Bewustzijnsevolutie en Artificial Intelligence

Civis Mundi Digitaal #58

door Gerrit Teule

Onder deze titel staat op mijn website www.elektromagnetischekracht.nl een essay van ca. 140 pagina’s. Al decennia heb ik mij verbaasd over de Westerse wetenschappelijke discussie betreffende de evolutie van de geest en het bewustzijn. Deze verbazing betrof vooral de sterk materialistische inkleuring van de verschillende theorieën, geïnspireerd door het wetenschappelijk paradigma dat geest iets bovennatuurlijks zou zijn en dat het dus niet wetenschappelijk te benaderen valt. Maar wie op het spoor komt van een andere denklijn, Frans georiënteerd en uitgaande van denkers als Henry Bergson, Pierre Teilhard de Chardin en Jean Emile Charon, betreedt een totaal ander landschap. Daar blijkt de geest een vitaal onderdeel te zijn van alles wat bestaat en wat al bestond sinds de oerknal. Er wordt zelfs gesproken over geestdeeltjes, die in de natuur waarneembaar zijn als elektronen. Opeens blijkt dan dat geest een integraal onderdeel moet zijn van alle natuurkunde en dat mijn ziel al veel ouder is dan mijn lichaam. Jean Charon schreef zelfs een boek met de titel “Ik leef al 15 miljard jaar”. Nu zou hij 13,8 miljard jaar gezegd hebben, maar wat hij bedoelde is duidelijk: mijn ziel is zo oud als die heelal. Begrippen als reïncarnatie, ziel en bewustzijn, komen daarmee in een nieuw daglicht te staan, wat overigens een heel bekend daglicht is omdat het heel mooi aansluit op de ‘common sense’ van heel veel mensen.

Gezien vanuit het pure Anglo-Amerikaanse materialisme en reductionisme kan dit uiteraard alleen maar onzin zijn. Geest is immers niet te meten en er valt dus ook niets over te weten.   Daniel Dennett schreef een boek met de titel “Consciousness explained”, maar hij loog. De titel was alleen bedoeld om de verkoopcijfers een boost te geven. Op zichzelf een heel leerzaam boek, daar niet van, maar de schrijver verklaarde het bewustzijn helemaal niet. David Chalmers noemde in zijn boek “The conscious mind” het bewustzijn daarom “the big problem”. Tegenwoordig beschikken we over fantastische apparatuur, waarmee we in het brein kunnen kijken, terwijl de geest daar volop bezig is. We kunnen zelfs de plek aanwijzen waar het gebeurt, zij het nog niet zo heel erg nauwkeurig. Als er op een fMRI scanner te zien is dat er bij een opkomende gedachte op een bepaalde plaats in het brein iets gebeurt, dan gaat het altijd nog over miljoenen neuronen met hun ontelbare onderlinge verbindingen, die samen met iets zeer gecompliceerds en onbegrijpelijks bezig zijn. Erg fijnzinnig is deze waarneming dus nog niet. Maar toch is het duidelijk, dat een ontkenning of een bagatellisering van de werking van de geest, niet alleen in ons brein maar ook in ons hele lichaam en zelfs daarbuiten, met de dag ongeloofwaardiger wordt. En de stelling als “Mind is what brains do” van Minsky of “Wij zijn ons brein” van Swaab kunnen we ook onderbrengen bij het Simplistische Verbond van Koot en Bie. Vanwaar deze stelligheid? Lees en oordeel zelf.

Bij het schrijven van enkele boeken over de evolutie van het bewustzijn heb ik mij vaak afgevraagd “Waarom ik?” Moet je daar niet een breinwetenschapper voor zijn? Of een geschoolde filosoof? Of is het juist beter om dit complexe terrein van een heel andere kant af te benaderen omdat de breinkenners en de filosofen er vanuit hun eigen denkkader niet uit komen? Voor mij is dat (naast de natuurkunde en de techniek) de informatica en de kunstmatige intelligentie, mijn computervak dus, waar ik mij al vanaf 1966 intensief mee heb bemoeid. Het bleek mij dat de ‘verwerking van gegevens tot informatie’ een cruciaal proces is, dat niet alleen in computers plaatsvindt, maar in de hele natuur; en niet alleen in de mens, maar in alles wat leeft en zelfs ook in alles wat zogenaamd ‘dood’ lijkt te zijn. Uit het voorwoord bij mijn essay haal ik even dit stukje tekst tevoorschijn:

