De geschiedenis laten rusten?!
Civis Mundi Digitaal #58
door H. Bruins
Onlangs las ik een interview waarin een Europese journalist een Amerikaanse wetenschapper, een antropoloog, kritisch aansprak op het lot van de Amerikaanse Indianen en op de slavernij in de VS.
De Amerikaan was er gauw klaar mee. Kort en bondig zei hij dat deze zaken geschiedenis zijn, ze speelden eeuwen terug en de situatie is nu compleet gewijzigd. De interviewer vond dat hij er zich te gemakkelijk vanaf maakte, de Amerikanen zouden ook nu nog een verantwoordelijkheid hebben voor wat destijds is gebeurd. Wat die verantwoordelijk exact zou inhouden, anno nu, vermeldde hij niet. Ik zal het onderwerp wat breder aanvatten want het gaat niet alleen om de Amerikanen die worden aangeklaagd vanwege het verleden maar vele westerse landen worden nu, honderden jaren na dato, in het beklaagdenbankje geplaatst vanwege hun koloniale verleden, de slavernij en vanwege (vermeend) onrecht de bewoners in een ver land aangedaan, ja, zelfs racisme wordt erbij gehaald. Het speelt in Nederland, Frankrijk en wellicht ook in België vanwege hun aanwezigheid in de Congo. Ook de Britten zien zich geconfronteerd met aanklagers (zo zal ik de critici in het vervolg maar noemen) vanwege de annexatie van Australië en Nieuw Zeeland en hun optreden tegen de Mau Mau in Kenia, nog helemaal niet zo lang geleden. De Spanjaarden en in mindere mate de Portugezen worden merkwaardigerwijs nauwelijks aangeklaagd, waarom weet ik niet, want ook de Spanjaarden hebben zich op grote schaal misdragen in bv. Mexico en Peru.
Er valt veel te zeggen voor het standpunt van de Amerikaanse wetenschapper. Ik zal een aantal redenen noemen en beargumenteren. De Amerikanen, en zij niet alleen, vinden dat de kwestie van de slavernij en van de Indianen geschiedenis is en is afgehandeld, kort en krachtig geformuleerd. Eens is een kwestie geschiedenis, zo simpel is het. Ik ben zeker geen pro-Amerikaan (was het eens wel) maar hier hebben ze een punt, wat dus ook geldigheid heeft voor andere westerse landen. Hoe moet je immers verder met elkaar wanneer steeds een nieuwe generatie op iets kan terug komen, in beschuldigende zin? En vooral, wanneer een kwestie afgehandeld was, in overeenkomsten waarin geschilpunten, compensaties worden geregeld.
De aanklagers beweren nogal eens dat de verstreken tijd er niet toe doet, het gaat om het principe van het aangedane onrecht. Dat is eerder een moreel of politiek standpunt dan een juridisch. Wat eens recht was is opeens onrecht, volgens deze redenering, volgens maatstaten die later zijn geformuleerd. Wij menen dus onze voorouders te kunnen veroordelen op basis van huidige inzichten, huidig recht. Dat is niet alleen onhoudbaar maar ook in morele zin unfair. Bovendien zijn ze er niet meer om zich te kunnen verdedigen. Dat geldt dus ook voor de slavernij, toen toegestaan, en praktijk op vele continenten, al eeuwenlang, lang voordat de Nederlanders en anderen begonnen met het transport van slaven. Maar waarom dan zo selectief in de keuze van de aanklachten? Als de tijd er niet toe doet dan kunnen wij ook de Spanjaarden en de Fransen, ja, zelfs de Romeinen, aanspreken op hun verleden en hun agressie jegens de Nederlanden. Wat Alva en Napoleon hier hebben aangericht is een grove schending van mensenrechten. Toch? Maar wie spreken de Fransen en de Spanjaarden hierop aan? Niemand natuurlijk. Bovendien is ons geschiedenisonderwijs zo miserabel, of zelfs helemaal verdwenen dat Nederlanders helemaal geen weet hebben van de Spaanse en Franse aanwezigheid hier, eeuwen geleden, maar dit terzijde.
Belachelijk, deze voorbeelden? Ja natuurlijk, maar toch ook weer niet , want het gaat toch om het principe en niet om de verstreken tijd, zeggen de aanklagers. Ook het onrecht jegens de Indianen vond immers jaren geleden plaats en hetzelfde geldt voor de slavernij. En dan wat dichterbij, qua tijd. De Duitsers hebben in Nederland vreselijke dingen gedaan in WO II, nog maar 80 jaar geleden. Maar niemand heden ten dage roept de Duitsers ter verantwoording. Waarom niet? Het komt zelfs niet op bij de huidige generatie om dat te doen. Het is verleden tijd, en zo is het.
En, wat voorbeelden van heel andere aard om aan te tonen dat recht in het verleden niet opeens tot onrecht kan worden verklaard door een volgende generatie. Honderd jaar geleden hadden de vrouwen geen kiesrecht, was het familie- en erfrecht en ook het belastingrecht duidelijk in het nadeel van de vrouw. Kunnen dan de vrouwen de nazaten van onze voorvaderen alsnog aanklagen?! De vraag stellen is hem beantwoorden. Maar onze vrouwen zijn verstandiger dan de huidige aanklagers.
