Frankrijk, de Comores en Mayotte: een tragische geschiedenis

Civis Mundi Digitaal #60

door Jan de Boer

Er zijn tragische geschiedenissen die veel beroering wekken in een kleine regio of in één land, maar daarbuiten nauwelijks het nieuws halen. De tragische geschiedenis van het eilandrijk de Comores in de Indische Oceaan met het Frans gebleven eiland Mayotte doet de gemoederen in Frankrijk hoog oplaaien, maar ik vraag me af of er in Nederland wel een of twee woorden aan zijn gewijd… Hier dus een geschiedenisles...

Op 6 juli 1975 werd het eilandrijk van de Comores zelfstandig en daarmee begon na enkele weken de nog steeds voortdurende ellende. Meer dan twintig staatsgrepen volgden elkaar in snel tempo op. Volledig gedestabiliseerd werd het een speelbal van huursoldaten waarbij de beroemd beruchte Franse Bob Denard een hoofdrol speelde. In deze trieste woelige periode raakte het eiland Mayotte, tot dan toe Frans gebleven en onderwerp van een rechtsgeding tussen de Comores en Frankrijk, in het vergeetboek. Mayotte geven aan wie? In de jaren 1990 viel de Unie van de Comores volledig uiteen. Bij de elkaar opvolgende staatsgrepen scheidden in 1997 twee van de drie eilanden die het eilandrijk had weten te bewaren, zich af: Anjouan en Mohéli. In 2008 werd de eenheid met geweld hersteld door Comorese troepen gesteund door de Afrikaanse Unie.

Ontmoedigd door de voortdurende instabiliteit van de Comores bleven de hoognodige investeerders weg. Het meer dan ooit verdeelde land slaagde er niet eens in de een miljoen personen tellende bevolking te voeden. Hoe zou dat land dan de territoriale soevereiniteit over het eiland Mayotte tegenover de grootmacht Frankrijk kunnen opeisen? Maar toch, op 12 november 1975 verklaarden de Verenigde Naties in haar resolutie 3385 dat de vier eilanden behoorden tot het eilandrijk van de Comores. In tegenstelling tot de algemene aanbeveling van de Verenigde Naties over dekolonisatie, organiseerde Frankrijk een referendum op ieder eiland afzonderlijk bij de raadpleging voor de onafhankelijkheid in december 1974, gevolgd door een twintigtal niet dwingende resoluties van de Verenigde Naties die de Franse aanwezigheid op Mayotte veroordeelden. Frankrijk trok daar zich niets van aan: Mayotte had in meerderheid voor Frankrijk gekozen en zo bleef het Frans gebied.

In 2011 besloot de Franse regering van Sarkozy Mayotte de status van Frans departement met alle rechten en plichten van dien toe te kennen. Sindsdien wordt het eiland overspoeld met clandestiene emigranten uit de arme eilanden van de Comores met name vanaf het 70 km uit de kust van Mayotte gelegen eiland Anjouan, die bij tienduizenden de oversteek wagen in hun fragiele bootjes, de “kwassa kwassa” met gevaar voor eigen leven. Het bestuur van Mayotte mag dan wel veel clandestiene immigranten terugsturen, er blijven ieder jaar tenminste tienduizend van hen op het eiland achter. De educatieve en sanitaire systemen zijn daardoor meer dan overbelast. Duizenden in de steek gelaten kinderen zwerven door de straten. De formele economie wordt overspoeld een informele economie. De criminaliteit ook tussen bendes en het geweld heeft dramatische proporties aangenomen. In 2015 werd er in 24 op 1000 woningen vaak met geweld ingebroken. In Parijs is dat 7 op 1000 woningen. Op Mayotte leven nu twee werelden: de een in met prikkeldraad omheinde en met videobewaking uitgeruste huizen, de ander in " banga’s ": hutten van golfplaat vaak in kustgebieden waar niet gebouwd mag worden. De bevolking van Mayotte voelt zich door de Franse regering in de steek gelaten en is begin van dit jaar in opstand gekomen. De Franse regering heeft nu aangekondigd doeltreffende maatregelen te nemen... de bevolking van Mayotte die gestreden heeft om Frans te blijven, wacht af...

Maar de spanningen zijn niet alleen terug te voeren op deze massale clandestiene immigratie. Graag wordt er gezegd dat het in de archipel van de Comores twee volken betreft die niets gemeenschappelijks hebben en ook niet samen wensen te leven. Het is waar dat Mayotte als eerste eiland Frans bezit werd. In 1841stelde de sultan Andriantsuli zich onder bescherming van Frankrijk om zo te invasies vanuit Madagaskar te bestrijden. Hij gaf Mayotte aan de Fransen die niet eerder dan in 1886 hun heerschappij over de andere eilanden vestigden. Toen de archipel los gemaakt werd van de Franse kolonie Madagaskar werd de Franse administratie van de Comores op Mayotte gevestigd. In 1966 werd Moroni op de Grande Comore de hoofdstad met de Franse administratie. De inwoners van Mayotte zagen zo de economische activiteiten gelieerd aan de Franse administratie verdwijnen en vreesden een overheersing door het eiland" Grande Comore", wat leidde tot de keuze van 63 procent van de inwoners van Mayotte om Frans te blijven. Van de kant van de Comores werd dit gezien als een Franse poging de archipel te " balkaniseren ".

Hoe dan ook, zonder Frankrijk is dit conflict tussen Mayotte en de Comores niet op te lossen, zeggen ook de meest felle militanten van de Comores waarvan tussen de 200.000 en 300.000 inwoners in Frankrijk wonen die zo de economie van hun land steunen. De banden tussen de Comores en hun vroegere kolonisator blijven sterk. Ondanks de woorden van eenheid van alle inwoners van de archipel door het bewind van "Grande Comore" maken de inwoners van de beide andere eilanden Anjouan en Mohéli zich ongerust over hun toekomst nu getekend door armoede en ellende. Zij verwijten Grande Comore alle initiatieven tot verbetering van de levensstandaard te concentreren op alleen hun eiland. En zo lijkt het eldorade van Mayotte voor velen hun laatste redding... De oplossing van het conflict Mayotte - Comores is ook met hulp van Frankrijk nog lang niet gevonden.