Ons incomplete weten: Gedichten bij het artikel over wetenschapsfilosofie en kennissociologie
Civis Mundi Digitaal #25
door Piet Ransijn
Ons incomplete weten
Gedichten bij het artikel over wetenschapsfilosofie en kennissociologie
Dichter bij de wetenschap, een complementaire visie op wetenschap, filosofie en religie
Zie thema 20 Integraal denken
door Piet Ransijn
Licht in een wereld die verblind lijkt te zijn waarin mensen hun silhouet en schaduw achterlaten
Leren van kinderen en dwazen
5 maart 1998
Wij leven en leren.
Maar hoe?
Levend begraven
in blokkendozen van beton en staal
Bedolven onder vierkante papieren
bedekt met harteloze taal
Gelukkig zijn er ook mensen
die leren van kinderen en dwazen
Die stil zijn
als anderen rennen en razen
Die zich bekommeren
om wat onze kinderen vinden
Die zorgen voor licht
in een wereld vol dwazen en blinden
Die voorbij de waan zijn gegaan
naar de zoom van een tijdloos bestaan
Blokkendozen van beton en staal aan de zoom van een tijdloos bestaan
Een verknipt land met bokkendoos vol asfalt en beton
Verknipt hekeldicht
26 april 1998
In een verknipt land
met verknipte zielen
in blokkendozen
van beton en staal
zijn wij naar school gegaan
Het hele leven
wordt uiteengereten
en ontbloot van zin
gaat het de computer in
Alles krijgt een cijfer
Iedereen een cijfer
Dit heet weten
Wie voldoende cijfers heeft
is gereed voor het volle leven
Gelukkig is er ook een ander weten
waarbij alles weer heel wordt
en op zijn plaats valt
in een alomvattend veld
Het veld van onbeperkt bewustzijn
“Waarin wij leven bewegen en zijn”*
*Handelingen van de apostelen 17,28
Blokkendozen in een veld van dagend licht
Waartoe?
Onstuimig voortgedreven
reisde ik langs vele wegen
In verre landen lang gebleven
Duizenden boeken gelezen
Duizend gedichten geschreven
Om vele mensen gegeven
De liefde was mij genegen
langs ondoorgrondelijke wegen
vrouw en kinderen gekregen
M’n leven was niet zonder zegen
Toch denk ik soms even
Is dit nu mijn leven?
Waartoe al mijn streven?
Was ik niet net zo lief
een spelend kind gebleven?
1998 Bij keuzemodule over Loopbaanoriëntatie
Leren van het leven
2003 10 17
Als het leven vreugde geeft
en je veel plezier beleeft
blijf dan leren van het leven
hoe het meer en meer kan geven
Als het leven minder prettig gaat
je met rampspoed om de oren slaat
blijf dan van het leven leren
Rampspoed kan zich keren
Het leven neemt en geeft zolang je leeft
Hou niet vast wanneer het je verrast
Maak het leven niet tot last
Blijf niet staan maar laat je gaan
Laat het leven, laat het streven
Het zal geven wat je past
Hou niet vast, wees je leven niet tot last
Maar blijf altijd leren van het leven
Het zal je geven wat je past
Als het leven er soms onverwacht toe noodt
leer dan ook een plek te geven aan de dood
Sterven is een andere kant van het leven
Overgeven is het wezen van het leven
Een mens die zich kan overgeven
gaat vaak meer vervuld door het leven
Blijven leren van het leven
Op je knieën voor een kind
een stukje steen, een dier of plant
Voor het wonder van het leven
het pure bestaan dat alles verbindt
in een groots bezielend verband
Want alles is één
één groot wonder
Studententijd: de jaren zestig
Voor Prof. Goudsblom en Prof. Duintjer
Toen ik mijn onschuld niet geheel verloren had
ging ik als boerenzoon studeren in de grote stad
Waar in die tijd haast alles leek geoorloofd
en aan zekerheden niet meer werd geloofd
Het gezag werd systematisch genegeerd
Autoriteit was zonder meer verkeerd
Gebouwen werden bezet, colleges verstoord
De luide roep om inspraak werd alom gehoord
Niemand had het zo te zien meer voor het zeggen
en het gezag leek zich daar bij neer te leggen
Maar alleen met eindeloos vergader en gepraat
voelden velen zich bij nader inzien niet gebaat
*********
Er waren in die tijd ook erudiete professoren
die met hun vak studenten wisten te bekoren
Die diepgang zochten in de spraakverwarring
zonder prooi te zijn van dreigende verstarring
Menigeen zocht naar een diep waarachtig weten
om een onzeker leven diepere zin te geven
Anderen vonden inspiratie in een vorm van meditatie
Er kwam ruimte voor een eigen vakkencombinatie
Er was ook aandacht voor de grote filosofen
en de eigentijdse visie van de grote sociologen
door de integratie van hun kritisch inzicht
gaven zij de wetenschap een ruimer zicht
*********
Velen baanden zich een eigen weg door het leven
en wisten ook aan anderen iets mee te geven
van hetgeen zij in hun eigen leven zochten
en daar soms een glimp van krijgen mochten
In een wereld wankelend aan alle kanten
heeft geen mens het lot in handen
Iedere gevonden vorm van zin en zekerheid
raakt een mens na een zekere tijd weer kwijt
Na iedere crisis weer een nieuw begin
Een vorm van zin in werk of een gezin
Kennis en ervaring delen en geven
geeft ook zin en inhoud aan het leven
2011 06 04 n a v contact met professor Goudsblom,
emeritus hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam
Zijn proefschrift Nihilisme en cultuur, over o.m. Nietzsche raakte mij.
