Herinneringen aan een Indiase wereldburger. In memoriam TKN Unnithan, socioloog en voormalig rector van de Universiteit van Rajasthan, Jaipur, India
Civis Mundi Digitaal #48
door Piet Ransijn
Unnithan (1927-2017) overleed op 2 juli op 90-jarige leeftijd. Hij was mijn promotor in 1984 te Jaipur. In 1983 woonde en studeerde ik bij hem. Hij was toen kort daarvoor rector geworden van de Universiteit. Een buitengewoon drukke en verantwoordelijke baan met veel spanningen. Onder de Universiteit ressorteren de ’affiliated colleges’ van de deelstaat Rajasthan. Met meer dan 100.000 studenten is het één van de grootste onderwijsinstellingen van India.
Unnithan was een vooraanstaande Indiase socioloog en o.a. visiting professor aan Universiteit van Calgary in Canada. Daar raakte hij bevriend met Carle Zimmerman, een oude vriend en collega van Sorokin. Het waren twee vermaarde sociologen van de Harvard Universiteitin de VS. Naast zijn gasthoogleraarschap in Calgary gaf Unnithan lezingen aan universiteiten in de VS, Engeland, Duitsland, Scandinavië, Nederland, België, Rusland en Japan, “waar hij de behoefte aan dieper inzicht, vrede en broederschap benadrukte”, aldus de beknopte biografische introductie tot de bundel Essays in Honour of Professor TKN Unnithan: Human Values and Social Change.
Gandhi, de grote inspiratiebron van Unnithan
Studie en promotie in Nederland, huwelijk en kinderen
Unnithan begon zijn studie op het katholieke St Berchmans College in de zuidwestelijke deelstaat Kerala, waar veel christenen zijn sinds de apostel Thomas daar kwam rond 60 na Chr. Dit college is gesticht door een Vlaamse pater in 1922 en is verbonden met de Mahatma Gandhi Universiteit te Kottayam. Unnithan’s interesse in Gandhi werd al jong gevoed. Daarna studeerde hij economie en sociologie op Maharadja’s College te Ernakulam en aan de Universiteit van Lucknow in Noord India, onder meer bij de D P Mukherji en Radhakamal Mukherjee, grondleggers van de sociologie in India. Deze laatse stimuleerde zijn gerichtheid op sociaal ontwikkelingswerk,naar het ideaal van sarvodaya of ’vooruitgang van allen’ van Gandhi. Ook Unnithan wilde zijn leven lang sociale inzichten omzetten in praktische ontwikkeling. In onze opleiding en ontwikkeling dient “een deel van de tijd te worden gewijd aan de ontwikkeling van de gemeenschap,” (Human Values and Social Change, p 14).
Unnithan is gepromoveerd op een dissertatie over Gandhi and Social Change (1956, Gandhi and Free India, Groningen, Wolters) aan de Universiteit van Utrecht bij de socioloog Jan Prins en copromotoren de socioloog Bart Landheer en de vermaarde econoom Jan Tinbergen. Hij studeerde ook in Cambridge en aan het internationaal georiënteerde Institute for Social Studies in Den Haag. Daar leerde hij zijn latere vrouw Gerda Kauffman kennen.
Zij trouwden en kregen een dochter, een zoon en vier kleinkinderen. Dochter Maya is hoogleraar social and medical anthropology aan de universiteit van Sussex in de buurt van Brighton. Zoon Vikram is geoloog en oceanograaf aan de internationale Jacobs University te Bremen. Hij studeerde in Utrecht en koos voor de Nederlandse nationaliteit van zijn moeder. Bij het huwelijk van Vikram in Duitsland in 2006, heb ik Unnithan het laatst ontmoet. Het was zijn laatste bezoek aan Europa.
