Mohammed Ben Salman: hoe lang nog?

Civis Mundi Digitaal #70

door Jan de Boer

Door uitzonderlijke omstandigheden aan de macht gekomen - het overlijden van zijn drie ooms Sultan, Nayef en Abdallah, de kroning van zijn vader en de verkiezingsoverwinning van Donald Trump - adopteerde de nu 33-jarige kroonprins heel snel een strategie van agressieve communicatie om zijn net verworven macht te legitimeren en zijn imago van "vernieuwer" veilig te stellen. De westerse media en regeringen reageerden positief tot mijn grote verbazing zeker met in gedachten dat het doel de middelen heiligt.

Dankzij zijn vader en gesteund door Trump ging Mohammed Ben Salman, in de wandeling MBS genoemd, op brute wijze het lokale politieke systeem veranderen. Het traditionele collegiale autoritaire toch min of meer soepele gezag van de koninklijke familie, werd al heel snel vervangen door een persoonlijk autoritair en onderdrukkend optreden hetgeen begon met de uitschakeling van al zijn rivalen in de familie die hij op liet sluiten en beperking van bewegingsvrijheid van andere familieleden. Tientallen officieren, bureaucraten en zakenlieden ondergingen hetzelfde lot of werden verbannen. Deze acties van MBS gaven hem wel het machtsmonopolie, maar vernietigden ook de consensus binnen de koninklijke familie en verdeelden de leidinggevende elites waarop het Saoedische regime meer dan een halve eeuw steunde. Het een en ander had ook tot gevolg dat eenieder die het al of niet openlijk met MBS eens was, vervolgd werd en wordt. Grote golven van arrestaties hebben het aantal van werkelijke en mogelijke opposanten gedecimeerd waarvan velen ook ter dood veroordeeld en geëxecuteerd werden. De pers en sociale media werden aan banden gelegd. Tientallen personen, soms zelfs bevriend met de koninklijke familie, zochten vrijwillig of gedwongen hun heil in het buitenland zoals de nu vermoorde Jamal Khashoggi.

Het autoritaire optreden van MBS werd tot nu toe gemaskeerd door een legitiem vertoog dat op drie pijlers berust: de hervorming van de Wahhabitische islam, de liberalisering van de samenleving en de gedaantewisseling van de economie. Maar opgemerkt moet worden dat de religieuze politiek van MBS zeer ambivalent is. Zijn islam van "het juiste midden" beperkt zich tot een gevecht tegen de Moslim Broederschap en de jihadisten: directe concurrenten van het regime wat betreft het monopolie op religieus gebied. Een paar maatregelen die veel te veel aandacht in de westerse pers kregen: de beperking van de rechten van de religieuze politie, het onder voorwaarden uitreiken van het rijbewijs aan vrouwen die nu ook de bioscopen en voetbalwedstrijden mogen bezoeken, verstoren in geen enkel opzicht het macrosociale evenwicht in het koninkrijk. Zoals gewoonlijk accepteert de wahhabitische geestelijkheid bepaalde cosmetische veranderingen om zich aan de mode van dat moment aan te passen. Het historische verbond tussen de monarchie en het wahhabisme, het fundament van het koninkrijk, staat niet ter discussie. Saoedi-Arabië blijft een theocratie die strikt de sharia toepast en volledig steunt op de leer van het wahhabisme om de sociale ruimte te regeren en zijn ultraconservatieve ideologie desnoods met geweld uit te dragen over de hele wereld.

De economie hang nog volledig af van de olie. Maar sociaal -demografische en geopolitieke veranderingen die het land ondergaat, maken het sociale contract in zijn huidige vorm op middellange termijn onhoudbaar. Ondanks een groot aantal hoogdravende bekendmakingen is er maar weinig serieus ondernomen om de structurele problemen aan te pakken zoals de werkloosheid van jongeren, het op hoger peil brengen van het onderwijssysteem en de diversifiëring van de economie. Erger nog, het brute gedrag van de kroonprins jegens het zakenmilieu, kan onmogelijk het vertrouwen van buitenlandse investeerders vergroten. En de moord op Khashoggi maakt ook dat alleen maar erger.

Kroonprins MBS heeft sinds zijn aankomen aan de macht gestreefd om Saoedi-Arabië een grote rol in de regio te laten spelen. Maar ondanks zijn verbond met de Verenigde Staten en de steun van andere westerse mogendheden en die van de Verenigde Arabische Emiraten verzamelt MBS alleen maar ernstige vergissingen, vernederingen en crises: van de moorddadige oorlog in Jemen tot aan de blokkade van Qatar toe via de ontvoering van de eerste minister van Libanon, de brute interventie in Bahrein, de onvoorzichtige toenadering tot Israël waarbij hij openlijk door zijn vader terug werd gefloten, de mislukkingen in Syrië en Irak, de spanningen met Turkije, de woordenstrijd met Canada, etc. Het koninkrijk van MBS brengt in navolging van Iran instabiliteit in de regio die voor zijn politieke bondgenoten tot een zware last kan worden, laat Nabil Mouline mij terecht weten. Deze wetenschapper zegt verder dat de storm die de moord op Khashoggi heeft veroorzaakt, een duidelijk licht op de gewilde verandering van de sterke man van Riyad werpt: de instelling van een persoonlijke, meedogenloze regering met ook een harde interventiepolitiek. Maar, zegt hij, deze verandering blijft zeer kwetsbaar, hangt af van talloze interne en externe factoren. Eén ding is duidelijk: Saoedi-Arabië bevindt zich nu in een ongekende impasse: het resultaat van een slecht uitgevoerde moord. Ik voeg nog één zin aan het referaat van Nabil Mouline toe: gezien de "resultaten" van het bewind van MBS, acht ik het niet onmogelijk dat hij de steun van zijn vader binnen zekere tijd verliest en kroonprins-af wordt.