Friedrich Nietzsche
Open plek in een donker bos
Stil zijn en luisteren
’Toen schrok ik wakker in een donker bos
Ik was verdwaald in het midden van mijn leven
Dat wat ik vasthield liet mij zomaar los’*
Verdwalen wij niet in een woud
van werk en woorden?
Is het geen tijd om te vertoeven
op een open plek in het bos
en daar stil te zijn?
Te luisteren naar het ruisen
van de stilte in de diepte van de ziel
Luisteren naar de stilte
tussen de gedachten
en de goddelijke stem horen
* Dante, begin van de Divina Commedia
IJdelheid** 2002 09 29
Bij afscheid van een oudere collega
De één is bezig met zijn baan
Een ander met de organisatie
Maar waar komt het op aan?
Misschien op Zelfrealisatie?
De een is bezig met een training
Een ander vormt zijn mening
Maar elke vulling van de tijd
is eigenlijk slechts ijdelheid:
Najagen van wind*
of spel van een kind
Want ijdelheid
is wat niet blijft
Het lot dat ons soms tart
De wervelingen van het hart
Zij kennen rust noch duur
Maar alles rijpt het eigen uur
Wij houden ons wel groot
Maar in de schaduw van de dood
zijn wij in feite onbeduidend klein
Het kosmische bewustzijn
echter kent geen einde
alleen een ’einde van het lijden’*
* Boeddha’s omschrijving van nirvana
** Prediker 1: 2-3 en 12:3
Socrates, J.L. David 1787
‘Is de wetenschap in staat ons handelen zin en doel te geven
nadat zij heeft bewezen dat zij deze kan wegnemen en vernietigen?’’
Nietzsche (Prof J Goudsblom, Collegedictaat doctoraal sociologie 1970)
Het weten waard Voor J. bij zijn publicatie in Nature*
2013 07 11
Wat is het weten waard?
Is dat wat in Nature staat?*
Draagt het bij tot beter leven?
En wat heet beter?
Is de zogenaamde vooruitgang
eigenlijk ook geen achteruitgang
die mensen in de postmoderne tijd
meer van de natuur afscheidt?
Mensen verwijdert van hun hart
De wereld met problemen tart
Na ieder ‘opgelost’ vraagstuk
zijn wij met vele nieuwe vragen druk
Lijkt dat niet op water naar de zee dragen?
Wat wordt bijgedragen aan wezenlijke vragen?
Wat is de zin en het doel van ons leven?*
Wat is het waard om aandacht te geven?
*******
Wie in Nature heeft gepubliceerd
wordt gerespecteerd als zeer geleerd
Een stimulans om door te gaan
met wetenschap als (deeltijd)baan* Zie Max Weber
Wissenschaft als Beruf
Om fundamentele vragen op te werpen
De postmoderne discussie aan te scherpen
Maakt wetenschap ons vreugdevol en liefdevol?
Of draait zij met techniek de wereld dol?
Een wereld vol reductionisten en sofisten
die alles beter wisten en elkaar betwisten
vraagt om een kritische en wijze les
van een nieuw soort Socrates
Die deugd weer met weten verbindt* *‘Deugd is weten’
niet door geld en macht is verblind Socrates:
Die geen onrecht doet maar ondergaat ‘Beter onrecht ondergaan
en weet wat hem te wachten staat dan onrecht doen,’
Die trouw aan zijn innerlijk weten
de stem volgt van zijn geweten
Die gevestigde waanideeën bestrijdt
met vermetele scherpzinnigheid
Een mythische heroïsche figuur
die trouw blijft aan zijn eigen natuur
‘We weten niet wat bevorderlijk en wat schadelijk voor ons is, in onze levenswijze, dagindeling, met wie wij omgaan, beroep en vrije tijd, natuur- en kunstbeleving, eten, slapen en nadenken, in de kleinste en alledaagse dingen zijn wij onwetend en hebben we geen scherp zicht. Dit maakt de aarde tot een plek van onheil.
