De VRT vermoordt de journalistiek in Vlaanderen

Civis Mundi Digitaal #50

door Lode Goukens

Degelijke journalistiek is met uitsterven bedreigd en de Vlaamse openbare omroep VRT is één van de doodgravers. De VRT pocht wel steeds dat ze kwaliteit leveren, maar de praktijk spreekt dit overduidelijk tegen. Enerzijds valt het oorlogstoerisme van de ploeg van Rudy Vranckx volgens de VRT onder oorlogsverslaggeving.[i] Het is wel vreemd dat Vranckx altijd dagen of weken nadat de internationale pers een plek toonde daar een soort selfie gaat laten maken om de VRT de illusie van oorlogsverslaggeving te laten uitzenden. Imagobuilding omdat een programma naar de presentator genoemd werd. Anderzijds verheft de VRT baarlijke nonsens tot nieuws. De VRT doet dagenlang aan battage voor platte commerciële evenementen zoals Werchter of de eigen programma’s. Wat is de maatschappelijke relevantie van enkele honderden fans op een fandag van de soap Thuis? Of van een Ketnet-evenement? Dat hoort niet in de journalistieke programma’s, beheersovereenkomst of niet.[ii]

barterbattage

Deze zomer zond de VRT al weken geleuter over festivals en over het weer uit. Waar is de tijd dat komkommernieuws nog over de grootste pompoen of langste komkommer ging? Die komkommer had dan ook weinig te bieden aan de VRT-mensen terwijl Werchter enzovoort keiharde barters opleveren voor de VRT. Een barter is een ruil door de commerciële dienst in ruil voor aandacht in de programmatie. Logo’s en partnerschap in ruil voor mediatijd. Op zich niets mis mee, maar het hoort niet in journaals en programma’s van een nieuwsdienst. Een beetje onafhankelijke redactie weigert dergelijk gemarchandeer. Helaas lijken de medewerkers van de VRT dol op backstagepasjes en free meals. Een selfie van ministeriële excellenties of zelfs leden van het koningshuis met popidolen of would-be popidolen (zoals artistiek irrelevante dj’s) is volgens de mores van de VRT tegenwoordig nieuws. Tomorrowland is geen nieuws tenzij er een ramp zou gebeuren of iets dergelijks. Commercieel succes in de entertainmentindustrie is geen nieuws (zoals het in andere industrieën met uitzondering van Apple bij de openbare omroep nog steeds geen nieuws is).  Bij sportverslaggeving is er tenminste nog de illusie van een strijd om de overwinning in de Tour of een competitie. Festivals promoten nijgt meer naar het verheffen van catch tot sport.

De VRT-top verwart dus duidelijk “journalistiek” en “media”. Het eerste is een nobel streven om eerlijk en met zin voor belangrijkheid de burgers de noodzakelijke informatie te geven om te functioneren in een deliberatieve democratie. Het tweede is meervoud van middelen (medium) en blijkbaar heiligen de kijkcijfers alle middelen. Kijkcijfers of brood en spelen. Hoe dommer het publiek, des te gemakkelijker het gewin. Het is ook goedkope televisie. Geen research, geen fact checking, geen scripts, geen dagenlange montage… De banale reality show tot journalistiek verheven.

Waar vroeger VRT-journalisten de neus ophaalden voor de verplichte oefening van De Zevende Dag omdat politici zendtijd opeisten, maakt de VRT-redactie van alle nieuwsprogramma’s en duidingsprogramma’s een soort Zevende Dag. De veredelde cafépraat in Ter Zake, De Afspraak, Pano enzovoort horen niet in het aanbod van de nieuwsdienst, althans niet in huidige vorm. Wie maalt er om wat deze of gene bekende Vlaming over de actualiteit denkt? Wat keuvelen over een onderwerp is geen debat. De mening van mediageile advocaten of volslagen wereldvreemde muzikanten of acteurs over belangrijke onderwerpen is misschien vermakelijk, maar is het nieuws of duiding? Iedereen heeft een mening daarom zijn ze gratis, kennis daarentegen is steeds elitair en kostbaar. Een goed journalist democratiseert feiten en kennis, geen meninkjes. Wat dit betreft sprong zanger Raymond Van het Groenewoud er positief uit door duidelijk te laten merken in De Afspraak dat hij geen behoefte had zijn mening te geven op antenne. Hij zat daar als artiest. De huidige formats zijn niets minder dan morsen met overheidsgeld onder het mom van zelfverklaarde kwaliteitsjournalistiek. Indien de VRT enkel in staat is uitzendingen te maken met journalisten die op antenne aan een tafel komen vertellen wat ze die dag op Twitter of Facebook lazen dan laten ze de nieuwsprogramma’s beter over aan de commerciële media. Dat laatste zou alvast het voordeel van duidelijkheid hebben.

