het stelsel. Herverdeling van financiële middelen staat of valt met die solidariteit. Daarom is het bij het maken van beleid belangrijk zicht te hebben op de solidariteitsbereidheid en het maatschappelijke draagvlak onder het stelsel. Een andere belangrijke pijler is uiteraard of het stelsel betaalbaar kan blijven.

In deze bundel staan de volgende vragen centraal: Staat het sociale stelsel als gevolg van afnemend draagvlak onder druk, welke keuzen zijn op hoofdlijnen mogelijk om de solidariteit te borgen en hoe ontstaat maatschappelijk draagvlak voor noodzakelijk geachte hervorming van de verzorgingsstaat? In mei en juni 2010 hebben wetenschappers in drie workshops hun inzichten gedeeld en bediscussieerd met elkaar en met medewerkers van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en andere geïnteresseerden. De workshops gingen over de deelthema’s:

1. Solidariteitsbereidheid en verandering in het politieke klimaat;

2. Herverdeling in de verzorgingsstaat;

3. Maatschappelijk draagvlak voor hervorming van de verzorgingsstaat.

Het draagvlak onder de verzorgingsstaat wordt hoofdzakelijk bepaald door solidariteit als attitude, met onderscheid tussen affectieve en berekenende solidariteit. De vraag is nu in hoeverre deze attitude in de afgelopen decennia is veranderd en door welke factoren dit komt. De literatuur over dit onderwerp in de Nederlandse context beschrijft hoofdzakelijk vier dominante ontwikkelingen, volgens sommigen ook wel moderniseringstrends genoemd:

1. individualisering

2. informatisering

3. globalisering

4. demografische ontwikkelingen

Het is goed om te bedenken dat deze vier termen het karakter hebben van ‘containerbegrippen’, waardoor het moeilijk is om causale relaties te leggen en te duiden. Dit geldt in het bijzonder voor ‘individualisering’ en ‘globalisering’. Verschillende auteurs hebben geprobeerd deze containerbegrippen nader in te vullen.

In de workshops gaven experts uit verschillende disciplines hun visie op de centrale vraagstelling. Dit leidde tot een compleet en verfrissend beeld van het maatschappelijke draagvlak voor de verzorgingsstaat en voor toekomstige hervormingen. De belangrijkste inzichten uit de workshops treft u in deze bundel aan. De bundel is daarmee het vertrekpunt voor verdere discussie over solidariteit en maatschappelijk draagvlak. Gekozen is voor toegankelijke bijdragen met een feitelijk en wetenschappelijk karakter. Om een brede toegankelijkheid te waarborgen is de methodologische onderbouwing beperkt gehouden. Geïnteresseerde lezers hebben via de literatuurwijzigingen in deze hoofdstukken toegang tot meer achtergrondinformatie.