Federaal Europa het grote taboe in Nederland

Civis Mundi Digitaal #30

door Wim Couwenberg

Een federaal versus een confederaal Europa

De nationale democratie binnen de Eurozone is zo’n beetje afgeschaft. Verkiezingen doen er niet meer toe, treurt Volkskrantcolumnist René Couperus, met verwijzing naar het politieke lot van de nieuwe Griekse regering. Luttele dagen daarvoor constateerde een columnist in NRC Handelsblad dat globalisering en echte democratie niet samengaan. Regeren is een rendez-vous met de realiteit, was de realpolitische reactie van de Duitse minister van financiën Schäuble op de Griekse politieke spookrijders. In een notendop de kern van wat er de laatste tijd in de relatie tussen Griekenland en de Europese Commissie gaande is. De politieke realiteit die hierbij in het geding is, is de financieel-economische en digitale globalisering die we sinds het einde van de Koude Oorlog beleven. Een boek daarover wordt elders in dit nummer besproken.

De Europese integratie is na de oorlog in eerste instantie begonnen om oorlog in Europa uit te bannen. Europese federalisten hadden daar van stonde af aan verdergaande oogmerken mee, nl. Europese staatsvorming in federale zin. Charles de Gaulle heeft als Franse president geprobeerd dat streven tegen te werken door zijn voorstel om van Europa een statenbond te maken, en zodoende het primaat van de natiestaat en zijn belangen veilig te stellen. Maar dat werd in Nederland als anachronisme en dus als reactionair verketterd. En van Nederlandse zijde is dat dan ook met succes gedwarsboomd.

Ondanks groeiend Euroscepticisme is de bevoegdheidssfeer van de EU via de verdragen van Maastricht, Amsterdam, Nice en Lissabon steeds verder verruimd, met daarnaast sluipende Europese integratie (creeping integration) via de rechtsspraak van het Europese Hof van Justitie. Al is de rol van de natiestaat in Europa tegen de verwachting van kosmopolitische elites in zeker nog niet uitgespeeld, toch verandert die natiestaat door snel groeiende internationale interdependentie onstuitbaar in een vergaand interdependent en dus beperkt soeverein type staat, waarin kiezers en hun regeringen machteloos zijn geworden om nog een beslissend stempel te drukken op supranationaal geworden financieel-economische ontwikkelingen.

Pleiten voor een federaal Europa taboe. Dus doodzwijgen is de boodschap

Na de Koude Oorlog is het internationale kapitalisme, niet langer gehinderd door communistisch tegenspel, de sterkste motor geworden in economische globaliseringsprocessen. Het socialisme, of de sociaaldemocratie als laatste restant ervan, is daarentegen om pragmatische redenen steeds meer vergroeid geraakt met de natiestaat als hefboom van maatschappelijke vooruitgang, en daarmee ook machteloos geworden om tegen dat internationale kapitalisme het nodige tegenspel te bieden. De enige manier om democratie in Europa nieuwe ontwikkelingskansen te bieden, evenals sociaaldemocratische politiek, is een ontwikkeling naar een federaal georganiseerd Europa, zoals Europese federalisten dat al sinds jaren beogen. In 2001 is zo’n federaal Europa reeds door de toenmalige Duitse regering voorgesteld. Pas in zo’n Europese federatie kan het democratisch tekort van de EU effectief opgeheven worden. Dat noopt wel tot het lef het vertrouwde kader van de natiestaat in zekere mate te overstijgen. Het gaat daarbij niet, zoals hardnekkig beweerd, om een Europese superstaat waarin de natiestaten opgaan, maar om een federatie van nationale lidstaten gebaseerd op gedeelde soevereiniteit en een heldere bevoegdheidsverdeling; met andere woorden, een federaal verband waarin de natiestaat, bevrijd uit zijn te eng geworden nationale beklemming, een nieuw en verruimd ontwikkelingsperspectief geboden wordt.