Populariteit of geloofwaardigheid?

Elk kind weet dat wie zijn huiswerk niet maakt en zijn lessen niet leert nooit een goed rapport kan halen. De boodschap van de VRT-nieuwsdienst lijkt echter te zijn dat gimmicks als ogen draaien, zuchten en flauwe opmerkingen maken bij nieuwsitems een manier is om de kijker duiding te geven bij het journaal. De Nederlandse journalist Jan Blokker schreef ooit “de journalist is een ernstige meneer” hij had gelijk, maar de VRT denkt daar duidelijk anders over. De journalist en bij uitbreiding een nieuwsanker moet een sympathieke knaap of meid zijn. Sinds wanneer is populariteit een kenmerk van degelijke journalistiek? Populariteit of geloofwaardigheid zijn geheel andere zaken.

De doodgraverij van de degelijke journalistiek met Vlaams belastinggeld is geen losstaand feit. Ook de (commerciële) kranten zijn in hetzelfde bedje ziek. De kolommen worden zelfs niet meer gevuld. Letterlijk. Op vele voorpagina’s staat nauwelijks tekst. Binnen in een krant zoals bijvoorbeeld De Tijd staan op vele dagen soms meer zalmkleurige blokken afgewisseld met wel heel grote foto’s dan leesvoer (bijvoorbeeld op 27/7/2017 waar pagina 6 ondanks grotere lettertypes en veel plaatjes nog naakte kolommen bevatte of op 29/7/2017 p.10-11 over Arco). (zie afbeeldingen 1 en 2) De krantenuitgevers menen blijkbaar dat de krantenlezer een krantenkijker is geworden en dat ze verpakkingen maken voor consumenten. Nog geen twee decennia geleden was de marge van een kwaliteitskrant zoals NRC/Handelsblad 5mm breed. De Vlaamse kranten hielden vast aan ruimere marges (1 cm). Heden ten dage staat er echter meer tekst in sommige advertenties dan in de hoofdartikels. Het pijnlijkste voorbeeld was de editie met de verslagen over de regeringsakkoorden net voor het politieke reces. Zelfs De Tijd verspilde hele pagina’s aan plaatjes of onbedrukt papier. (zie afbeeldingen 1 en 2) Niemand die zich afvroeg of de betalende abonnee daar zo gelukkig mee zou zijn. Met die nadruk op ervaringen (sensaties) sterft de ganse journalistiek een stille dood. Ook in Nederland glijdt een voormaling topkrant alss NRC/Handelsblad steeds verder van de slippery slope. Marketing en acte de présence in DWDD krijgen de bovenhand op inhoud. De reputatie van de krant wordt ingezet om te scoren. Een kwaliteitskrant scoort echter enkel op feiten en tegels lichten zoals Henk Hofland het ooit noemde. De vraag of Louis Heldring zaliger zich in zijn graf omdraait lijkt slechts anecdotisch. Gevolg: De lezers haken af en zoeken hun informatie elders. Het succes van Die Zeit in Duitsland en recent de New York Times of de Washington Post bewijst echter dat kwaliteitsjournalistiek echter nog steeds meespeelt en dit bovendien wel tegen de onderstroom van vulgariteiten, infotainment en filter bubbles in.[iii]

