Geen schuldvraag of verschilvraag

Civis Mundi Digitaal #80

door Lode Goukens

Hoogleraar psychiatrie Frank Kortmann pakt een zeer actueel thema aan: culturele competenties in psychiatrie en psychologie. Niet de actualiteitswaarde doch de zeer bevattelijke en met uitstekende voorbeelden gecontextualiseerde problematiek maakt dit boek tot een must read.

Kortmann zet meteen de puntjes op de i. Marrokanen zijn net-zo-min een homogene groep als dé Nederlanders. Hij duidt het concept culturele competenties zowel vanuit de wetenschappelijke literatuur als vanuit eigen ervaring: ‘Kirkmayer (2012) maakt onderscheid in culturele competenties op drie niveaus: het niveau van de zorginstelling, het niveau van de individuele hulpverlener en het niveau van de behandelstrategieën.’[1]. Kortmann volgt die aanpak en pleit voor evidence-based werk, maar drukt net als Kirkmayer op een attitude van cultural responsiveness en cultural humilty. Tevens poneert hij dat ‘globaal gesproken’ psychiatrische stoornissen meer voorkomen bij allochtone dan bij autochtone Nederlanders en wijst hij op de veel hogere drop-out bij behandelingen. Het gevolg zijn diagnostische problemen en behandelproblemen. ‘Specifieke professionele problemen die geëigende culturele competenties vereisen. Geen schuldvraag of verschilvraag, maar een droog: Wat doen we er aan?’

Kortmann stelt zich nooit dogmatisch op en beschrijft acculturatiestress en fenomenen zoals de condición migrante (van Fernandez en König) waarbij de migrant zich instelt op een tijdelijk permanent verblijf. Zo wijst hij noch de biologische noch de antropologische benadering van psychiatrische stoornissen af. Inzicht in het concept cultuur en de verschillende verklaringsmodellen zoals de individualistische en de collectivistische culturen krijgt voldoende aandacht om de valkuilen te verklaren. Kortmann vat ook andere cultuurcategorieën samen waarbij grote of kleine machtsongelijkheid of de machtsafstand de cultuur bepalen.[2]

Kortmann gaat niet voorbij aan de veranderingen en de gevolgen binnen zijn sector zoals de historische spanningen tussen bestwilmodel en autonomiemodel. Hij waarschuwt voor de cultuurrelativistische gevaren van de biologische of biomedische benadering. Met die wijsheid verklaart hij belastende psychosociale factoren zoals discriminatie bij genetische aanleg voor schizofrenie. ‘Mensen met psychiatrische problemen moeten benaderd worden vanuit twee gezichtspunten: het begrijpen (verstehen) van de patiënt die aan een psychisch probleem lijdt en het verklaren (erklären) van zijn stoornis’ aldus Kortmann ‘Deze twee benaderingswijzen gaan hand in hand: “een goede hulpverlener is een vaardige hulpverlener én een aardige hulpverlener’’’ citeert hij Bensing. Kortmann trekt genoeg ruimte uit in zijn boek voor het verklaren of met andere woorden de diagnose. ‘Ziekten manifesteren zich niet in een cultureel vacuüm’. Wat ziek of ziekte is, heeft sociale en culturele factoren. De zin en onzin van DSM, ziekteleer, diagnostiek enzovoort passeren de revue.

Oplossingen

In de hoofdstukken 6 en 7 behandelt hij het theoretische model voor oplossingen en de interculturele werkrelatie. Kennis, vaardigheden en attitude komen ruim aan bod. Als man van de praktijk gaat Kortmann vervolgens opnieuw in op de diagnostiek, maar dan de interculturele diagnostiek. Kortmann concludeert wel dat professionele problemen in de diagnostiek zich niet lenen voor compromissen.

Interculturele behandelingen

Logisch volgt op de diagnostiek de behandeling. Als wetenschapper houdt hij terecht vast aan evidence based behandelingen, maar hij breekt ook een lans voor personalized based (afgestemd op de persoon) behandelingen. Hier valt op in hoeverre ervaring van de hulpverlener een rol speelt. Vaardigheden die niet enkel uit boekjes komen, maar in de praktijk uitkristalliseren.

De interculturele psychotherapie zou het iets meer body mogen hebben, maar het laatste hoofdstuk over interculturele farmacotherapie is daarentegen weer zeer leerzaam. Niet enkel biologische verschillen, maar tips om de therapeutische trouw te bevorderen zullen voor velen een eye-opener blijken.

Lode Goukens

Hofstede, Geert. 1991. Cultures and Organizations: Software of the mind: McGraw-Hill.

Kortmann, Frank. 2016. Culturele competenties in psychiatrie en psychologie

Theorie en Praktijk. Assen: Koninklijke Van Gorcum.