Israël als apartheidsstaat: een politiek feit dat niet langer verzwegen kan worden

Civis Mundi Digitaal #40

door Wim Couwenberg

Kolonialisme is achteraf niet te rechtvaardigen, zo valt tegenwoordig als vanzelfsprekende stelling vaak in de media te horen. In het Civis Mundi Jaarboek 2016, Kolonialisme en racisme, is die stelling niettemin door deskundige medewerkers op prikkelende wijze ter discussie gesteld als onderdeel van het anti-policor debat. Opvallend is wel dat dit jaarboek in het mediadebat over deze stelling wordt doodgezwegen.

Hoe dit zij, sinds de dekolonisatie van Nederland als koloniale mogendheid is Civis Mundi bij de afwikkeling van het Nederlandse en Europese koloniale verleden intensief betrokken geraakt. Dat was ook het geval bij de anti-apartheidsstrijd in de tweede helft van de vorige eeuw. De anti-apartheidsstrijd is een conflict geweest dat het best gesitueerd en geïnterpreteerd kan worden als een van de laatste resten van het na-oorlogse dekolonisatiedrama. Het apartheidsbewind was immers een saillant voorbeeld van intern kolonialisme en daarmee samenhangende apartheid.^[1]

Op dit punt is er een duidelijke verwantschap met de positie van Israël in het Israëlisch-Palestijnse conflict^[2]. Daar is namelijk eveneens sprake van intern kolonialisme zoals Zuid-Afrika dat gekend heeft. Het herinnert aan het Europese kolonialisme, waarvan ontstaan en ontwikkeling van de staat Israël een laatste restant is. Het gaat hier namelijk om een koloniaal project, dat na de eerste wereldoorlog van zionistische zijde met steun van Engeland als koloniale mogendheid in Palestina in gang gezet is. De zogenaamde terugkeer van Joden uit Europa en andere delen van de wereld naar Israël is in de literatuur geïnterpreteerd als een specifieke – i.c. interne - vorm van kolonialisme en als zodanig vergelijkbaar met het interne kolonialisme in Zuid-Afrika onder het apartheidsbewind.^[3]

Het ziet eruit als apartheid, het riekt naar apartheid, het voelt als apartheid, maar op de een of andere manier wil de wereld dat niet zien, constateert Arjan El Fassed, een Nederlander met een Palestijnse achtergrond.^[4] Bij een onbevangen beoordeling toont de oprichting van de exclusief joodse staat Israël op een aantal punten, lijkt mij, onmiskenbaar verwantschap met het streven van Afrikaner nationalisten naar een zuiver blanke (apartheids)staat zoals dat in Zuid-Afrika sinds 1948 operationeel gemaakt is. Alleszins reden dat conflict eveneens te situeren in het perspectief van dat Europese dekolonisatiedrama en wel als sluitstuk ervan.

Zoals Nederland geworsteld heeft met het prijsgeven van zijn oude koloniale banden met het vooroorlogse Nederlands-Indië, en zich daarna bekeerd heeft tot een principieel antikoloniale houding tegenover het apartheidsregime in Zuid-Afrika, zo worstelt het nu ondanks zijn principieel antikoloniale oriëntatie met het onderkennen van de apartheid in het vergelijkbare Israëlisch-Palestijnse conflict. Dat stuit namelijk in de officiële Nederlandse politiek nog op grote weerstand. Die politiek heeft grote moeite de koloniale achtergrond van dit conflict onder ogen te zien en daarmee samenhangende apartheid. Een verwijzing daarnaar wekt nogal wat irritatie. Die irritatie valt te begrijpen.

Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog koestert Nederland immers een bijzondere emotionele band met Israël vanwege het extreme geweld dat Joden in die oorlog is aangedaan en vanwege de bijzondere religieuze en historische relatie tussen joden- en christendom. Ook schaamte over het wegkijken bij de Jodenvervolging in eigen land speelt daarbij een rol.^[5]

Bij dit alles komt nog, dat apartheid in Nederland een heel kwalijke betekenis gekregen heeft sinds de anti-apartheidsstrijd in de jaren ‘70 en ’80, toen kolonialisme een groot taboe was geworden evenals het daarmee verbonden apartheidsverleden; een verleden, dat Nederland ook gekend heeft, toen het Nederlands-Indië als koloniale mogendheid bestuurde. Het is moeilijk in deze kwestie objectief te blijven. Toch nopen de regels van wetenschappelijke integriteit waaraan wetenschappers zich dienen te houden, tot een reflectie op dit conflict, waarin zoveel mogelijk recht wordt gedaan aan de feiten, zoals zij zich bij dat onderzoek voordoen, ook al botst dat op gevestigde en emotioneel verankerde vooroordelen.

Vandaar dat we in dit nummer ook ruimte maken voor een zeer kritische bespreking van het VVD-beleid inzake het Israëlisch-Palestijnse conflict. In het nummer van NRC Weekend van 10/11 september jl. stond een paginagroot artikel onder de omineuze titel: We maken van Israël het grootste joodse getto ter wereld. Dat werd toegelicht door een prominente Israëlische schrijver, die zonder omwegen spreekt over Israël als een apartheidsstaat. Nu een Israëlische schrijver dat zelf ronduit constateert, en de NRC als spreekbuis van het politieke establishment dat publiceert, kan dat niet langer afgedaan worden als lasterlijke kletspraat. Oud-ambassadeur Jan Wijenberg ziet die Israëlische apartheid zelfs als een bleke afspiegeling van het apartheidsregime in Zuid-Afrika.