Unnithan was een krachtige, leidinggevende persoonlijkheid, betrokken vader en docent, die zijn gezin en zijn studenten vrijheid en ondersteuning gaf naar hun behoefte. Een vriendelijke man met gevoel voor humor, een aristocraat die zich inzette voor iedereen in zijn omgeving en ver daarbuiten. Een wereldburger pur sang. Met zijn vrouw deelde hij onder meer ideaal om zich samen in te zetten voor anderen. Dat deden ze resp. als hoogleraar, rector en studentendecaan en daarna door een oogkliniek op te zetten en te leiden. Oogklachten komen veel voor in het woestijnachtige gebied met veel stof.
Loopbaan van een onterfde zoon
Na zijn promotie in 1956 vertrok Unnithan naar India. Zijn geliefde Gerda volgde even later, amper 21 jaar oud. Om met elkaar te trouwen hebben zij hun land en familie achtergelaten. Hun huwelijk in 1957 viel niet in goede aarde bij Unnithan’s traditionele gegoede familie in de zuidwestelijke deelstaat Kerala. Hij werd onterfd als oudste zoon. De aristocratische naam Unnithan zou zoiets als ’kleine heer’ betekenen, eigenlijk meer een titel. Hij werd niet bij zijn voornaam genoemd, maar zijn familienaam. Afgezien van zijn moeilijke naam, was dat een gewoonte bij de Unnithans in Travancore, Kerala (Zie Wikipedia).
Soms noemden zijn vrienden hem TiKai met zijn voorletters TK. Zijn voornamen waren Thottamon Kantan Keshavan Narayanan, ingekort tot TKN. Hij stamt uit een geslacht van Nambudiri brahmanen die vaak trouwden met aristocratische Nair (Nayar) vrouwen. Shankara de grootste filosoof van India, was ook een Nambudiri die ook uit Kerala kwam. Het Unnithan was als kleine landheer van huis uit gewend om op zijn wenken te worden bediend. Met mij, mijn vrouw en zijn vrouw ging hij om als gelijken, hoewel hij bijna een generatie ouder was. Hij liet arme jongens uit Kerala komen als bedienden om hun carrièrekansen te verbeteren.
Unnithan begon zijn carrière als socioloog in de hoofdstad New Delhi en werd daarna hoofd van de sociologie-afdeling in Jaipur, waar hij twee termijnen rector was. Zijn vrouw werkte als studentendecaan. Zijn broer erfde de rubberplantages. Later zijn de banden met zijn familie hersteld. Het was een matrilineaire familie waar vrouwen meer bepalend zijn, met name de moeder en grootmoeder en hun broers. Dit is uitzonderlijk en komt niet vaak meer voor. Ook mannen zijn daar belangrijk in het overigens patriarchale India. Het verwantschapssysteem in de staat Kerala is het meest ingewikkelde in heel India. Unnithan was de eerste (klein)zoon sinds 80 jaar. Mogelijk speelt zijn matrialieaire afkomst een rol bij zijn liefde voor een geëmancipeerde Nederlandse vrouw. “My wife is a feminist,” zei hij ooit met een zekere ironie en ingenomenheid. Hun wederzijdse liefde bepaalde hun leven. Tot zijn laatste adem werd de dementerende hoogleraar liefdevol verzorgd.
Unnithan was als voormalig rector een vooraanstaand burger van Jaipur, de hoofdstad van de deelstaat Rajasthan. Jaipur heeft ruim 3 miljoen inwoners, ’Jai’ betekent zege(n), overwinning of eer. Jaipur is een strijdbare, zegevierende stad waar zegen op rust.
Travancore in het Zuiden van Kerala; Maharadja’s College te Ernakulam, waar Unnithan studeerde
De communistische, welvarende en voor een groot deel christelijke staat Kerala is ook vanouds een strijdbaar land met een eigen taal en schrift. Het Indiase communisme heeft een ander karakter dan de Sovjet variant. Het koninkrijk Travancore in Zuid Kerala versloeg ooit de Nederlandse Verenigde Oost Indiase Compagnie met behulp van de Britten in 1741. De gevangen genomen Nederlandse admiraal De Lannoy moderniseerde het leger in dienst van de maharadja (koning). Unnithan was zich bewust van oude banden met Nederland. De Nederlandse VOC streed met de Britten en de Indiase koningen om voet aan de grond te krijgen in India evenals op Sri Lanka. Mede door deze historische nederlaag is dat niet gelukt.
