Vriendschap een tweede ik

Civis Mundi Digitaal #13

Catharina de Haas - Vriendschap een tweede ik. Uitgeverij Scriptum, Schiedam, 2012

Dit boek is de vrucht van een levenlang denken over en werken aan vriendschap, een uitgebreide studie filosofie, het consulentschap als filosoof en het verzorgen van cursussen over vriendschap. Het is geschreven op uitnodiging van de uitgever. Dat prikkelde de auteur tot verhoogde concentratie op het thema vriendschap met als resultaat een mooi boek hierover dat ook fraai is uitgegeven en verlucht met aardige illustraties.  Het boek opent met een hoofdstuk over vriendschap als levenskunst en daarmee wordt het thema meteen op een goed denkspoor gezet. Allerlei aspecten van vriendschap komen achtereenvolgens aan de orde, in de eerste plaats verschillende vormen van vriendschap. Veel intermenselijke relaties zijn instrumenteel. Mensen gebruiken elkaar daarin als middel, het meest opvallend natuurlijk in economische en politieke betrekkingen. Toch kennen we ook op economisch en politiek terrein relaties die zich presenteren als zaken en politieke vriendschap. Betrokkenen zijn in dit verband met elkaar functioneel verbonden in het streven naar een gezamenlijk doel. De auteur herinnert in dit verband ook aan een bekende uitspraak van een de filosoof Immanuël Kant. De mens dient niet louter als middel gebruikt te worden maar altijd ook als doel op zichzelf bejegend.

Vriendschap presenteert de auteur als een van de vormen van liefdesrelaties. Die uit zich als zodanig in verschillende gradaties, meer of minder intiem. Op die intimiteit en haar grenzen wordt vervolgens nader ingegaan. En zo ontvouwt zich een breed panorama van onderwerpen die met vriendschap te maken hebben. Dat is ook het einde van vriendschap en hoe daarmee om te gaan en het ontbreken daarvan, toegespitst op eenzaamheid als maatschappelijk gegeven. Dit heeft op het eerste gezicht meestal een negatieve gevoelswaarde als uiting van een existentieel gemis. Terecht komt de auteur in haar boek ook op voor positieve vormen van eenzaamheid. In de ontwikkeling van het kloosterwezen komt eenzaamheid in positieve zin bijv. tot uiting in contemplatieve kloosterordes. Een onderscheid dat ik in dit boek mis is dat tussen gesloten en open vriendschap. Gesloten vriendschappen tenderen naar exclusiviteit, naar het zogenaamde egoïsme à deux.

SWC