Maar het bepleiten van zo’n Europese federatie is het grote taboe in Nederland geworden. Ik heb dat al herhaaldelijk geprobeerd te doorbreken. Maar in onze kwaliteitskranten is daarvoor geen ruimte. De redactie van de Volkskrant weigert op haar beurt ook enige opinieruimte te bieden voor een dergelijk pleidooi. Vandaar dat ik het nu in Civis Mundi publiceer met enige toevoegingen. Luttele dagen na de afwijzing van mijn artikel was er in de Volkskrant wel de nodige ruimte voor twee grote opiniebijdragen van Eurosceptici. Zo’n afwijzing is ook het treurige lot geweest van de schrijvers van European Federalist Papers: Leo Klinkers en Herbert Tombeur. Die papers werden afgerond met een bondig ontwerp voor een federale constitutie, gebaseerd op die van de VS, maar met Zwitserse en Europese elementen erin verwerkt. Dat indrukwekkende particuliere initiatief is in onze zogenaamd democratisch gezinde media op schandelijke wijze doodgezwegen. Vrijheid van meningsuiting wordt wel vroom beleden, maar eindigt wanneer een pleidooi voor een federaal Europa in het geding is. Een vrije en open discussie daarover durft men niet aan.

Onzin

Maar stuit zo’n Europese federatie niet op diepgaande culturele verschillen binnen Europa, is een bekende tegenwerping. Onzin. Zie bijvoorbeeld de Zwitserse federatie, waar een radicaal functionerende democratie hand in hand gaat met diepgaande culturele verschillen. Maar er ontbreekt toch een Europees volk waarin een Europese democratie wortel kan schieten, is ook zo’n afgezaagde tegenwerping. Onzin. Voor zo’n democratie is alleen een staatsvolk nodig, en de ontwikkeling van een Europees staatsburgerschap. En dat ontstaat vanzelf als gekozen wordt voor een federaal Europa.

Zo’n Europa is een heilzame publieke reactie op de ontwikkeling van een nieuwe, multipolaire wereldsituatie, met een aantal multiculturele grootmachten, die de komende tijd in onderlinge rivaliteit en samenwerking op het politieke en economische wereldtoneel de koers zullen bepalen. Alleen een hecht geïntegreerd Europa lijkt in deze nieuwe wereldpolitieke context nog in staat als een relevante en te duchten medespeler mee te doen.

Reactionair

Na afwijzing van mijn artikel over het democratische belang van een federaal Europa heb ik een korte brief naar de opinieredactie van de Volkskrant gestuurd, als reactie op de anonieme afwijzing zonder een geloofwaardige argumentatie. Ook die brief is zonder enige geloofwaardige argumentatie anoniem afgewezen. Vandaar dat ik die brief hieronder alsnog onder de aandacht breng. Hier volgt de tekst van die brief:

De nationale democratie binnen de Eurozone is zo’n beetje afgeschaft. Verkiezingen doen er niet meer toe, treurt Volkskrantcolumnist René Cuperus. Democratie is in de EU alleen nog functioneel te maken in een federaal Europa, reageerde ik hierop in een opiniebijdrage. Geen plaatsruimte, was het antwoord van de opinieredactie. Luttele dagen later wel twee grote opiniebijdragen van Eurosceptici: een bijdrage met een pleidooi voor een parlementaire enquête over de invoering van de Euro; en een bijdrage van de Euroscepticus Eppink tegen meer Europa, i.c. een politieke unie als logisch uitvloeisel van de Euro. Conclusie: vrijheid van meningsuiting wordt vroom beleden, maar een betoog voor een federaal Europa is taboe. Opinieredactie is wat Europa betreft even reactionair als de PVV. Dat herinnert aan generaal De Gaulle, die als Frans president niet verder wilde gaan dan een intergouvernementeel Europa, in Nederland toen verketterd als reactionair, want treurige exponent van staatsnationalisme. In Nederland komen velen hierop terug. Dat mag natuurlijk. Maar zij worden nu even reactionair als De Gaulle.