Men moet niet zeggen dat het komt door het menselijk onverstand.
Veeleer is er verstand genoeg, meer dan genoeg, maar het wordt verkeerd gericht en kunstmatig van de kleine dagelijkse dingen afgewend.’
Nietzsche, citaat in J. Goudsblom Nihilisme en cultuur, p 210
Verbinding met de bron
2013 12 18
Zonder de verbinding met de bron
waaruit het leven ooit begon
missen wij een dieper weten
zijn wij bron en doel vergeten
Neemt het verstand de overhand
volgt misverstand na misverstand
Waardoor wij het leven uiteenrukken
gefragmenteerd in opgedeelde stukken
De band met het geheel is niet te vinden
We tasten in het rond als ‘ziende blinden’* *Matteus 13,13
met een zekere beklemming
op zoek naar hun bestemming
We zijn op zoek naar onszelf
onze plaats onder het hemelgewelf
de plaats van ieder onderdeel
in verbinding met het geheel
Zonder de verbinding met de bron
is het leven als het ware zonder zon
Die het leven koestert en voedt
en waar ieder zich te goed aan doet
Als wij onwetend en verstoken zijn
van de bron van ons bewustzijn
kunnen wij als dolende blinden
geluk en vrede moeilijk vinden
Die in duisternis gehuld
verveeld en onvervuld
zoekend door het leven gaan
naar een lichter en voller bestaan
Tot het licht wordt van binnen
wij een nieuw leven beginnen
Tot het licht van binnen wordt
door mediteren of geloof in God
In de zin van dieper weten
het weten dat wij zijn vergeten
Door een innerlijke verbinding
in plaats van innerlijke verblinding
Onverstand en hoogmoed kwijt
Terug naar de onschuld van de kindertijd
De harmonie met de kosmische orde ging verloren
Het wetenschapsbedrijf
2014 05 02
Een leven zonder zin en doel
ligt leeg en eenzaam op de loer
Krijgt het leven een diepere zin
door lustbevrediging en materieel gewin?
Gereduceerde kennis geeft verblinding
Geïntegreerde kennis geeft verbinding
Eenzijdige wetenschappelijk weten
kan het leven geen betekenis geven*
Op den duur zal gaan blijken
dat ten koste van al wat leeft
op kosten van anderen zich verrijken
het leven geen zin en betekenis geeft
Het wetenschapsbedrijf is objectief
en heeft an sich de mensen niet lief
zonder vakoverstijgend te kijken
kennis verkopend aan de rijken*
Maar wat betekent rijk
met een armzalige kijk?
in een beperkende visie gevangen
stilzwijgend bevrijding verlangend:
Harmonie met de kosmische orde
Daar weer bewust van te worden
Om weer in het paradijs te kunnen leven*
waaruit wij door onbegrip zijn verdreven
*Zie Max Weber, Wissenschaf als Beruf
*Zie Faust die zijn ziel verkocht aan Mefistofeles
om echt te kunnen genieten al was het maar kortstondig
en ook al was het ten koste van de ander, met name Gretchen
*Zie Erich Fromm over de menselijke situatie in De gezonde samenleving
Meester Kwel, karikatuur van een stripfiguur uit de jaren 50
Vroeger werd met een stok nog directe dwang uitgeoefend
Tegenwoordig in een ingenieus intellectueel dwangsysteem
dat met behulp van computers van alles in de gaten houdt.
‘Het (nood)lot van onze tijd wordt gekenmerkt door rationalisering en intellectualisering
en bovenal door ‘ontheiliging’(‘onttovering’, Entzauberung) van de wereld’
Max Weber, Wetenschap als beroep en roeping
Verwetenschappelijking van zorg en welzijn** 2014 01 26
Ook in de zorg wint wetenschap terrein
Meer en meer vanuit het hoofd
meer van hart en ziel beroofd*
Zorg met de computer gestuurd
Caritas heeft lang genoeg geduurd
Alles vastgelegd in formulieren
De zorg verzandt in de papieren
Met de computer ingevuld
wordt de absurditeit verhuld
Iedere cliënt een mapje papieren
in een overvloed aan formulieren
Waar gaan zorg en welzijn heen
in een computergestuurd systeem
waarmee het alziend oog van God
alwetend digitaal vervangen wordt?
