Machtswellust

Civis Mundi Digitaal #82

door Jan de Boer

Herinnert u zich haar nog: Ioulia Timochenko? De bejubelde heldin met strak blond achterovergekamd haar van de Oranje Revolutie in 2004 in de Oekraïne? In de afgelopen 30 jaar heeft Ioulia Timochenko alles meegemaakt: glorie, tegenslag, vergetelheid en zelfs gedurende drie jaar de gevangenis. Nu bij de naderende eerste ronde van de presidentsverkiezingen in de Oekraïne op 31 maart leeft zij weer helemaal op, meer dan ooit gestimuleerd door de jacht op de overwining. Lange tijd gaven de peilingen haar een goede kans om weer het land te besturen wanneer zij haar grootste rivaal, de aftredende president Petro Porochenko zou verslaan. Niet helemaal onmogelijk, denkt Iulia Timochenko, nu naaste medewerkers van Porochenko betrokken blijken te zijn bij verduistering van forse sommen geld bij bestellingen van militair materieel: één van de zeer vele corruptiezaken in de Oekraïne die Ioulia Timochenko de gelegenheid gaf het aftreden van Petro Porochenko te eisen. Als zij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen wint, moet ze het in de tweede ronde opnemen tegen de acteur Volodymyr Zelenski die zichzelf uitgeroepen heeft tot clown, grappenmaker. Zo dreigt zich de geschiedenis van 2010 en 2014 toen zij bij de verkiezingen steeds als tweede eindigde te herhalen.

Nu 58 jaar oud vindt zij zich opnieuw uit en verkoopt zij zich als een Europese leider die vastbesloten is het corrupte oligarchische systeem dat Oekraïne vergiftigt, omver te werpen. Nogal hypocriet, want in de jaren 1990 werd de jonge Ioulia een machtige zakenvrouw met de doorverkoop van Russisch gas aan de Oekraïne. En daartoe gebruikte zij heel wat smeergeld zoals blijkt uit Amerikaanse juridische documenten. Kortom: Iulia Timochenko is een symbool van de corruptie in de Oekraïne. Deze episode bleef haar achtervolgen. Als eerste-minister tekende zij een voor Oekraïne buitengewoon onvoordelig contract met Rusland. Twee jaar later veroordeelde de pro-Russische president Viktor Ianoukovitch haar daarvoor: machtsmisbruik, 7 jaar gevangenisstraf. Natuurlijk was dat een voorwendsel voor een politieke wraakactie, maar deze zaak etiketteerde Ioulia Timochenko voor altijd als niet serieus, te zeer geïnteresseerd in de gasmarkten voor eigen gewin. Op 22 februari 2014 werd door de triomferende revolutie van Maïdan Victor Ianoukovitch afgezet en verjaagd en kon Iulia de gevangenis verlaten. Zij haastte zich naar Kiev waar zij niet enthousiast werd ontvangen: een koude douche voor Iulia. De tijden waren veranderd en zij werd beschouwd als een figuur uit het verleden.

Iulia Timochenko had ook niet aan de komende presidentsverkiezingen mee kunnen doen, maar dat ligt niet in haar karakter met haar grenzeloze ambitie. Iulia is een meedogenloos politiek dier, dus is ze weer afgedaald in de arena met een beproefde methode: het populisme. Haar aanvallen op de huidige regering getuigen daarvan: « mafia, vernietiging » door de economische politiek die het volk doet verarmen. Haar belangrijkste voorstellen: de klinieken in de dorpen heropenen, fabrieken ongeacht de kosten overeind houden, afzien van een overigens door iedereen toegejuichte hervorming van de gezondheidszorg en vooral de gastarieven halveren. Zij belooft een « grote schoonmaak » en een ‘new deal’ voor het land te realiseren binnen honderd dagen en zegt, als dat niet lukt, af te treden. Maar tegelijkertijd belooft ze in de grondwet een verandering door te voeren de haar alle macht geeft. En veel verkiezingsbeloften blijven vaag zoals haar verzekering de vrede in de Donbas terug te brengen. Het is een nieuw soort populisme, een populisme van het establishment. Zij wil in feite niets veranderen want zij maakt deel uit van het heersende systeem. Het grote verschil tussen haar en Porochenko is dat haar leven beheerst wordt door de politiek. Voor haar is geld alleen maar een middel om aan de macht te komen en te blijven.

Het heersende klimaat van extreem wantrouwen jegens politici, dat met name de opkomst van Volodymyr Zelenski verklaart, schijnt haar niet te deren. Haar discours over sociale rechtvaardigheid slaat overal in het land aan. Maar naast de peilingen die haar 20 procent van de uit te brengen stemmen geven, zegt 65 procent van de kiezers dat zij nooit en te nimmer op haar zullen stemmen. En dat belooft haar weer een eeuwige tweede plaats.

Op 31 maart wanneer de eerste ronde van de presidentsverkiezingen worden gehouden zullen we het weten.