Brazilië, militairen aan de macht?

Civis Mundi Digitaal #65

door Jan de Boer

Op 5 oktober van dit jaar vinden de presidentsverkiezingen alsook de verkiezingen voor de functies van gouverneurs van de deelstaten, de federale en regionale gedeputeerden en de senaat in het door corruptie en geweld geteisterde Brazilië plaats. En de hoogstwaarschijnlijke uitslag kan de situatie in dit verscheurde land nog verergeren. Er zijn 13 officieel geregistreerde presidentskandidaten, maar in feite zijn er slechts twee die een goede kans maken. De favoriet is nog altijd de linkse oud-president Lula veroordeeld voor corruptie die nu campagne voert vanuit de gevangenis in afwachting van het resultaat van het hoger beroep. De kans is meer dan levensgroot dat het hoger beroep geen positief resultaat voor hem oplevert en in dat geval heeft hij al een andere bij de Braziliaanse bevolking totaal onbekende kandidaat van links achter de hand die naar mijn stellige overtuiging geen enkele kans maakt. De tweede favoriet is de homofobe Jair Bolsanaro, reserve kapitein, gedeputeerde van Rio de Janeiro en leider van extreem-rechts met een zekere nostalgie voor de militaire dictatuur (1964-1985). Om politieke redenen bekeerd tot een evangelische sekte stelt hij zich op als verdediger van morele waarden, traditie en vastberadenheid. Hij wordt gesteund door zijn kandidaat voor het vice-presidentschap, generaal Hamilton, die onlangs nog verkondigde dat de luiheid van de Brazilianen voortkomt uit de erfenis van de inboorlingen. Voor de andere genoemde functies zijn er honderden kandidaten.

Mijn goede Braziliaanse vriend en auteur François liet mij dezer dagen weten dat het aantal militaire kandidaten voor deze functies sinds 2014 met 92 procent is gestegen, sinds 2010 is dat zelfs 257 procent: cijfers gegeven in de krant "Estado de Sao Paulo" midden augustus van dit jaar. François: "Dit verschijnsel laat zich verklaren door de politieke en economische crisis in Brazilië. De Brazilianen beschouwen de militairen als onafhankelijk, niet behorend bij en besmet door het politieke systeem. De militair verpersoonlijkt orde, vastberadenheid en discipline en wordt zo gezien als een nieuwe vertrouwenwekkende persoon in tegenstelling tot de oude, politieke garde die gebukt gaat onder steeds grotere en uitgebreidere corruptieschandalen". De explosie van geweld in 2017 met volgens het Braziliaanse forum openbare veiligheid maar liefst 63.880 moorden, dat wil zeggen elke tien minuten een moord, versterkt natuurlijk ook het prestige van het uniform, zegt François.

Volgens een peiling in juni dit jaar wantrouwt 68 procent van de Brazilianen de politieke partijen, terwijl 78 procent vertrouwen heeft in de strijdkrachten. Een belangrijke aanhanger van Jair Bolsanaro bevestigt dit algemene vertrouwen in de militairen en zegt: Politiek is geen beroep, maar de kunst van het dienstbaar zijn. Hij is in tegenstelling tot de politici de militairen goed gezind. Wij willen hier weer de waarden van de westerse wereld herstellen, laat hij weten, en de strijdkrachten hebben zich altijd verzet tegen de marxistische ideologie die steeds meer invloed krijgt binnen de Staat. Dankzij de strijdkrachten zal Brazilië nooit een linkse dictatuur als die van Madoro in Venezuela krijgen. Dertig jaar na het militaire bewind met zijn gewelddaden, zijn misdaden en folteringen, zijn de strijdkrachten weer in de gunst gekomen in het bijzonder bij de middenklasse en de kleine bourgeoisie.

Volgens François hebben de militairen deze "comeback" in de Braziliaanse opinie te danken aan hun spectaculaire acties voor het bevorderen van de veiligheid in de "favelas", de buitenwijken van Rio de Janeiro nu tien jaar geleden, vervolgens die tijdens de Olympische Spelen van 2016 en recentelijk aan hun veiligheidsbeleid in Rio de Janeiro. De resultaten van hun interventies mogen twijfelachtig zijn, de bevolking houdt daarvan: tanks, geweren...dat geeft het gevoel dat de Staat niet stil zit. Hun steeds grotere aanwezigheid op het gebied van de veiligheid binnen de Staat en zijn instituties en voedt ook de politieke ambities van hun collega’s.

Deze tendens is erg gevaarlijk. Militairen zijn er om vijanden te bestrijden en niet om burgers op te voeden. Militairen hebben het recht als iedere burger, deel te nemen aan het politieke leven, maar de anti-democratische houding van een deel van de militairen en hun geheugenverlies voor het dictatoriale verleden, is meer dan verontrustend. Bij de gedachte dat Jair Bolsanaro een gerede kans maakt op het presidentschap en niet vies is van binnenlandse militaire interventie, doet voor Brazilië het ergste vrezen.