De ziel bestaat niet*
in de neurowetenschap
die alleen gelooft wat je ziet
en niet het ongeziene vat
* Zie o.a. reacties van neurowetenschappers op P van Lommel, Eindeloos bewustzijn
en interview met Dr Eben Alexander, ‘Ons bewustzijn is eeuwig’ in Theoptimist mei/juni 2013
over zijn boek Proof of Heaven; zie ookKarl.R. Popper en J.C Eccles, The Self and its Brain;
Dick Swaab, Wij zijn ons brein,versus Alva Noë, Wij zijn toch niet ons brein
**Zie Wilterdink e.a. Samenlevingen, 2007, p 160-61
over mechanisering en verwetenschappelijking rationalisering en bureaucratisering,
ibid. p. 165 en Max Weber in De protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme (slot)
De promotie
Maastricht 22 juni 2012 Bij de promotie van een familierelatie
Daar zitten de heren weer
gewichtig in hun lange toga
de hooggeleerde heren
Vandaag is het hun eer
een knappe promovenda
laten promoveren
Maar wat ze ook beweren
het fijne weten ze nog niet
Weet dat de promovenda
als het waar is wat ze ziet?
Maar wat is waarheid?
Altijd weer een punt van strijd
Visies die elkaar bestrijden
Al sinds de antieke tijden
In het universum in actie
onthult zich maar een fractie
aan ons menselijke brein
van wie of wat wij wezenlijk zijn
Dat is niet de DNA of RNA
Zoals de knappe promovenda
volgens één der hooggeleerden
tegen beter weten in beweerde
Wij zijn niet onze genen
zoals sommige mensen menen
Want wij zijn ook niet ons lijf
Dat is volgens velen buiten kijf
We hebben een lichaam en zijn
in wezen ons bewustzijn
We kunnen slechts iets weten
niet alleen door het te meten
Maar door ervan bewust te zijn
Hoe wij weten wie of wat wij zijn
is een vrijwel onbekend terrein
van het ongrijpbare bewustzijn
Een mysterieus gegeven
ligt ten grondslag aan het leven
Hoe ingenieus het is gestructureerd
is wat wetenschap ons leert
Alles heeft uiteindelijk een reden
Lijkt te werken naar wetmatigheden
die ons menselijk oog niet altijd ziet
Want wij weten lang nog alles niet
Soms is het vermoeden sterk
van een intelligentie aan het werk
De wereld zit zeer knap in elkaar
Dat kan toch niet zomaar?
De horizon wijkt
2014 02 12
Aan de horizon van het oneindige
zijn waarschijnlijk maar weinigen
die verder kijken en reiken
als horizonten wijken
Op zoek naar de bron
voorbij een transparante horizon
naar de grond van het bestaan
Voorbij de waan van een eindig bestaan
kijkt het oneindige sprakeloos ons aan
met kosmische ogen vol mededogen
Voor een vaak gedreven en bevlogen
maar nietige en eindige bestaan
waaruit wij ooit een keer zullen gaan
Zoals menigeen verdween
zonder te weten waarheen
Een wereld van bewustzijn 2013 12 05
In de mondaine wereld
is een subtielere wereld
die wij maar zelden zien
een mooi moment misschien
De wereld van bewustzijn
van ons eigenlijke zijn
Niet hetgeen we spelen
maar hetgeen we zijn
Tederheid verbondenheid
en het vermogen om te delen
Velen zijn iets van die wereld kwijt
die dichters in hun hart behoeden
en ook in anderen vermoeden
Zij richten zich in hun gedichten
zachtjes op het mooie in de ziel
waar een teder licht op viel
zodat het op kan lichten
Het licht van het bewustzijn
ons eigenlijke zijn
Mensen met ruimer bewustzijn 2013 09 19
Voor een wetenschappelijk onderzoeker
Moge mensen van wie het bewustzijn
meer geïntegreerd en ruimer is
gevestigd in het eigenlijke zijn
de aarde bewaren en behoeden
Anders gaat er nog meer mis
dan wij nu kunnen bevroeden
Ook zij die wetenschapper zijn
zijn vaak begoocheld door de schijn
van de verschijnselen en zij zijn
veelal niet gevestigd in hun eigen zijn
Zij menen iets dat wezenlijk is te weten
maar hebben vaak het wezen juist vergeten
Wat wezenlijk is kan niet verdwijnen*
en blijft in het bewustzijn schijnen
dat op de verschijnselen schijnt
en blijft als al het andere verdwijnt
als grondeloze achtergrond
die van de aanvang af bestond
Waarin verschijnselen verschijnen
en weer in de grond verdwijnen
