Laudatie Perry Pierik, laureaat van de Civis Mundi Prijs 2017

Civis Mundi Digitaal #53

door Geerten Waling

Door Geerten Waling, spreker namens Civis Mundi te Doorn, 10 november 2017

Geachte laureaat, beste Perry,

Dames en heren,

Vandaag mag ik u toespreken namens de Stichting Civis Mundi, die opgericht is voor de uitgave van het blad Civis Mundi dat al sinds de jaren zestig, en onder de huidige naam sinds begin jaren zeventig bestaat. Het blad brengt bijdragen over politiek, filosofie en cultuur en bestaat sinds 2010 geheel in digitale vorm op internet en via e-mail. De oprichter en nog altijd hoofdredacteur is professor Wim Couwenberg. Mijn naam is Geerten Waling, historicus aan de Universiteit Leiden en sinds kort redactielid van Civis Mundi. Het is voor mij een grote eer om namens professor Couwenberg hier op deze feestelijke gelegenheid te mogen spreken. Feestelijk is zij zeker, want wij zijn hier bijeen om te vieren dat Perry Pierik de laureaat is van de eerste Civis Mundi Prijs. Ons tijdschrift heeft deze prijs in het leven geroepen voor, ik citeer, "bijzondere bijdragen aan het beschrijven en doorgronden van de ontwikkelingsgang, de problematiek, het perspectief en de controverses rond het project der moderniteit."

Mijn toespraak hier is bedoeld als laudatie, dus ik ga proberen u uit te leggen waarom Perry Pierik deze prijs heeft verdiend. Dat is nog knap lastig. Niet omdat hij de prijs niet verdiend zou hebben, integendeel, maar waar zou ik moeten beginnen? U kent Perry Pierik waarschijnlijk langer en beter dan ikzelf, dus ik vertel u niets nieuws, maar dit is een mooie gelegenheid om stil te staan bij de uitzonderlijke persoon die Perry Pierik is. Het gaat dan vooral om zijn werk als schrijver en als uitgever, kortom, over zijn voorliefde voor boeken, waarvan hij mij een stapel toestuurde.

Ik presenteer u deze stapel, maar ik moet daarbij wel de excuses overbrengen van Perry. Toen hij mij dit boekenpakket opstuurde, stuurde hij mij een beschaamde e-mail, want hij moest toch wel toegeven dat hij niet alle boeken die hij ooit heeft geschreven meer voorradig had. Hij kon me dus slechts slechts een selectie van zijn werken toesturen....

Zo’n veertig boeken schreef Perry inmiddels. Als ik dit zo zeg zou de verwarring kunnen ontstaan dat de Civis Mundi Prijs een oeuvreprijs is, want die heeft Perry inmiddels wel verdiend. Maar nee, onze prijs is in dit geval niet alleen een beloning, maar zeker ook een aanmoedigingsprijs... Want beste Perry, je bent pas 52 – en wie één bibliotheek vol kan schrijven, waarom zou die geen twee bibliotheken volschrijven?

Perry Pierik begon als uitgever op een tweekamerflatje in Nieuwegein, maar inmiddels schijnt hij zich te hebben ingekwartierd in een oude defensiefabriek in Soesterberg. Een treffende locatie, want we kunnen wel stellen dat Perry als historicus en uitgever een sterke voorliefde koestert voor de militaire geschiedenis, en dan vooral die van de Eerste en Tweede Wereldoorlog.

Wat Perry in zijn historische boeken goed laat zien, is dat er vele lijnen te trekken zijn die lopen van het Duitse Keizerrijk, dat ten onder ging in de Eerste Wereldoorlog, naar de instabiele Weimarrepubliek die daarop volgde en zelfs naar het Derde Rijk van Adolf Hitler. Dit jaar nog onderstreepte hij dat met een kloeke biografie van Erich Ludendorff, die zoveel meer was dan alleen de veldheer in de Eerste Wereldoorlog. Ludendorff werd in Duitsland de sterkste man op rechts, ook toen de Vrede van Versailles was getekend. Tot ver in de jaren twintig was zijn invloed groot en legde hij met zijn ideeën, daden en netwerk de basis voor de vernietigingsideologie van de nationaalsocialisten. Alsof het niets was, was hij betrokken bij de Russische Revolutie, bij aanslagen op linkse revolutionairen in Duitsland, maar ook bij pogingen om de Weimarrepubliek omver te werpen. Zelfs zwoer hij in 1935 nog even samen tegen Rijkskanselier Hitler.

