Churnalism: VRT flatert met nepnieuws van eBay

Civis Mundi Digitaal #65

door Lode Goukens

De VRT-redactie liet zich zaterdag 25 augustus wel heel pijnlijk voor de kar van de pr-mevrouw van eBay spannen. Ten eerste verspreidde de VRT nepnieuws en ten tweede lieten ze zich misbruiken voor marketingdoeleinden van eBay. Een fraai staaltje churnalism.

Figuur 1 hoe de VRT zich voor kar van eBay laat spannen

Het begin met een bericht op het radionieuws dat heel onsamenhangend bleek en vol stommiteiten zat. Vervolgens verscheen een artikel op de website VRT NWS en in het journaal van 13u volgde een lang item met twee interviews. Eén met een gedupeerde genaamd Ellen Beens en één met de woordvoerster van 2dehands.

De VRT-website meldde: ‘2dehands.be waarschuwt voor oplichters: "Ze werken via valse accounts van Paypal" De populaire zoekertjessite 2dehands.be waarschuwt verkopers van tweedehandsspullen voor oplichters die steeds meer nieuwe manieren vinden om te frauderen. Het gaat telkens om truken om klanten ertoe te overhalen hun verkoop buiten de zoekertjessite verder af te handelen. "Dat fenomeen is niet nieuw en mensen laten zich almaar minder snel in de luren laten leggen," zegt 2dehands.be.’

Het hele verhaal is echter complete onzin, vooral de passage “overhalen hun verkoop buiten de zoekertjessite verder af te handelen” is een rare boodschap omdat alle transacties via de 2dehands.be buiten 2dehands afgesloten worden. Het is geen online veilingplatform zoals bij moederbedrijf eBay. 2dehands is immers de zoekertjesonderneming van veilingsite ebay in België.  In het middagjournaal werd de stommiteit nog erger. Daar beweerde de mevrouw van 2dehands zelfs dat ze een “beveiligde omgeving van de site” hebben.  Hoe naïef kan de VRT-redactie zijn? Dit is dus een pr-campagne om van 2dehands een platform te maken zoals eBay, met transactiekosten voor verkopers en kopers. Sedert iets meer dan een week eist 2dehands van verkopers dat ze bij het vernieuwen van hun zoekertjes 2 euro kosten betalen. Bij voorkeur via Paypal. Een bedrijf uit dezelfde groep nota bene.

Het is wel heel toevallig dat na de overname van de enige Belgische concurrent Kapaza door eBay begin 2018 de 2dehands-site plots betalend wordt en eBay de transacties wil gaan commercialiseren. Uiteraard via een “beveiligde omgeving”. Let wel zelfs op eBay is de omgeving niet beveiligd. Wat de mevrouw van 2dehands eigenlijk bedoelt is dat binnen de site gecommuniceerd kan worden via een chatomgeving van de site. Dat is bezwaarlijk een “beveiligde omgeving” te noemen. Net als in Nederland waar eBay reeds jaren geleden Marktplaats over nam en betalend maakte, zal de enige overgebleven speler op de Belgische markt nu haar positie proberen te rentabiliseren. De tijd van de gratis zoekertjes online is voorbij. Ebay is overigens al lang in België actief en nam het Belgische iBazar over rond 2000. Toen maakte eBay de fout het meteen in eBay te integreren en doken concurrenten op zoals Kapaza en 2dehands die veel meer verkopers en kopers trokken. Sedertdien voerde eBay een strategie om in elk land een gratis zoekertjessite te bezitten voor de “petites annonces” en een eBay-site. Nu de concurrentie in de Benelux vernietigd of opgekocht werd lijkt het erop dat alles nu betalend zal worden zoals bij eBay. De enige kleine speler die rest blijkt het zieltogende Koopjeskrant (in de jaren 1980 op papier een instant succes en zeer lucratief tot de opkomst van het Internet).