“Dit essay heb ik gemaakt om te kunnen beschikken over een tamelijk korte en overzichtelijke beschrijving van de evolutie van geest, ziel en bewustzijn volgens de gecombineerde en voortgezette denklijn van de paleontoloog Pierre Teilhard de Chardin (1881-1955) en de natuurkundige Jean Emile Charon (1920-1998), twee Franse onderzoekers uit de vorige eeuw. Een logische voortzetting van deze bewustzijnsevolutie zou de singulariteit kunnen zijn: het tijdstip waarop de Artificial Intelligence in computersystemen de mens op veel terreinen qua intelligentie en macht gaat overtreffen en misschien zelfs een vorm van transmenselijk bewustzijn gaat ontwikkelen. Deskundigen schatten dit tijdstip ergens tussen 2030 en 2040 en dat is onthutsend kort dag. Daar moet dus breed over nagedacht worden, niet alleen maar door specialisten in het computervak.”

Zoals zo vaak is dit essay ook weer flink groter geworden dan oorspronkelijk de bedoeling was, maar het onderwerp is er dan ook naar. Dat komt omdat deze spiritueel georiënteerde denklijn een exact en technisch/natuurkundig antwoordt probeert te formuleren op de vraag hoe de geest in staat is materie in beweging te krijgen en vice versa; het klassieke vraagstuk in de geest/stof discussie. Duizenden geleerden kwamen er niet uit en het is wel heel opmerkelijk dat een potentieel waardevol antwoord niet afkomstig is vanuit het onversneden materialisme, maar vanuit de combinatie van religieus getinte paleontologie (Teilhard) en de kwantumfysica van de elektromagnetische interactie (Charon). Hun gezamenlijke theorie, ontstaan in de zestiger jaren van de afgelopen eeuw, was revolutionair en is, misschien daarom wel, van meet af aan terzijde geschoven c.q. in de onderste bureaulade gepropt. De theorie wordt niet onderwezen aan universiteiten en zelfs de namen zijn onbekend bij het gros van de wetenschappers. Dat lag ook aan de actieve bestrijding vanuit de Rooms Katholieke kerk (voorzover het Teilhard’s gedachten betrof) en de negatieve ontvangst van Charon’s ‘Complexe Relativiteitstheorie (1977)’ en haar geestelijk interpretatie, vooral door de dominante en fanatieke materialistische wetenschap van die dagen. Beter dan welke andere bewustzijnstheorie dan ook beschrijft de theorie van Charon exact en precies hoe een geestdeeltje, in samenwerking met andere geestdeeltjes werkend met informatie, één of enkele elektronen in beweging kan brengen, waarna er in het lichaam en in het brein een cascade van elektromagnetische activiteit losbrandt, die na enkele tienden van een seconde een bewustzijnsbeeld tevoorschijn roept of een arm optilt of beide tegelijk. Deze vertraging en versterking wordt goed verklaard in deze ‘eonische theorie’ en is ook in de praktijk aangetoond (Libet).

Ja, u leest het goed: geestdeeltjes en informatie, daar draait het om. Charon noemde ze ‘eonen’. Het zijn stabiele deeltjes, die al sinds de oerknal bestaan en die wij in de natuur onophoudelijk bezig zien als de rusteloos rondzoemende elektronen overal in en om ons heen: de geest in werking. Nog een stukje tekst uit de inleiding, als appetizer:

Deze psycho-fysische benadering leidt tot nieuwe en voor velen revolutionaire gedachten:

• Geest, ziel en bewustzijn behoren tot het gebied van de natuur en zijn niet ‘bovennatuurlijk’.
• De deeltjesfysica (kwantumnatuurkunde) en i.h.b. de Quantum Electro Dynamics (QED) spelen in deze theorie een cruciale rol.
• Licht, bestaande uit lichtdeeltjes (fotonen), vervult in het causale verband tussen geest en stof een sleutelrol: als informatiedrager en als communicatiemedium.
• Elektromagnetisme (de werking van elektronen en fotonen) is de ‘buitenkant’ van geest en geest is de ‘binnenkant’ van elektromagnetisme.
• Dit geheel laat zich in theoretische zin ietwat gemakkelijker begrijpen met behulp van een extra ruimtedimensie, de Imaginaire dimensie, gebaseerd op het imaginaire getal i (√-1) en de complexe rekenkunde. Omdat dimensies mentale (wiskundige) constructies zijn, bedoeld om ons in staat te stellen deze wereld te structureren en zodoende te begrijpen, staat het ons vrij om (naast lengte, breedte, hoogte en tijd) de hulp van een extra dimensie in te roepen, als dat het begrip ten goede komt.