Rajasthan, het land van de maharadja’s
Rajasthan, het vroegere Rajputana, het land van de ridderlijke Rajputs en koninklijke maharadja’s, is qua oppervlakte de grootste deelstaat in het Noordwesten van India tegen de Pakistaanse grens en ten Zuiden van New Delhi. De Rajputs zijn een fier en strijdbaar volk. “Er hangt een sluier van magie over Rajasthan... met fenomenale legendes vol romantiek en heldendom. Niet te vergelijken met waar dan ook ter wereld,” staat in een reisfolder op internet. Dat valt wel mee als je er een jaar heb gewoond en gewerkt.
Rajasthan is iets kleiner dan Duitsland, met bijna 70 miljoen inwoners. In 1984 was het bevolkingsaantal ongeveer de helft, in een veelal woestijnachtig gebied, maar er zijn ook oerwouden met tijgers en olifanten. De Thar woestijn behoort tot de heetste gebieden van India met temperaturen boven de 50 graden. We hebben er ook een Indiase moesson meegemaakt, met dagen lange slagregens die de straten blank doen staan. Een verkwikking na maandenlange zinderende temperaturen boven de 40 graden, die erger en slopender zijn dan strenge vorst, storm en regen.
Het Indiase subcontinent
Het Indiase subcontinent is meer een werelddeel zoals Europa dan een land. De deelstaten zijn landen met hun eigen talen, volkeren en culturen met een grotere verscheidenheid dan het blanke en vanouds christelijke Europa. In India voel je je in een oeroude cultuur waarin westerse elementen worden geassimileerd, die niet vreemd zijn aan de Indiase traditie. Empirische wetenschap, hersenwetenschap met hersenoperaties, dorpsdemocratie, een middenklasse van handelslieden, een soort grondwet of constitutionele monarchie, vrijheid van meningsuiting en discussie heeft er oude wortels en bestonden in India eerder en anders dan in West-Europa, ingebed in een traditioneel keurslijf van kasten.
India is een te groot en complex subcontinent om in een paar regels te beschrijven, een land van uitersten. De Indus beschaving is terug te traceren tot het 6e millennium v Chr. volgens Bert de Vries en Johan Goudsblom in Mappae Mundi: Humans and Their Habitats in a Long-Term Socio-Ecological Perspective: Myths, Maps and Models. De Indiase medische wetenschap reikt met de Charaka Samhita terug tot enkele eeuwen voor Christus, aldus de marxistische geleerde Debiprasad Chattopadhyaya, Science and Society in Ancient India (Daar gekocht toen ik er studeerde).
Gemeenschappelijke wortels
Mijn promotiestudie en verblijf in India was een keerpunt in mijn leven en dat van mijn vrouw. j Unnithan en zijn vrouw speelden als gastheer en gastvrouw een belangrijke rol. De tijdelijke inburgering of het je eigen maken van een andere cultuur met behoud van onze eigen cultuur heeft mijn horizon verruimd en mijn inzicht verdiept tot ver buiten onze nationale grenzen. Mijn wereldburgerschap werd erdoor bevorderd. Indo-Europese volkeren hebben gemeenschappelijk wortels, die in hun talen en religies te traceren zijn. In talloze woorden is de gemeenschappelijke stam herkenbaar. Als voorbeeld het woord koe, Engels cow, Hindi gau.
Govinda, één van de namen van Krishna, betekent letterlijk koe-vinder, koeherder. Zo zijn nog talloze voorbeelden te geven. Europese taalgeleerden zoals de gebroeders Schlegel meenden aanvankelijk in het Sanskriet de oertaal te hebben ontdekt. Door mij te verdiepen in de Indiase cultuur, religie en filosofie ben ik onze eigen cultuur beter gaan begrijpen, inclusief het christendom, dat Semitische, Joodse wortels heeft en later doorspekt is met gekerstende Romeinse, Keltische en Germaanse elementen. Mijn sociologische inzicht is mede dankzij Unnithan ook verruimd en verdiept.