Ze zijn bij nader onderzoek
als beelden op het witte doek
Beelden die komen en wijken
terwijl wij het scherm bekijken
(Denk)beelden komen en gaan
De achtergrond blijft bestaan
Het weten van het bewustzijn
reflecteert de wetten van het zijn
waar verschijnselen zich naar bewegen
als een vormbepalend gegeven
Wie dat wat wezenlijk is kent
waardoor de wereld wordt gekend
beziet wat komt en gaat en dat wat blijft
en wat verschijnselen in wezen drijft
Hoe het mysterie van het worden en het zijn
zich opent en ontvouwt voor het bewustzijn
Het mysterie van komen en gaan
in dat wat is en blijft bestaan
Het verschijnen en verdwijnen
in dat wat steeds blijft schijnen:
Het licht van het omvattende bewustzijn
waarin ‘’wij leven, bewegen en zijn’’**
*’’The unreal has no being
The real never ceases to be
The final truth about them both
has thus been perceived
by the seers of ultimate Reality’’
Bhagavad Gita II-16, zie ook andere verzen
**Handelingen van de Apostelen 16,27
De eenheid in zicht 2014 05 26
Wanneer iemand verder kijkt
dan de blik van anderen reikt
meent men dat hij fantaseert
of onwaarheden beweert
Tenzij men kan bewijzen
of leert zien op andere wijze
Dan kan men het misschien
ook anders gaan zien
Soms daagt het licht
komt eenheid in zicht
van het hemelgewelf
met de aarde en onszelf* *zie afscheidsbrief Wubbo Ockels
De wereld en het bewustzijn
vormen één omvattend zijn
dat zich in zwijgen hult
en toch het hart vervult
met de uiteindelijke zin
die ooit verloren ging
Het scheidend intellect
wordt op zijn plek gezet
bezield en bewogen
door een groter vermogen
als een bijzonder onderdeel
van een groter geheel
‘Wij leven bewegen en zijn’ *Handelingen van de apostelen 17,28
in een ruimer bewustzijn
als licht van binnen schijnt
waar scheiding in verdwijnt
Licht dat ieder mens verlicht* *Johannes Proloog 1,9
daagt in het verruimde zicht
Onheil in de wereld
2013 06 26
In een wereld die aan alle kanten
wordt geteisterd door onheil en gemis
en door dreigende rampen en branden
in een wereld waar geen vrede is
mogen wij toch niet werkloos toezien
dat het nog erger wordt misschien?
Hadden we nu nog maar de pit
om te zeggen hoe het zit
We hebben levenslang geweten
wat de oorzaak is van de gebreken
Door te lezen en te leren van wijzen
die ons er telkens weer op wijzen
eeuw na eeuw en keer op keer
in variaties van dezelfde leer
Hoe wij kunnen groeien in bewustzijn
en ontwaken kunnen in ons eigen zijn
Gewijd aan de komende tijd 2014 04 03
Een andere tijd is in de maak
Wij hebben daarin een taak
Met elkaar en voor elkaar
Ook al lijkt het soms zwaar
Het gaat niet meer om gewin
tegen de natuur en anderen in
Maar om steun te verlenen
aan de realisatie van het Ene
Iets bij te dragen van waarde
voor het welzijn van de aarde
Haar met het Ene verbinden
dat in ons hart is te vinden
Soms kent men een visie
een besef van een missie
Soms vult men het aan
Ieder zijn weg om te gaan
Het gaat er eigenlijk om
te zijn als zonneschijn
als een straal van de zon
het Goede te doen en te zijn
*Het Goede is bij Plato, het ene, ware en mooie
Bron van al het goede, alle goede eigenschappen
Zoals de zon al het goede verlicht en doet groeien
Over de dichter / schrijver
Dr. Piet Ransijn (1949) studeerde westerse en niet-westerse sociologie en filosofie te Amsterdam, vooral cultuur- en godsdienstsociologie en kennissociologie. Schreef een doctoraalscriptie over Vervreemding en zelfverwezenlijking, een boek over Bewustzijn als bewapening (1982), een proefschrift over collectief bewustzijn in India (1984) en vertaalde het boek van Motz en Weaver, History of Physics (1993). Medeoprichter en onderwijsadviseur van een onderwijsprogramma over sociaal-emotionele vaardigheden: Leefstijl voor jongeren (1989-2008). Was parttime docent sociologie en keuzemodulen over onder meer bewustwording en intuïtie aan Hogeschool Windesheim in Zwolle (1993-2014).