Gekozen burgemeester

Civis Mundi Digitaal #72

door Wim Couwenberg

Onlangs behandelde de Eerste Kamer het voorstel tot grondwetswijziging die de gekozen burgemeester mogelijk maakt, doordat de kroonbenoeming van de burgemeester uit de grondwet geschrapt wordt. De Eerste Kamer heeft dat voorstel aangenomen, maar wel met de aantekening dat de gemeenteraad een hoofdrol moet blijven houden bij de aanstelling van een burgemeester. Dat is met name geëist door drie partijen: CDA, VVD en ChristenUnie. Ook willen die partijen garanties dat de burgemeester relatief onafhankelijk en onpartijdig blijft, en boven de partijen staat. Het moet een burgemeester zijn van en voor alle burgers. De minister van Binnenlandse Zaken heeft die garanties meteen vastgelegd. Daar zal niet aan getornd worden.

Als het op democratische systeemverandering aankomt, blijkt de Eerste Kamer keer op keer een conservatief bolwerk van verzet te zijn, en kan er op het laatste moment nog een duveltje uit het doosje komen. Zo werd in maart 2005 tijdens de zogenaamde Nacht van Van Thijn een soortgelijke grondwetsherziening ook al eens op het allerlaatste moment geblokkeerd.

Een benoemde burgemeester is in onze ogen een achterhaald overblijfsel uit voorbije tijden. Burgemeestersbenoemingen spelen zich zoals bekend af in de achterkamertjes. Rond de selectie van een nieuwe burgemeester geldt strikte geheimhouding. Wie erover lekt, wordt nog steeds strafrechtelijk vervolgd. De voornaamste reden daarvoor is de bescherming van de carrière van toppolitici. Want als bekend wordt dat zij solliciteerden, maar niet geselecteerd werden, kan dat nadelig uitpakken voor de huidige of toekomstige positie van die politici.

Een burgemeester is in de huidige praktijk grotendeels voorbehouden aan leden van de traditionele regeringspartijen, met name VVD, CDA, PvdA en D66. Die leveren maar liefst 87% van de huidige burgemeesters. De lokale partijen – met 33% van de stemmen de grootste politieke familie in gemeenteraden – moeten het doen met een armzalige 3% van burgemeesters. Het mogelijk maken van het kiezen van de burgmeester helpt om iedereen met voldoende kwaliteiten een eerlijke kans te geven.

Deze grondwetswijziging regelt nog niet of de burgemeester straks door de raad of door de bevolking gekozen wordt. De indieners hebben dit nu wijselijk in het midden gelaten, omdat het zeer moeilijk is om de twee-derde meerderheid te vinden voor welke goede oplossing dan ook. Maar als deze grondwetswijziging wordt aangenomen, wordt de huidige benoemingswijze uit de grondwet gehaald, en kan de burgemeestersverkiezing via een gewone meerderheid worden geregeld.