Bart Landheer, vriend en co-promotor
Unnithan heb ik rond 1980 ontmoet via zijn copromotor Bart Landheer (1904-1989), met wie wij beiden bevriend waren, hoewel hij veel ouder was. Hij was ook mijn copromotor. Ik was toen op zoek naar een geschikte promotor. Landheer had toen geen promotiebevoegdheid meer. Unnithan nodigde mij uit bij hem te komen promoveren aan te de Universiteit van Rajasthan in Jaipur. Daar heb ik eerst ernstig over nagedacht, zeker toen veel vrienden en kennissen die in India verbleven ziek terugkwamen. Een dissertatie schrijven is een hele klus die veel academici die ermee beginnen niet voltooien. Daarvoor moet je dus wel in goede conditie zijn zonder te worden getroffen door tropische ziekten in het extreem hete Rajasthan.
Bart Landheer was een opmerkelijk en weinig bekend socioloog die geïnteresseerd was in individueel en collectief bewustzijn in een mondiaal perspectief. Hij is bijzonder hoogleraar in de sociologie van internationale betrekkingen geweest, een leerstoel van de Stichting Vredesopbouw, en was ook betrokken bij het Institute of Social Studies in Den Haag. Ik leerde hem kennen op een symposium, las zijn boeken, bezocht hem geregeld in Wassenaar en wijdde een hoofdstuk aan zijn mondiale interdisciplinaire visie in mijn genoemde boek. Landheer kon boeiend vertellen over zijn studie in Wenen, de Wissenssoziologie van Max Scheler, die met Karl Mannheim één van de grondleggers is van de kennissociologie. Over een redevoering van Adolf Hitler die hij had meegemaakt en zijn opgewonden ’geschreeuw’. Over zijn jarenlange verblijf in de VS en vooral over zijn mondiale bewustzijnsvisie, waarmee hij zijn tijd ver vooruit was. Landheer is gastprofessor geweest in Jaipur, waar hij werd uitgenodigd door Unnithan.
University of Rajasthan, Jaipur
Unnithan als promotor
Op verzoek van Unnithan begon ik mijn promotiestudie met een research proposal in de vorm van een artikel over Collective Consciousness and Social Change, dat werd gepubliceerd in The Journal of Critical Sociology. Het tijdschrift werd niet gecontinueerd nadat Unnithan rector werd en geen tijd meer had om hoofdredacteur te zijn. Daarna schreef ik het boek Bewustzijn als bewapening: Vrede en ontwapening door groei van collectief bewustzijn. Het diende als voorstudie voor mijn dissertatie over Collective Consciousness and Peace, A Sociological Study.
De titel en ondertitels zijn samen met Unnithan bedacht. Het diende een sociologisch proefschrift te zijn, maar als interdisciplinaire studie ging het evenzeer over over vredewetenschap (polemologie), Indiase en westerse filosofie. Het zou aanvankelijk gaan over sociale verandering, maar werd toegespitst op vrede, omdat dit in dit tijd een overheersend actueel thema was vanwege de wapenwedloop in de Koude Oorlog en het al of niet plaatsen van kruisraketten in Nederland.
Unnithan gaf mij alle vrijheid om mijn eigen proefschrift te schrijven en wist mijn interdisciplinaire studie enigszins binnen de perken te houden. Door zij drukke baan als rector had hij weinig tijd. Hij zei dat dat bij mij niet nodig was en dat ik in staat was het zelf vorm te geven. Voor die vrijheid en voor zijn kritische commentaar en aanwijzingen ben ik hem dankbaar, zoals ik ook Goudsblom dankbaar ben bij mijn veel langere doctoraalstudie aan de UvA. Inhoudelijk heb ik meer van Goudsblom en van Landheer opgestoken. Maar bij Unnithan waren we gast en deelgenoot van zijn gezin. Zoals in de Oud-Indiase traditie woonde de student enige tijd bij zijn leraar. Unnithan gaf mij maximale autonomie en schiep echter geen afhankelijkheid, zoals de kritiek op de Indiase guru-traditie luidt van Diana Alstad en Joel Kramer in The Guru Papers: Masks of Authoritarian Power. Als ’vrije boer’ moet ik daar weinig van hebben.