De aanklagers blijven maar doorgaan met deze veroordelingen ook al was het geen onrecht destijds. Zij claimen zelfs het morele gelijk aan hun zijde te hebben. De aanklagers vinden dat wij er ons te makkelijk vanaf maken. Maar die bal moet worden teruggespeeld. Het is juist immoreel om onze voorvaderen te veroordelen. Zij wisten niet beter en wie zijn wij om ons beter te achten dan zij?! Het ware te wensen dat onze politici en intellectuelen het op zouden nemen voor hun voorouders. Maar weinigen hebben die moed. Onze leiders bieden bij iedere gelegenheid die zich maar voordoet excuses aan voor het verleden. Want het maatschappelijk tij, het politieke klimaat, gaat een andere kant op en het opnemen tegen de aanklagers kan je stemmen kosten en je loopbaan. Wat die excuses betreft: men heeft zelfs niet de kennis of wijsheid dat je excuses maar één keer aanbiedt, anders wordt het een foefje, een toneelspel.
De aanklagers vinden dat Nederland tout court een verantwoordelijkheid draagt voor hetslavernij-verleden en het kolonialisme. Stel dat iedere burger zich zou moeten verantwoorden (als gedachten- experiment), wat moet de boer en de ondernemer uit Groningen of Gelderland dan aanvangen met deze aanklacht? Zijn voorouders kenden de VOC niet eens en deden daar geen zaken mee. Bovendien hoorden Groningen en Gelderland destijds niet bij Nederland, Holland toen. Om maar eens de onzinnigheid van deze claim aan te tonen.
Bovenstaande aspecten van de discussie rond de slavernij en ons verleden in het algemeen zijn meer of minder wel eens aan de orde geweest in de media in de afgelopen paar jaar. Maar op één aspect is nauwelijks gewezen en dat was voor mij de aanleiding voor deze bijdrage. Ik vind het onverstandig, ja zelfs gevaarlijk, om maar terug te komen op zaken die geschiedenis zijn, die afgehandeld leken te zijn, omdat dit soort discussies het sociale klimaat, het samenleven vergiftigt. Zeker wanneer dat gebeurt in aanklagende zin, zoals nu vaak het geval is. Wij worden aangeklaagd vanwege ons slavernijverleden door de nazaten van de slaven terwijl wij er part noch deel aan hadden. De toespraken bij bijvoorbeeld de slavernij-herdenkingen in het Oosterpark worden steeds vinniger, ja zelfs vijandig. Waar wil men naar toe, wat wil men bereiken, die vraag mag wel eens nadrukkelijk worden gesteld. Toch niet het zoveelste excuus van een overheid met slappe knieën en weinig kennis van de geschiedenis?
In dit verband moet ook geconstateerd worden dat de nazaten, de Surinamers en Antillianen dus, geen duidelijke leiders met autoriteit meer bezitten, zoals bijvoorbeeld de joden wel hebben. Dat bemoeilijkt de discussie aanzienlijk. Het zijn nu vaak ad hoc woordvoerders die zich opwerpen na een bepaalde actie.
Ook mag wel eens de vraag worden gesteld aan de aanklagers waarom men niet ook de nazaten van slavenhouders, hun voorouders dus, in bijvoorbeeld Benin of Guinea aanspreekt op hun verantwoordelijkheid. Maar dit soort moeilijke vragen leidt tot veel irritatie bij de aanklagers. Waarom eigenlijk?
Onverstandig en gevaarlijk ook omdat het kwaad bloed kan zetten. In het beklaagdenbankje komen voor iets waar je part noch deel aan hebt gehad geeft een verkeerd gevoel. Denk in dit verband ook eens aan de gigantische claim, vorig jaar geformuleerd, van de Poolse regering richting Duitsland vanwege WO II en dat terwijl Duitsland al miljarden heeft betaald aan Wiedergutmachung vastgelegdin een overeenkomst met een Poolse regering in de jaren 60. Maar de huidige Poolse regering wil nog meer geld zien en negeert de eerdere afspraken. Kwaad bloed, dat blijft zitten en zomaar weer kan opspelen in een volgende fase van de geschiedenis. Je moet dat niet onderschatten. En dat geldt ook voor de huidige slavernij/racisme discussie.
Beter is het, om deze bijdrage mee af te sluiten, onze energie te steken in het bestrijden van moderne slavernij, de uitbuiting van miljoenen armen uit met name Azië en Afrika door de landen in het Midden Oosten. De lezer zou daar eens kennis van moeten nemen via literatuur van bijvoorbeeld Rudi Rotthier , Betsy Udink of Paul Theroux. De westerse landen, maar ook de NGO’s hebben niet de moed om de regimes aldaar aan te klagen en/of te boycotten omdat wij van hen afhankelijk zijn met de olie en het gas. Het zijn schrijnende toestanden die je niet voor mogelijk houd anno 2018 maar het is werkelijkheid voor vele met name jonge meisjes uit Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka, Myanmar, Indonesië en de Filippijnen. Een paar keer heb ik op het vliegveld van Jakarta ladingen met jonge moslim meisjes zien vertrekken naar Riad of Abu Dhabi, hartverscheurend. En dat is nog aan de orde van de dag.