Een kolfje naar Perry’s hand, deze Ludendorff, omdat hij de personificatie was van de hobbelige, dramatische militaire, politieke en culturele geschiedenis van het Duitsland van de eerste helft van de twintigste eeuw. Maar ook vanwege de geopolitieke aspecten van Ludendorffs gedachtegoed. Geopolitiek vormt immers een rode draad in het werk van Perry Pierik, die in 2006 promoveerde aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam op een biografie van de Duitse geopoliticoloog Karl Haushofer. Een invloedrijk doch zeer omstreden man, die de geopolitieke agenda van het nationaalsocialisme – Lebensraum, Drang nach Osten – goeddeels eigenhandig had voorgekauwd.

Toch is Perry niet alleen geïnteresseerd in de grote ideeën in de geschiedenis, of in de grote namen. Veel succes oogstte hij immers met een studie naar heel gewone jongens: Nederlandse jongens, die zich in de Tweede Wereldoorlog vrijwillig aanmeldden voor de Waffen-SS. In "Van Leningrad tot Berlijn" beschrijft Perry deze jongens, die werden meegezogen in de grote strijd tussen het nazisme en het communisme aan het Oostfront. Zij tekenden om mee te vechten tegen de barbarij uit het oosten, maar bleken bij nader inzien onderdeel van de gevechts- en vernietigingsindustrie die het Derde Rijk heette en die als minstens zo barbaars de geschiedenis in zou gaan. Het boek kreeg naar ik meen vier herdrukken en bracht een goeddeels vergeten hoofdstuk uit de Nederlandse geschiedenis onder de aandacht.

Wie de werken van Perry over de twee wereldoorlogen kent, zal niet geheel verbaasd zijn dat hij zich in de afgelopen jaren ook met een heel ander domein heeft beziggehouden: het Midden-Oosten. De Arabische "lente" (of was het een herfst?), Islamitische Staat en ook het Turkije van Erdogan hebben immers een nieuwe urgentie gegeven aan de thema’s waar Perry zich voor interesseert, zoals geopolitiek, botsende culturen, en ook de verwikkeling van ideeëngeschiedenis en militaire geschiedenis. Laat ik het zo zeggen: het is niet te hopen dát het gebeurt, maar áls er een Derde Wereldoorlog uitbreekt, dan is Perry alvast begonnen met het documenteren en analyseren van de eerste verschijningsvormen.

Alsof dat ongelofelijke productietempo van Perry als historicus en schrijver nog niet bewonderenswaardig genoeg is, voert hij al sinds 23 jaar een eigen uitgeverij aan, waar al zijn eigen boeken verschenen: Aspekt. De rijke illustratie van Perry’s boeken – vaak obscuur fotomateriaal en onthullende historische documenten - toont al aan dat Perry meer dan een schrijver is, hij is een bibliofiel. Hij is zich bovendien bewust van de beeldcultuur waarin wij leven, zodat hij al sinds het begin van zijn carrière tekst en beeld weet te combineren. Zelf vertelt hij altijd dat hij nog voordat hij kon lezen al de historische fotoboeken van zijn grootvader verslond - en dat zie je in zijn werk terug.

Uitgeverij Aspekt is overigens veel en veel meer dan de uitgever van het oeuvre van de directeur alleen. Het fonds is onnoemelijk groot geworden, met honderden boeken van wetenschappers en publieksauteurs, politici en andere kleurrijke figuren. Een prominente auteur was Martin Ros, met wie Perry lang samenwerkte en wiens nalatenschap hij beheert. De publicaties van Aspekt staan garant voor moedige stellingnames, dikwijls tegen de stroom in. Met zijn uitgeverswerk bewijst Perry dus andermaal het publieke en academische debat een grote dienst.

Dames en heren, u heeft inmiddels hopelijk een beeld gekregen van het reusachtige werk dat Perry Pierik al decennialang verricht. Het begint u wellicht te dagen dat zulk werk waardering en beloning verdient. Echter, wie graag tegen de stroom in roeit, wie de controverse niet schuwt en de erkenning van de goegemeente niet het belangrijkste vindt, die kan niet altijd op die waardering en beloning rekenen. Zeker niet in het Nederlandse academische en literaire wereldje, waar zulke blijken van erkenning het liefst in de eigen, veilige kring worden rondgestrooid. Veel prijzen zullen dus de afgelopen jaren aan de neus van Perry en zijn uitgeverij voorbij zijn gegaan.