Het werk van Unnithan
Na zijn dissertatie schreef en redigeerde Unnithan deels samen met Yogendra Singh:
Sociology of Non-violence and Peace (1969);
Traditions of Non-Violence (1973);
Towards a Sociology of Culture in India: Essays in honour of Professor D.P. Mukerji(1965);
Sociology for India (1967);
Family and Civilization in the East and West (1975) met Carle Zimmerman;
Change Without Violence: Gandhian Theory of Social Change (1987)
“Hij realiseerde zich dat de Indiase sociologie uit zijn eigen bronnen diende te putten en geen blinde kopie kon zijn van de Amerikaanse sociologie of de continentale variant,” aldus genoemde essays ter ere van Unnithan.
Unnithan vroeg aan Zimmerman, toen hij in Jaipur doceerde, een boekje te schrijven over Sorokin, zijn vriend en naaste collega aan de Harvard Universiteit, die ook in India een toonaangevend socioloog was: Sociological theories of Pitirim Sorokin. De visie van Unnithan was evenals die van Sorokin dynamisch, gericht op (sociaaldemocratische) verandering zonder geweld ten gunste van de minder bedeelden. Geïnspireerd door Gandhi en Sorokin wilde Unnithan ’centra voor creatief altruïsme’ oprichten. Het werd het Jaipur Calgary Eye Hospital.
Unnithan was meer een organisator en inspirator dan een (kamer)geleerde, hoewel hij breed onderlegd was. Een aantal van zijn boeken bestaan uit door hem geredigeerde conferentiebijdragen. Hij zag ook al vroeg het cruciale belang van ons leefmilieu en was medeoprichter en vice-voorzitter van de Commonwealth Human Ecology Council CHEC. Hij was betrokken bij de organisatie van talloze conferenties. Zijn vrouw vertelde dat de All India Science Congress in Jaipur (1994) onder zijn verantwoordelijkheid met duizenden wetenschappers teveel van hem had gevergd en sindsdien zijn gezondheid achteruit ging.
Vanwege zijn leidinggevende en veelzijdige kwaliteiten werd hij tweemaal gevraagd als Rector. Het was hem aan te zien dat zijn werk als rector zwaar was, als we ’s avonds samen aan tafel zaten. Hij had toen nauwelijks tijd om af en toe met zijn zoon te stoeien die toen 12 jaar was of te discussiëren van zijn 20-jarige dochter die toen sociologie studeerde in Delhi.Het hoogtepunt van de spanningen was een demonstratie met fakkels van studenten rond zijn rectorswoning, waar ik ziek op bed lag. Ze riepen ’Unnithan murdhabad!’, de dood aan Unnithan. Het woord is verwant met ons woord moord, en het Franse mort. Zijn vrouw was doodsbang dat de fakkels op het huis en in de kurkdroge tuin werden gegooid, zoals vaker gebeurde in India. Middeleeuws aandoende moordpartijen komen daar nog steeds voor bij dat soms heetgebakerde ongeremde volk.* Gelukkig kwam het niet zover en de gemoederen bedaarden. Het was de spannendste avond tijdens mijn verblijf daar. Er stond meer op het spel dan bij een reis langs afbrokkelende bochtige wegen door de uitlopers van de Himalaya’s in een gammele bus, waar zelfs mensen op het dak zaten.
