Het dilemma van de "5 sterren beweging" in Italië
Civis Mundi Digitaal #34
door Jan de Boer
Even het geheugen opfrissen. De italiaanse humorist, acteur , politieke agitator en provocateur Beppe Grillo richt in 2008 zijn " 5-sterren-beweging " op waarmee hij de van links tot rechts door schandalen en corruptie geteisterde italiaanse politiek grondig wil hervormen.
Deze euro-sceptische, populistische en ecologische beweging gekenmerkt door directe democratie kreeg in korte tijd veel aanhang en verwierf bij de landelijke verkiezingen in 2013 maar liefst 163 parlementaire afgevaardigden . Beppe Grillo zelf heeft geen zitting in het parlement omdat zijn Beweging verbiedt dat door justitie veroordeelde aanhangers parlementariërs kunnen zijn en hij in vroegere tijden veroordeeld is voor schuld aan een auto-ongeluk met dodelijke afloop. Ondanks de gepropageerde directe democratie nam Beppe Grillo in het begin zelf alle politieke beslissingen en deelde deze mee op zijn blog waaraan iedereen zich te houden had.
Even leek het erop dat de 5-sterren- beweging aan populariteit in ging boeten, maar de jongste peilingen geven de Beweging zelfs nog een iets hogere score dan de verkiezingen van 2013. Daarmee lijkt deze Beweging het enige alternatief te zijn voor de centrumlinkse Democratische Partij van minister président Matteo Renzi. Politiek rechts is na alle schandalen, ook in de persoonlijke sfeer, - denk aan Berlusconi - op dit moment geen politieke factor van betekenis meer. De lokale verkiezingen in 2016 zullen naar mijn idee duidelijk aantonen dat de 5-sterren beweging in de grote steden ,waaronder de door de mafieuse schandalen geteisterde stad Rome, definitief vaste grond onder de voeten heeft gekregen.
Deze populariteit geeft de Beweging vleugels en men hoopt eerst Rome en daarna als blijkt dat hun burgemeester daar orde op zaken stelt, ook regeringsverantwoordelijkheid te veroveren. Intussen is het aantal parlementariers van de Beweging wel met een kwart gedaald of door vertrek wegens het niet accepteren van het autoritaire gedrag van Beppe Grillo of wegens totale incompetentie. Niet zo verwonderlijk want waar moet je plotseling zo’n groot aantal goede kandidaat-parlementariërs vandaan halen?
De grote vraag is nu of deze 5-sterren beweging, M5S, - duidelijk geen echte politieke partij - wel regeringsverantwoordelijkheid kan dragen. Vanaf de stichting in 2008 is nooit echt gewerkt aan een politiek programma en voerden niet politiek ingevulde woorden als transparantie, legaliteit en ecologie de boventoon. De "directe democratie" binnen de 5-sterren Beweging houdt ook in dat iedereen even belangrijk is, dat de stem van willekeurig welke aanhanger even zwaar telt als die van een parlementariër, hetgeen een duidelijke politieke stellingname op een wat langere termijn ook niet bevordert. Ook strikte regels dat politieke beslissingen onderworpen zijn aan een stemming door aanhangers per internet, dat (parlements)kandidaten die eens bij vorige verkiezingen op de lijst van andere partijen hebben gestaan door de Beweging niet als eigen kandidaten geaccepteerd kunnen worden , dat onder geen beding allianties met andere politieke partijen aangegaan mogen worden, enzovoort, zijn fikse obstakels voor een toekomstig dragen van regerings - verantwoordelijkheid.
Geen wonder dat de jonge generatie binnen de 5-sterren beweging stelling neemt tegen deze destijds door Beppe Grillo geformuleerde principes van de Beweging. Beppe Grillo is zich daarvan bewust, wil hen niet in de weg staan misschien ook uit angst dat hij in de toekomst wellicht door deze jonge en zeer ambitieuze generatie uit zijn eigen 5-sterren beweging gezet zou kunnen worden, en heeft onder het mom van algehele vermoeidheid na zoveel jaren aktie-voeren de leiding van de Beweging overgedragen aan een 5 personen tellende directie waarvan de twee jonge zwaargewichten, de 29 jarige Di Maio en de 37 jarige Di Battista deel uitmaken. Gekleed in italiaanse op maat gesneden kostuums met goed gestrikte dassen en uiterst afgewogen uitspraken , zijn ze letterlijk en figuurlijk het tegendeel van de ruige provocateur Peppe Grillo. In de politieke peilingen staat Di Maio op gelijke hoogte met de minister president Matteo Renzi , de uit Rome afkomstige Di Battista is de ideale kandidaat voor het burgemeesterschap van Rome bij de volgende lokale verkiezingen. Toch is hun landelijke politieke toekomst nog onzeker, want de statuten van de 5-sterrenbeweging bepalen dat wil Di Maio zich als presidentskandidaat presenteren, hij formeel door enige tienduizenden internetters ingeschreven op de site Beppegrillo.it daartoe gekozen moet worden; Di Battista kan formeel geen burgemeester van Rome worden omdat hij al zitting heeft in het italiaanse parlement en de Beweging het hebben van twee verschillende bestuursmandaten uitsluit.
Met andere woorden: nu de indertijd nooit gedachte mogelijkheid zich voordoet om op elk bestuursniveau verantwoordelijkheid te nemen, moet binnen de leiding van de 5-sterren beweging de vraag gesteld worden of de geldende interne regels van de Beweging nog wel gehandhaafd kunnen worden. Hoe de incompetente gekozenen te lozen? Hoe nieuwe talenten voor nieuwe overwinningen aan te trekken? Hoe opportunisten en overlopers van andere partijen die via de
5-sterren beweging herkozen willen worden, te weren? Als de Beweging vasthoudt aan zijn democratische en participatieve principes waar een kandidaat alleen bekend bij zijn vrienden en familie al gekozen kan worden, lijkt het uitgesloten dat de 5-sterren beweging ooit voldoende kwaliteit en homogeniteit krijgt om eens die nu zozeer gewenste regeringsverantwoordelijkheid te kunnen dragen. Maar als de 5-sterren beweging zijn principes daarvoor overboord zet , wordt de Beweging een gewone politieke partij , die in de voortdurende italiaanse versplinterde politieke stoelendans hoogtepunten en vooral ook dieptepunten zal kennen, en wellicht door het verliezen van zijn " ziel" zelfs geen echte toekomst heeft.