Des te meer vond de Stichting Civis Mundi het tijd om een prettige uitzondering op de regel te vormen en aan hem de eerste Civis Mundi Prijs uit te reiken. Het geldbedrag dat aan de prijs is verbonden, staat symbool voor de lof die wij Perry Pierik graag toezwaaien voor zijn originele en creatieve prestaties, voor zijn durf om een eigen koers te varen en eigen lijnen uit te zetten. Maar ook voor zijn inzet als uitgever om andere "eigenheimers" in de gelegenheid te stellen hun licht te laten schijnen op onderbelichte bladzijden in de geschiedenis, om hun ideeën of ervaringen op papier te zetten en in boekvorm te publiceren.

Om uit de geschreven toelichting van Wim Couwenberg, gepubliceerd in Civis Mundi, te citeren: "Uitgeverijen zijn tot grote bloei gekomen tijdens de snelle opbouw en ontwikkeling van het project der moderniteit, en spelen daarin een prominente rol door het bieden van een aansprekend podium voor ieder die als schrijver, intellectueel en wetenschapper iets relevants en interessants te zeggen heeft over de tijd en wereld waarin we leven. Aan dit bijzondere gezelschap van culturele ondernemers voegt uitgeverij Aspekt onder leiding van Perry Pierik een belangwekkende nieuwe dimensie toe door het veelzijdige karakter van haar uitgavenbeleid, opener ook dan andere uitgeverijen."

Ook schreef Couwenberg: "Voor de ondernemingszin, de culturele inspiratie en intellectuele energie die aan dit alles ten grondslag ligt, verdient deze schrijvende uitgever alleszins een groot compliment. In een opmerkelijke briefwisseling die Perry Pierik met auteur en uitgever Wim Huijser in 2007 en 2008 gevoerd heeft, vinden we een boeiend verslag van de dagelijkse gang van zaken van het uitgeversvak, met al zijn wel en wee, met name zijn intrigerende combinatie van cultureel ondernemerschap en bedrijfseconomisch verantwoord zakendoen. De briefwisseling is in 2008 en 2009 gebundeld in de Aspekt-uitgaven De inkt van Arcadia en Het geheime leven. Het eerste boek telt liefst 528 bladzijden, en een personenregister van bijna 15 bladzijden. En een bijzondere naam: Arcadia, waaraan Civis Mundi in deze zomermaanden twee grote artikelen wijdt."

Hieraan wil ik toevoegen dat Perry ook lof toekomt voor de contacten die hij al lange tijd onderhoudt met Vlaamse universiteiten, uitgevers, boekhandels en auteurs. Hij maakt intellectuele uitwisselingen mogelijk in het Nederlands taalgebied die helaas niet altijd vanzelfsprekend zijn en die tijd, geld en moeite vergen.

Wij hopen uiteraard dat de prijs voor Perry een aanmoediging zal zijn – voor zover hij die nodig had! – om zijn  werk voort te zetten als uitgever en als schrijver over grote thema’s en over niche-onderwerpen, over oorlogen en over intriges, over belangrijke personen in de geschiedenis maar ook over belangwekkende personen, over goede ideeën die de geschiedenis heeft voortgebracht en over gruwelijke ideologieën die er ook waren (en zijn), over de historische ontstaansgeschiedenis van onze complexe wereld en ook over de hedendaagse gestalte die onze wereld aanneemt, over tradities en over moderniteiten – en waar die botsen en schuren – enfin... Dit alles opdat er over nog eens dertig jaar een nog veel groter oeuvre van Perry Pierik te vieren zal zijn, en een nog uitgebreider uitgeversfonds. En tot slot hopen wij dat de prijs ook voor anderen een aanmoediging mag zijn om hun eigen weg te volgen als schrijvers of als uitgevers (of allebei) en hun ambities in het literaire vak met evenveel moed en zelfvertrouwen na te streven als de laureaat van onze prijs.

Laten we zo dadelijk op Perry Pierik het glas heffen, dank voor uw aandacht!