De tekst op de website van de VRT, de bijdragen in het radionieuws en het journaal stonden bol van de stommiteiten. Op de VRT-site is zelfs de naam van het zogenaamde vehikel van de oplichters (Paypal) niet correct gespeld.  De spelfout is: “Een Franse vrouw bood 100 euro voor mijn spullen, maar ze wou enkel betalen via Paypall”. Paypal was/is een bedrijf uit dezelfde groep van eBay die 2dehands overnamen. Paypal schrijf je met 1 L. Valse paypal-accounts bestaan echter niet. Namaak paypal-sites en accounts wel. Paypal kreeg in België zelfs een bankvergunning van de bankcommissie (van de CBFA de voorloper van de huidige FSMA), als daar valse accounts zouden zijn dan kan je ook valse bankrekeningen opzetten. Minstens een beetje kritisch nadenken bij de redactie zou op zijn plaats zijn.

De hele veralgemening door de VRT in dit verhaal is onzin. Het voorbeeld is van een extreem dom mens. Zoiets mag ook wel een keer gezegd worden. Die mevrouw heeft twee cruciale fouten gemaakt. Ze reageerde op een buitenlandse koper voor een advertentie op een binnenlandse zoekertjessite en ten tweede verstuurde ze de goederen voor ze het geld en de kosten in haar handen had. Zoiets heet domheid. De hele oplichting via een namaakversie van Paypal is zondermeer crimineel, maar de verkoper was wel erg goedgelovig en ronduit naïef. Het feit dat criminelen kinderkleren stelen via valse paypal-sites is op zich al bizar en kan misschien een nieuwe plaag worden als alle verkopers zo naïef zouden zijn. Maar laten we wel wezen denkt de VRT-redactie echt dat haar kijkers zo’n oenen zijn?

De grootste oenen in dit geval zijn vooral de VRT-redacteuren die deze georkestreerde campagne om 2dehands.be betalend te maken en de boodschap dat de site een “beveiligde omgeving” zou zijn klakkeloos doorgaven als feiten. Dit verwerken van pr-berichten en ze als pseudonieuws de wereld in sturen zonder de context te onderzoeken of een beetje klassiek journalistiek bronnenonderzoek kreeg afgelopen jaren een naam. Zoiets heet churnalism. De term is afkomstig van Nick Davies die tot de ontdekking kwam dat 77% van de artikels in de Britse kranten eigenlijk pr-geïnitieerd zijn en vaak letterlijk de reclameboodschap uitdragen.[i] De nieuwsbron wordt zelden vermeld, al krijgt het bedrijf wel een platform om haar eenzijdige boodschap te ventileren. Een reclameboodschap verwerft plots de bedenkelijke geloofwaardigheid van de journalist of het medium in kwestie. Ook in Vlaanderen is het probleem betreft dit soort luie journalistieke verre van onbekend.[ii] De VRT liet zich gewoon voor de kar van eBay spannen in het verspreiden van nepnieuws met als doel de zoekertjessite betalend te maken en angst voor oplichting als glijmiddel te gebruiken.

Bibliografie:

Davies, N. (2008). "Churnalism has taken place of what we should be doing: Telling the truth." Press Gazette.-2008.-February4.

Davies, N. (2011). Flat earth news: An award-winning reporter exposes falsehood, distortion and propaganda in the global media, Random House.

Petley, J. (2010). Rules, recycling, filters and conspiracies: Nick Davies and the propaganda model. Journalists, sources, and credibility, Routledge: 87-101.

Van Hout, T. and S. Van Leuven (2016). Investigating ‘Churnalism’in real time news. Routledge companion to digital journalism studies, Routledge: 117-125.

Van Leuven, S., et al. (2015). "Het journalistieke brongebruik in tijden van churnalism en Twitter: Een surveyonderzoek bij Vlaamse beroepsjournalisten (2008-2013)." Tijdschrift voor Communicatiewetenschap43(1): 64-83.

Van Leuven, S. and K. Raeymaeckers (2011). Churnalism in de Vlaamse pers? Een studie van het gebruik van aangeleverd nieuws in twee Vlaamse kwaliteitskranten. Etmaal van de Communicatiewetenschap, Universiteit Twente Enschede.