De schuldindustrie: een cynisch verhaal

Civis Mundi Digitaal #61

door Lode Goukens

Een reportage van het duidingsprogramma Pano op de Vlaamse openbare omroep zorgde in maart 2018 voor algehele verontwaardiging over de schaamteloze verrijking door deurwaarders, advocaten enzovoort over de rug van sukkelaars met schulden. Vaak alleenstaande moeders met kinderen, werklozen en andere mensen die door brute pech of zelfs door eigen schuld in financiële problemen raakten. De dagen erop verklaarden politici van alle kleuren dat het moest afgelopen zijn met onbetaalde rekeningen die vaak het tienvoudige aan schulden opleverden door kosten van deurwaarders die miljoenen euro’s verdienden terwijl de opdrachtgevers zelden hun geld zagen. Kinderspeelgoed, huisraad en dergelijke werden geveild voor habbekratsen en na aftrek van kosten bleef niks over dan nog meer miserie.

Een maatschappij die niet menselijk omgaat met haar zwaksten is een onleefbare maatschappij. De uitspraken van de minister van justitie, Koen Geens, die nochtans gaat over de geprivatiseerde ambtenaren die deurwaarders zijn, beloofde veel. Maar hij deed niks. Net als hij niets deed na een gelijkaardige reportage enkele jaren geleden over notarissen en de torenhoge notariskosten voor een veredeld fotokopieerapparaat.

De staatssecretaris voor gelijke kansen en armoedbestrijding, de Vlaame minister voor armoedebeleid enzovoort verklaarden allemaal dat het zo niet verder kon, maar eens de mediastorm ging liggen bleef alles bij het oude. Geen enkel wettelijk initiatief dat de kosten niet meer mochten bedragen dan het basisbedrag zag het licht.

Algemeen belang is een illusie

Politici hebben ook geen enkel belang bij het aanpakken van de misstanden. Gemeenten zijn immers de grootste leveranciers van werk voor deze deurwaarders. Onbetaalde bibliotheekboetes, achterstallige ziekenhuisrekeningen of betwiste parkeerretributies vormen immers een goudmijn voor louche incassobedrijven en deurwaarders. Die ‘elite’ is uiteraard zeer dankbaar voor de via onderhandse of openbare aanbesteding aangeleverde geldmachines. De captains van de schuldindustrie weten dit en de controle op die overheidsopdrachten is zo goed als onbestaande. De integriteit van lokale bestuurders die horden schuldenaars aanleveren vormt een probleem. Schuldenaars die dankzij de minister van justitie, professor rechten Koen Geens, nu ook eerst moeten betalen alvorens een pro-deo-advocaat te krijgen toegewezen (vaak meer dan het geëiste bedrag dat ze sowieso al niet konden betalen). Geens zorgde goed voor zijn collega-advocaten die nu meer betaald krijgen uit de staatsruif voor pro-deowerken en bovendien cliënten geld kunnen eisen alvorens op te treden. De 60 tot 150 euro die een armoedzaaier moet neertellen aan zo’n pro-deo-advocaat is een flinke hap uit een vervangingsinkomen dat meestal de 900 euro niet overschrijdt. Het hele pro deo principe is dus al uitgehold wat de schuldindustrie vrij spel geeft. Bovendien zijn vele van de schulden geen gevolg van een rechtszaak, maar van een dwangbevel op basis van een wettelijke regeling op maat van de overheden. Met en dwangbevel kan een overheid de burger rechtstreeks buiten het gerecht om laten pluimen door deurwaarders. Voor betwistingen zijn die burgers aangewezen op dezelfde overheid die geld van hen eist. De gemeente is dan rechter en partij en de burger is overgeleverd aan alle middelen die deze nieuwe inquisitie kan bedenken.

