Het djihadisme van vroeger, nu en in de toekomst

Civis Mundi Digitaal #47

door Jan de Boer

In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt en door politici als Wilders gepropageert wordt, vloeit de huidige radicalisering van vooral jongeren niet voort uit het karakter van multiculturele samenlevingen en  is er ook geen verband met stadswijken met salafistische en fundamentalistische moslims. De hedendaagse terroristen in Europa zijn met name verloren en geïsoleerde  individuen: ’losers’.

Gedurende de laatste twintig jaar bleef het profiel van de terroristen stabiel: voor het merendeel de tweede generatie al of niet genaturaliseerde immigranten, weer religieus geworden na een werelds leven met  alcohol- en drugsgebruik en allerlei vormen van criminaliteit, deel uit makend van een kleine vriendengroep met op de achtergrond een paar tot de islam bekeerde personen. Iedere groep had een directe lijn met de djihad: Al-Qaida, later Daech, de Islamitische Staat.

Aanslagen met een ander karakter

Na de bloedige aanslagen in Parijs (november 2015) hebben de terroristische aanslagen in Europa een ander karakter gekregen. Ze worden niet meer gepleegd door goed gestructureerde groepen. De Islamitische staat heeft om te overleven wel andere zaken aan het hoofd om zich daarmee intensief bezig te houden. De huidige aanslagen worden vooral gepleegd door zodanig gemarginaliseerde en onstabiele figuren met de dood als project in hun achterhoofd, dat de politie de grootste moeite heeft een verbinding te leggen met IS als die er al is. De aanslagplegers zeggen vaak namens IS te handelen, hetgeen hun tijdelijk een zeker aureool verschaft en belangrijk maakt. IS eist met grote vreugde deze aanslagen op: gratis publiciteit.

De aanslagen zijn het teken dat de Islamitische Staat uit elkaar valt. Ze zijn ook het emotionele gevolg van de westerse bombardementen in Syrie en Irak op van origine geimmigreerde bevolkingsgroepen in Frankrijk. Niet zozeer ter verdediging van de Islam, maar als resultaat van een post-koloniale, vernederde en bedrogen identiteit. Sociale problemen, psychoses, criminaliteit en het gevoel niet te kunnen ontsnappen aan een onwaardig leven zijn de dominerende factoren in hun mentale situatie.

Verdwijnt het djhadisme na het einde van IS?

Men kan zich terecht de vraag stellen of het verdwijnen van de georganiseerde Islamitische Staat het einde van het djihadisme inluidt als een sociaal politieke beweging die kleine islamitische minderheden in de westerse gemeenschappen weet te mobiliseren. In dat geval zal het djihadisme zonder volledig te verdwijnen een steeds marginaler verschijnsel worden.

Of zien we een nieuwe vorm van djihadisme verschijnen met de huidige terugkeer van duistere, niet territoriaal gebonden groepen van het type Al Qaida, in met name Europa? Betreft het hier een post-djihadisme of een djihadisme post-IS? Niemand kan op deze vraag een afdoend antwoord geven. Wellicht ligt de realiteit ergens tussen beide uitersten.

Hoe dan ook, het is niet te ontkennen dat er in Europa vruchtbare grond voor het djihadisme bestaat, waar wanhopige van origine immigranten of tot de islam bekeerde personen zich identificeren met de verdrukten. Of ze verklaren in naam van een djihad met een steeds minder religieus en steeds sterker oorlogszuchtig karakter de oorlog aan de westerse gemeenschappen, waarin ze zich gestigmatiseerd weten en slecht in hun vel voelen zitten. Hun acties zullen met het einde van IS evenwel naar verwachting in omvang afnemen.

Er zal door het einde van de Islamitische Staat een verandering van het djihadisme plaatsvinden dat zich zal doen gelden in andere gewelddadige acties. Jonge djihadisten teruggekeerd uit Syrië en Irak kunnen daarin een nieuwe rol vinden, of vertrekken naar andere gebieden waarbij gedacht kan worden aan Mali, Lybië en Afghanistan.

Europa gaat nu naar een djihadisme post-IS en zal door deze verandering genoodzaakt zijn wat betreft de organisatie van onze samenlevingen en veiligheidsorganisaties zich daaraan aan te passen.