Educatie van waarden, zoals vrede, bescheidenheid, eerlijkheid, samenwerking, liefde, tolerantie, respect, vertrouwen en zelfinzicht. Ganeet.page.tl/Value-Education.htm
Value education
Naar het voorbeeld van Gandhi was Unnithan een promotor van geweldloze verandering. Geweldloosheid, ahimsa, is een belangrijke waarde in de Indiase tradities, ook in het boeddhisme en jainisme. Unnithan hield zich ook bezig met value education, niet alleenkennisoverdracht maar overdracht van waarden. Deze interesse had hij gemeen met Jaap Schouten, hoogleraar onderwijskunde aan de Vrije Universiteit. Bij hem volgde ik in 1986 colleges bij de lerarenopleiding maatschappijleer om als leraar kunnen gaan werken. Een internationaal erkende Indiase PhD doctorsgraad sociologie biedt in Nederland weinig loopbaanperspectief.
Aan Jaap Schouten stelde ik voor om bij Unnithan langs te gaan toen hij naar zijn zoon ging die als arts in Bangla Desh werkte. Dat lag namelijk in de richting van Jaipur. Via Unnithan had ik Evert Jongens leren kennen van de NUFFIC Netherlands Universities for Internatinal Cooperation. Door deze contacten hebben Jaap Schouten en Unnithan een internationale conferentie in value-education georganiseerd. Unnithan heeft een boek met artikelen hierover geredigeerd, Human Values Through Education (1988). Schouten en Unnithan wisselden elkaar af als gastprofessor in Jaipur en aan de VU.
Voor Unnithan was de promotie van een student niet genoeg. Hij wilde zijn studenten ook aan een baan helpen en stelde voor dat ik met Jaap Schouten aan het internationale onderwijsprogramma Skills for Adolescence ging werken, dat wij daarna omdoopten in Leefstijl voor jongeren. Dit programma was expliciet gericht op sociaal-emotionele vaardigheden en impliciet op waarden. Dat past daarom beter in ons competentiegerichte onderwijs. Sociale vaardigheden sluiten ook beter aan bij de directe behoeften van leerlingen, die liever zelf uitzoeken welke waarden zij belangrijk vinden. Door het succes van Leefstijl werden sociaal-emotionele vaardigheden in het Nederlandse en Belgische onderwijs en elders op grote schaal ingevoerd als variant van value education. Ook op dit gebied hebben Unnithan en Jaap Schouten baanbrekend werk verricht.
De sociale religie en levensbeschouwing van Unnithan
Unnithan was een harde werker en een praktijkgericht man. Als rector had hij het razend druk.
Te druk om over religie te praten. Toch deed hij dat af en toe vanuit een diep inzicht. Hij mediteerde geregeld, net als ik. We begrepen elkaar zonder woorden als geestverwanten van elkaar en van onze oude vriend Landheer. Gandhi was een groot voorbeeld voor hem, maar hij was het niet in alles eens met hem, zei hij mij. De archaïsche utopische visie van een niet geïndustrialiseerde samenleving met alleen huisindustrie vond hij evenals premier Nehru achterhaald en zou India laten achterblijven in de vaart der volkeren.
Was Unnithan een Hindoe? Dat niet alleen. Hij leek veeleer universeel religieus, noemde geregeld ’Jesus Christ’ als voorbeeld en bezocht Indiase heiligen en wijzen. Zijn vrouw introduceerde mij bij Swami Ranganathananda, de meest bekende swami van de Ramakrishna Mission. Bij Unnithan thuis in de rectorswoning werden wij als gasten en leden van zijn gezin steevast uitgenodigd voor de ’high tea’ met belangrijke gasten uit heel India. De gasten die de meeste indruk op mij hebben gemaakt waren Sunderlal Bahuguna, een religieuze door Gandhi geïnspireerde milieuactivist uit de Himalaya’s (zie Wikipedia) en Unnithan’s vriend Ashish Bose (1930-2014) een vooraanstaand demograaf, onder meer bij het Vaticaan. Zijn vader Abinas Chandra Bose schreef boeken over de oude Indiase Veda’s. Ik heb hen beiden thuis bezocht. Evenals Unnithan waren zij praktische daadkrachtige mensen.