Kortom, het is en blijft een multidisciplinair verhaal, met allerlei theoretische onderbouwingen vanuit de informatica, Quantum Electro Dynamics (QED), filosofie, psychologie, breinwetenschap en ook een terugkeer naar intuïtieve zelfkennis, waarover wij allemaal kunnen beschikken als we er open voor staan. Spinoza noemde deze intuïtie onze hoogste gave.

Aan het essay is een appendix verbonden over de mathematisch beredeneerde theorie van Jean Charon met daarin een verwijzing naar zijn boek “Complex Relativity” (waarvan ik op mijn website een facsimile PDF heb geplaats t.b.v. specialisten in de theoretische natuurkunde). Een tweede appendix behandelt enkele kernaspecten van de Kunstmatige Intelligentie, zoals deze zijn beschreven in het boek “Life 3.0” van Max Tegmark. Op deze openingspagina van mijn website staat ook een beschouwing over de “Eonische gedachten en Bijna Dood Ervaringen”, omdat de eonische gedachten een fraaie theoretische ondersteuning bieden voor dit mysterieuze verschijnsel. 

Wat moet ik er nog meer overzeggen? Wie dit niet interessant vindt, zou nooit meer een mond open moeten doen over de evolutie van de geest  en de samenwerking tussen brein en gedachten. Toch is het laatste woord daarover nog lang niet gezegd en de discussie over Kunstmatige Intelligentie en ons brein zal nog wel tientallen jaren voortduren en misschien zelf steeds feller worden. Materialisten zijn moeilijk van hun dogmatiek af te krijgen. Maar als daar ooit nog eens een algemeen gewaardeerde bewustzijnstheorie uit naar voren komt, dan zal deze theorie (mark my words) als twee druppels water lijken op de gezamenlijke theorie van Teilhard en Charon. Het kan niet anders zijn. Wie zoekt naar het begin van alles, wat in de evolutie vorm, volume en structuur kreeg, komt onvermijdelijk terecht bij de kleinste deeltjes en in het bijzonder de samenwerking tussen elektronen en lichtdeeltjes, fotonen.  En als daarin de geest volop bezig is, zoals de eonische theorie constateert, dan komen we terecht bij een universum dat zelf tot bewustzijn wil komen; een proces van evolutie, waarin wij mensen een voor ons  belangrijke en verantwoordelijke rol mogen spelen. Maar dan moeten we die rol eerst wel kennen en begrijpen. De kernfysicus en theoloog Lawrence W. Fagg kwam daar al heel dicht bij. Hij schreef in zijn boek Electromagnetism and the Sacred[1]: “In onze wereld, deze kleine blauwe planeet (en misschien wel op andere planeten waar leven bestaat), doordringt geen andere kracht zo volledig en tot in details ons leven en ons wereldwijde ecosysteem, dan de elektromagnetische kracht.“ En  over de lichtdeeltjes, de fotonen, schreef hij: “…zonder ooit iets gehoord te hebben van elektromagnetisme, hebben mensen vanaf de vroegste tijden het licht gezien als een teken van de onderliggende en onzichtbare vibraties die ze voelden.” En ook deze zinsnede: “…wij zijn op een heel reële manier ondergedompeld in een oceaan van microscopische elektrodynamische gebeurtenissen; sterker nog, wij zijn zelf een deeltje van deze oceaan.” Hij noemde deze oceaan “het Heilige”.

Zie de openingspagina van www.elektromagnetischekracht.nl of www.gerritteule.nl

Beide website adressen komen uit op dezelfde openingspagina. Onderaan op deze pagina staan de drie downloads, die als PDF ook op elke computer, laptop of tablet kunnen worden gelezen.

Gerrit Teule, email: teuleger@wxs.nl