Club van Rome, Grenzen aan de groei: een terugblik na bijna 50 jaar

Civis Mundi Digitaal #73

door Michel van Hulten

Vijftig jaar later, nu dus, terugkijken naar ‘voorspellingen’ en ‘constateringen’ gerelateerd aan de tijd van 1900 tot 2100, zeventig jaar terug om trends te ontdekken en honderddertig jaar vooruit prognosticeren wat de toekomst brengen zal. Het etiket ‘mislukt’ wordt herhaaldelijk op dat wetenschappelijke rapport uit 1972 geplakt, ondanks het wereldwijde verspreidingssucces. Het ‘Predicament of Mankind’ (‘de netelige positie van de mensheid’) werd toentertijd goed verkocht: 13 miljoen exemplaren (p. 5, 33) of 1 miljoen (33) in 53 talen, het doet er niet toe welk getal dichter komt bij de realiteit, het is in elk geval ‘veel’. Nederlandstalig 250.000 exemplaren als Aula-pocket voor een rijksdaalder (een royale euro). Gevolgd in de loop er jaren door 800.000 artikelen en honderden boeken n.a.v. dit ene boek,  54 opvolgende boeken/rapporten van de Club van Rome die verder gingen en direct voortbouwden op dit pocketboekje. Gelukkig schrijft nu medeauteur Diederik van der Hoeven zijn bijdrage onder de titel ‘Het rapport dat ten onrechte wordt beschouwd als een grote mislukking’ (74-75). Hij ziet de ‘early warning’: ‘En laat dat nu net zijn wat de Club van Rome tot stand heeft gebracht’. Het ging Dennis en Donella Meadows uitdrukkelijk niet om ‘voorspellingen’, wel om inzichtelijk te maken hoe het wereldsysteem op de lange termijn reageert op de economische en bevolkingsgroei die essentieel was geworden voor veel menselijk beleid en handelen op de aarde.

De pretenties voor wat betreft Nederland en de wereld lagen hoog. Eric-Jan Tuininga (een van de initiatiefnemers voor deze uitgave na vijftig jaar – met Wouter van Dieren) memoreert ‘de politieke timing bleek perfect, want de progressieve partijen waren op zoek naar een groot verhaal en omarmden dit rapport door de instelling van de Commissie van Zes (Commissie Mansholt). Hiermee werd de basis gelegd voor het kabinet Den Uyl …’.  En Wim Hafkamp benadrukt dat Limits to Growth ging over ‘de lange termijn van het systeem aarde, met daarop species homo sapiens. De fysieke eindigheid van het systeem aarde, en de gedroomde oneindigheid van exponentiële groei’. Er is sprake in de diverse bijdragen van ‘early warning’, ‘cultuuromslag’, ‘kantelpunt’, ‘drama’. De herhaalde conclusie is dat ‘groei niet eindeloos kan doorgaan’, en ‘bevolkingsgroei’ was toen al (en is helaas nu nog steeds) een kwaad dat aan de basis ligt van vele doorwerkingen in het wereldsysteem. Minder mensen, minder schade? Dat toen al, vijftig jaar geleden, uitdrukkelijk geconcludeerd werd dat ‘groei niet eindeloos kan doorgaan’,  het heeft weinig geholpen. Opnieuw Tuininga citerend ‘Het vooruitgangsdenken is onverflauwd en de economie dominant’.

Ik zie in de CV’s van de auteurs dat vrijwel allen geboren zijn tussen 1930 en 1950. Nu dus 70-ers tot 90-ers. De oude garde in ons land. Allemaal zeer gemotiveerd door wat ze leerden aan het begin van hun carrières en wat zin gaf aan hun levens in de jaren 1965 tot 1975 waarin ook The Limits to Growth gepubliceerd werd. In die jaren werden ook twee nieuwe politieke partijen opgericht: D66 en de PPR. De grote teruggang van de drie confessionele partijen (ARP, CHU, KVP) werd ingezet. De Rooms-Katholieke kerk geraakte in een stroomversnelling en begon heftig zijn kader te verliezen. Ons Nationale en onze individuele inkomens stegen in rap tempo. We gingen op vakantie over de grens. Niet langer Valkenburg en de Ardennen, maar de Costa Brava en Yougoslavië. De opmars van de auto versnelde en bereikte de massa van het volk.  De centrale verwarming begon alle kamers in huis te verwarmen. Radio en televisie verspreidden informatie op een voorheen onbekende schaal. Het onderwijs rukte op. Wat meer bereidde de maatschappij en alle inwoners nog meer voor op de zachte landing van het kleine boekje dat voorspelde dat we onze beste tijd mogelijk al hadden gehad en dat we recht op grenzen afstevenden waar we eerder niet aan dachten? De auteurs van deze Tijdrit met de aarde verhalen van hun individuele ervaringen. Was er ook een Nederlandse nationale collectieve ervaring waarop de analyse en de conclusies van de Meadows perfect aansloten en verklaart dat hun succes bij ons? Meer bij ons als elders in Europa, en in de wereld? En wat was dat dan?