Unnithan bracht zijn leven lang dienstbaarheid aan het welzijn van allen, sarvodaya, in de praktijk. Ook zijn vrouw beoefende de ’naastenliefde’ op een sociaal-religieuze wijze, zonder expliciet naar het christendom of een andere religie te verwijzen. Toch zou je van hen kunnen zeggen: “wat je aan de minste der mijnen hebt gedaan heb je voor mij gedaan.”
Wereldburgerschap
India kent een duizenden jaren oude culturele en intellectuele traditie, die ook het Griekse en het hellenistische denken heeft gevoed. Indiase geleerden doen niet onder voor westerse intellectuelen. Ze denken vaak meer integraal en universeel en zijn vertrouwd met oosterse en westerse culturen inclusief de islam, die in India al eeuwenlang meer prominent aanwezig is dan in Nederland en meer spanningen met zich meebracht dan andere religies. India heeft een oude traditie van religieuze tolerantie in een verstard hiërarchisch ritualistisch kader, dat door westers opgeleide intelligentia wordt doorbroken. Dat begon al met Gandhi, Aurobindo, Nehru e.a. Zie o.m. Karen Armstrong, Islam, geschiedenis van een wereldgodsdienst over de islam in het hindoeïstische India.
Unnithan doorbrak oude (kaste)patronen en zette zich in voor de ontwikkeling van India en geen carriërre in het Westen ambieerde, zoals veel Indiase intellectuelen. De religie van de rijkste bevolkingsgroep in de VS zou het hindoeïsme zijn, niet het jodendom, door de ’brain drain’ vanuit India. Deepak Chopra is een bekend voorbeeld.
Het Westen ben ik met nieuwe ogen gaan zien vanuit een meer mondiaal en oosters perspectief. Na eeuwenlange westerse hegemonie verschuift de balans weer meer naar het oosten. Voor onze jaartelling waren daar de belangrijkste beschavingscentra. In India en China bleven deze voortbestaan in cycli van bloei en verval, terwijl in het Westen en Midden-Oosten rijken ondergingen en werden overgenomen.
Ik denk dat ik iets van de brede visie en de universele geest van Unnithan heb meegekregen en overgenomen. Achteraf bezien zijn Unnithan en zijn vrouw en kinderen voorbeelden van wereldburgerschap, zonder erover te praten, maar in hun doen en laten en inzet voor de ontwikkeling van anderen.
Slotwoord
Na zijn pensioen als hoogleraar verscheen een indrukwekkend en veelzijdig liber amicorem, een bundel met een beperkte selectie van 34 artikelen van vrienden en collega’s uit de hele wereld: Human Values and Social Change (2000). De bekende sociale activiste en spirituele lerares Vimala Thakar schreef een bijdrage met dezelfde titel. Voor deze bundel schreef ik mijn laatste artikel tot ik na mijn pensioen weer in Civis Mundi ging schrijven. Mijn bijdrage ging over Spiritual Development and Social Improvement. De titel is geïnspireerd op het werk van Unnithan.
Jaap Schouten schreef over Schools, values and social change. Hij gaf de volgende karakteristiek van Unnithan: “Je bent een veelzijdig persoon. Je bent een profeet en een dromer, een humane geleerde en een man van de praktijk, een knappe politicus en tegelijk ben je onnavolgbaar direct. Je bent een dominerende democraat, en een kwetsbaar en gevoelig persoon met een hart van goud, je hebt zorg voor de achtergestelden.” (p 14)
Noten
*De Indiase bevolking is over het algemeen tolerant en vreedzaam, met af en toe weerzinwekkende uitbarstingen van geweld. Zo ging de onafhankelijkheid van India gepaard met wederzijdse slachtingen van miljoenen hindoes en moslims die resp. naar India en naar Pakistan trokken in een onafzienbare stroom landverhuizers. De Indiase onafhankelijkheid verliep beslist niet geweldloos, zoals het geweldloze verzet onder leiding van Gandhi doet vermoeden, maar ging gepaard met een soort burgeroorlog en landverhuizing die miljoenen slachtoffers eiste. Alsof de onderdrukte agressie zich intern ontlaadde tussen hindoes en moslims in plaats van tegen de Britse overheersing. Deze zwarte bladzijde in de Indiase geschiedenis is onderbelicht.
