De Balkan: dreigend etnisch gevaar, met wederopleving van etniciteit en eisen voor grenswijzigingen

Civis Mundi Digitaal #65

door Jan de Boer

Langdurige onderhandelingen tussen Servië en Kosovo hebben als resultaat dat wellicht de grenzen tussen beide landen gewijzigd gaan worden. De president van deze oude Servische regio Kosovo die in 2008 onafhankelijk werd, Hashim Thaci, heeft begin augustus dit jaar publiekelijk gezegd, dat grenscorrecties tussen beide landen tegemoet gezien kunnen worden in het kader van "een vreedzame oplossing van de problemen tussen beide landen". Lange tijd onvoorstelbaar in naam van de stabiliteit van de regio verscheurd door oorlogen in de jaren 1990 geeft een herziening van grenzen eenieder die de problemen in de Balkan kent, koude rillingen.

Grensherziening tussen Servië en Kosovo werd tot dusverre altijd afgewezen door de autoriteiten in Kosovo, dat in meerderheid Albanees is, maar dat ook een belangrijke Servische minderheid herbergt. Deze Servische minderheid is vooral geconcentreerd in het noorden van het land rond de verdeelde stad Mitrovica altijd gesteund door de autoriteiten in Belgrado, die tot nu toe nooit de onafhankelijkheid van Kosovo hebben erkend. Deze onstabiele juridische situatie heeft als gevolg gehad dat het noorden van Kosovo nu een "wild-west"-zone is geworden waar de maffia de lakens uitdeelt en politieke moorden aan de orde van de dag zijn: de belangrijkste reden voor deze onderhandelingen tussen Servië en Kosovo. Zelfs als Hashim Thaci zegt tegen elke uitwisseling van grondgebied te zijn, zou hij het verlies van deze regio kunnen accepteren als hij daarvoor in de plaats krijgt de vallei van Presevo en de gemeentes Medveda en Bujanovac: in Servië gelegen enclaves die grotendeels een Albanees sprekende bevolking hebben. Hashim Thaci heeft voorgesteld daar een referendum te houden: "de enige manier om de wensen van de daar levende Albanezen te legitimeren".

In een al even onverwachte verklaring antwoordde de Servische president, Alexandar Vucic, dat ook hij voorstander is van een afbakening met de Albanezen. Het hebben van een gebied waarvan niemand weet aan wie het toebehoort, is altijd een bron van een mogelijk conflict, liet hij weten. Tot dusverre sprak alleen de minister van buitenlandse zaken, Ivica Dacic, zich voor deze oplossing uit.

De Verenigde Staten die Kosovo sinds de oorlog in 1999 steunen en altijd tegenstander waren van grenswijzigingen, hebben met Trump als president, hun standpunt versoepeld. Europese diplomaten maken zich ongerust over deze situatie en vrezen dat Trump samen met Rusland, een historische vriend van Servië, voor deze oplossing kiezen. De presidenten Vucic en Thaci ontmoeten elkaar weer begin september voor een tweede ronde van onderhandelingen in Brussel onder de vlag van de Europese Unie die officieel tegen elke grenswijziging is.

Achter deze onderhandelingen in deze regio gaan grote problemen en onzekerheden schuil. Wat gaat er gebeuren met de Servische enclaves in het centrum en zuiden van Kosovo? De premier van Kosovo wijst hier elke grenswijziging van de hand. Angela Merkel bevreesd voor een niet te stoppen proces van grenswijzigingen op basis van etniciteit - altijd een bron van oorlogen - heeft onlangs verklaard dat " de territoriale integriteit van de Balkanstaten nu is vastgesteld en derhalve onschendbaar”. De Britse autoriteiten nemen hetzelfde standpunt in, Frankrijk houdt zich stil.

 Pierre Mirel, die vroeger verantwoordelijk was voor de Balkan binnen de Europese Commissie, laat in Le Monde weten dat hij deze onderhandelingen als een groot gevaar ziet voor de hele regio. Deze onderhandelingen, zegt hij meer dan terecht, kunnen een hele reeks van bewegingen creëren die grenswijzigingen op basis van etniciteit voorstaan, ook in Macedonië, Montenegro en Bosnië waar talrijke minderheden heel moeilijk samenleven. De president van de Servische gemeenschap in Bosnië, Milorad Dodik, heeft in het licht van de onderhandelingen tussen Servië en Kossovo al gevraagd om zijn gemeenschap via grenswijziging af te scheiden van Bosnië. Deze ultranationalist is goede vrienden met Vladimir Poetin en zekere extreem-rechtse en racistische Amerikaanse " alt-right" groeperingen waaronder die van Steve Bannon, de vroegere raadgever van Donald Trump. En dat belooft weinig goeds. Een wederopleving van etniciteit met eisen voor grenswijzigingen in de Balkan kan de hele regio opnieuw in vuur en vlam zetten.