Veel kwalijker wordt het indien een burger informatie vraagt over de praktijken. Gemeentebesturen kunnen zelfs niet vertellen hoeveel van de schulden daadwerkelijk geïnd worden. Over hoeveel de schuldenaars daadwerkelijk betalen hullen ze zich in onwetendheid. Dat is immers iets waar enkel de deurwaarders over kunnen meedelen en die vallen niet onder de wet openbaarheid van bestuur. Boekhoudingen blijken geen inzicht te kunnen geven in hoeveel een ziekenhuisnetwerk zoals ZNA (een verzelfstandigd onderdeel van het OCMW of de bijstand in Antwerpen) kon verhalen op de post dubieuze debiteuren. Indien een bedrijf dit zou beweren tegen de fiscus dan zou de term boekhoudfraude snel op tafel komen, maar de juristen van de overheidsinstellingen vinden het blijkbaar ok omdat anders zogezegd de privacy van de ‘klanten’ geschonden wordt.

Dat de doelstelling van die overheidsziekenhuizen het algemeen belang zou horen te dienen, is blijkbaar bijzaak. Dat sommige sukkelaars een rekening van 20 euro niet kunnen betalen en daarom maar jarenlang achtervolgd moeten worden door deurwaarders die honderden euro’s per geval verdienen, terwijl de eigenlijke schuld nooit voldaan wordt is collateral dammage.

Bestuurders die door hun functie als gemeenteraadslid of schepen (wethouder) plaats nemen in de raad van bestuur, ziekenhuisdirecteuren die meer verdienen dan de premier en hun acolieten laten geen slaap over dergelijke onbenulligheden. Dat de maatschappij dergelijke misstanden blijft accepteren is gewoon omdat niemand van de schuldenaars te koop loopt met zijn miserie. De schaamte en het schuldgevoel zijn blijkbaar erger dan het onrecht dat de schuldindustrie hen aandoet met de juridische medeplichtigheid van de eigen verkozenen des volks.

Drie maanden na de publieke verklaringen van de excellenties, blijkt niets veranderd. De vierde macht, de pers, heeft de excellenties hun moment de gloire gegeven op de publieke tribune, maar de sukkelaars zitten als vanouds nog steeds in hetzelfde schuitje en de schuldindustrie floreert als nooit tevoren.

Zelfs het naming and shaming in de reportage is al lang vergeten. Bij de volgende aanbesteding van dossiers zullen allicht de opdrachtgevers opnieuw mogen rekenen op de financiële steun van deurwaarderskantoren die in discretie politici ‘diensten’ bewijzen. Omdat bijna alle politici via service clubs of de loge dikke maatjes zijn met de amici in de advocatuur, het notariaat en de deurwaarderskantoren gaat de uitbuiting gewoon door. En de exclusieve relatie van bepaalde deurwaarderskantoren met bepaalde gemeentebesturen moet de burger door de ‘openbare’ aanbestedingen (die overigens inhoudelijk geheim blijken en niet onder de wet openbaarheid van bestuur zouden vallen volgens de betrokkenen) de indruk geven dat corruptie uitgesloten is. Elke kritische burger weet echter dat wanneer ergens echt veel geld en belangen mee gemoeid zijn passieve en actieve corruptie altijd op de loer liggen. Corruptie is niet enkel bij openbare werken een probleem, maar zeker ook bij zaken die veel minder onder het vergrootglas liggen zoals onbetaalde ziekenhuisrekeningen van onmondige sukkelaars.

Eigenlijk is het een cynisch verhaal. Enerzijds proberen bijstandsorganisaties met overheidsgeld sukkelaars te helpen (OCMW en CAW doen wat dat betreft ontzettend nuttig werk), anderzijds organiseren diezelfde overheden een schaamteloze schuldindustrie. Om vervolgens de klanten van die bijstandsinstellingen te moeten helpen met voedselpakketten enzovoort. De kraan van miserie zal nooit dichtgedraaid kunnen worden, maar de overheid zou als grootste sponsor van bijstandshulp alvast haar eigen kraantjes kunnen dichtdraaien zodat ze achteraf niet moet gaan dweilen waar ze zelf de boel blank zette.