Gedichten over Nederland en India
In India schreef ik onder meer onderstaande gedichten. Toen ik in 9 maanden na een boek als voorstudie mijn dissertatie had geschreven, kreeg ik heimwee, zoals vaker bij een maandenlang verblijf in het buitenland. Terug in Nederland voelde ik me enerzijds weer thuis in het frisse ’altijd groene land’ met de zilveren sloten, vaarten, meren en rivieren. Anderzijds bleef ik me ontheemd voelen. De terugkomst leek op een cultuurschok. Na een langdurig verblijf in het meer kosmopolitische maar rommelige, arme India met zijn grootschalige problemen, voelde ik me niet thuis bij de bekrompen, leerstellige calvinistische kruideniersmentaliteit, waarmee ik wellicht zelf ook behept ben. Wel bij de Nederlandse ordelijkheid en openheid, die ook ons landschap kenmerkt. Misschien werd ik daar meer de wereldburger die ik in wezen al was en ben gebleven en ben ik ons lang gaan zien in breder mondiaal perspectief.
Een doordeweekse dag in India Jaipur, India 1983
Vandaag een zoveelste mooie dag
dat ik hier vertoeven mag
Gewoon een doordeweekse dag
Toch lijkt het wel een feestdag
Nagenoeg geen zon en zo even
viel er zelfs een beetje regen
Toch is alles vol van licht
Het straalt van ieders gezicht
De dingen stralen en glanzen
Mensen lijken te dansen
Kinderen dartelen naar huis
Moeders verwelkomen ze thuis
Op allerlei pleinen en straten
zitten mensen samen te praten
Karretjes en kraampjes bij de vleet
Een groepje mensen dat er wat eet
Scooters en riksja’s rijden af en aan
Kamelen schrijden statig soms in karavaan
Ossen sjokken stapvoets over de rijbaan
met zwaarbeladen wagens achter zich aan
Kereltjes liggen langs de straten
op de kale grond heerlijk te slapen
Af en toe gaat er eentje zitten
doodgemoedereerd even pissen
En midden op de drukste straat
waar continu verkeer door raast
ligt af en toe een koe in alle rust
zich van geen verkeer bewust
Het heilig dier herkauwt en kauwt
herkauwt en kauwt, herkauwt en kauwt
en trekt zich verder nergens wat van aan
laat alle drukte lijdzaam langs zich gaan
Bussen noch trucks, fietsen noch motoren
kunnen haar met hun kabaal verstoren
En niemand jaagt haar weg
want ook aan haar behoort de weg
Alles heeft zo zijn plaats
en iedereen gaat zijn gang
beweegt zich door en langs elkaar
in het chaotisch geordend gebeuren
dat India is
Ik hou van Holland Jaipur, India 1983
Haast negen maanden al
heb ik jou niet gezien
’k Wist niet dat ik
zoveel van je hield
Misschien verlang ik naar je
omdat je door mijn aderen stroomt
in mijn botten en mijn genen zit
Maar misschien het allermeest
omdat je tiert en leeft
in m’n hart en in m’n geest
Wat zou ik graag
je hoge dijken
en rechte wegen
weer eens berijden
In je frisse bries
en malse regen
willen fietsen
Willen kijken
naar de wolken
die zo rijk gevarieerd
je blauwe en vaak grauwe
maar altijd weidse hemel
boven je open landschap sieren
Bovenal zou ik graag
je nijvere nuchtere volkje
stug en toch gezellig
afstandelijk en gemoedelijk
schoon, zuinig en toch gul
weer eens ontmoeten
en familie en vrienden
weer willen begroeten