Publieke opdracht VRT

Terugkerend naar de openbare omroep met publieke middelen kan vastgesteld worden dat de VRT-nieuwsdienst nog nooit zoveel zendtijd had als tegenwoordig. Waar een journaal in de jaren 1980-1990 maximaal 27 minuten duurde krijgt de kijker nu ongeveer 45 minuten voor de kiezen en met Ter Zake en de Afspraak erbij kan dit oplopen tot ruim twee uur. Toch zijn de reportages van eigen makelij zeldzamer dan ooit. De overgangen en ergerlijke aankondigingen of herhalingen blijven een steeds groter percentage zendtijd innemen. Previews met smeuïge details van Pano-reportages zijn steevast een item van het Journaal, maar echte reportages van 2 tot 3 minuten met hoor en wederhoor, gedegen research en de nodige afstandelijkheid werden quasi onbestaande. De voice over bij gemonteerde beelden die ertoe doen lijkt uitgestorven en de kwaliteit of herkomst van het beeldmateriaal is ook geen norm meer. De items in het Journaal hebben vaak meer weg van Vlaanderen Vakantieland (een voormalig reclameprogramma voor de Toerisme Vlaanderen) dan van journalistiek werk. Bij veel items blijkt de inhoud ook pr-geïnitieerd zoals onlangs een item over een piano van Maene in Ruiselede. De redactie vond het blijkbaar onnodig om musicologen of concertpianisten hun mening te vragen. De meneer van Maene kon zijn promopraatje voor een piano van meer dan 130.000 euro rustig doen in prime time.

Een andere uitwas waar de VRT aan lijdt is de vox pop. De vox populi of de stem van het volk, de opinie van de man of vrouw in de winkelstraat die op momenten dat wakkere burgers werken een mening mag geven. Een erger voorbeeld van luie journalistiek bestaat nauwelijks. Zit de kijker bovendien wel te wachten op meningen van wildvreemden die blijkbaar door de VRT-journalist als deskundig en relevant geacht worden op basis van hun aanwezigheid in een winkelstraat? Het belachelijkste voorbeeld afgelopen maanden was het interviewen van bejaarde hobbytuiniers in hun voortuin over een verbod op sproeien omwille van de droogte.

Perverse effecten

Het perverse effect van deze trend bij de VRT-nieuwsdienst is dat journalisten niet meer ernstig genomen worden en dat alles een mening is die leuk probeert te zijn. Zoals de online kranten jagen op likes en shares op de sociale netwerken met click bait, zo gaat belastinggeld - bedoeld om de burgers in staat te stellen zo goed geïnformeerd mogelijk deel te nemen aan de democratie - verloren aan banaliteiten en banalisering. Men kan misschien lachen met de domme Amerikanen en hun presidentiële twitteratus, doch de berichtgeving over Trump van de openbare omroep blinkt uit in luiheid en oppervlakkigheid. De VRT-nieuwsdienst verspreidt de sappigste tweets, maar schiet schromelijk tekort in de berichtgeving over de belangen van Rusland en China in het conflict tussen de Trump-administratie en Noord-Korea. De vraag waarom Rusland, China, Israël of de VS wel kernwapens en ballistische raketten mogen hebben en een dwerg als Noord-Korea niet komt bij niemand op. Alsof enkel Noord-Korea ooit zo’n raket zou gebruiken en Israël niet. De vraag wat de agenda van Rusland en China in het hele verhaal is, wordt niet onderzocht. Wat pseudopsychologische prietpraat over de “gekke” leiders van Noord-Korea en de VS daar moet de burger het mee doen. Nochtans lijkt het geopolitieke belang van China en Rusland relevanter dan het zomaar klakkeloos geloven dat de Noord-Koreanen Russische roulette spelen met Trump. Een beetje hoofdredacteur zet journalisten op die onderwerpen in plaats van snel een docent Koreaanse taal bellen of de tweets van Trump tonen.

Kwaliteitsjournalistiek toont geen decadente plaatjes met praatjes, maar opent ogen en zet mensen aan het denken. Veroorzaakt verontwaardiging, maakt mensen ongemakkelijk, toetst argumenten en geeft onbehaaglijke feiten… Dat de kijker, onderuit gezakt in zijn sofa, zo soms nieuws krijgt dat hij liever niet ziet, hoort er nu eenmaal bij. Nieuws is geen grootst gemene deler van de interesses van de Vlaming. Mocht dit gelden dan waren items over politique politicienne al lang verdwenen uit de ether. Aan de politici die beslissen over de dotatie van de VRT dankt de Vlaming De Zevende Dag en Villa Politica. Misschien dat de VRT-top en de VRT-redactie nu ook een keer aan de Vlaamse kiezers kunnen denken die deze broodheren om de paar jaar in het halfrond stemmen.