Autonomie, gelijkwaardigheid en samenwerking
Civis Mundi Digitaal #86
door Hans Wessel
De Franse revolutie en de Verlichting hebben ons een drietal motto´s nagelaten die richtinggevend zijn geweest voor veel verdere maatschappelijke ontwikkelingen. Het gaat om de drieslag vrijheid, gelijkheid en broederschap. We kunnen die behalve als politieke leuzen ook opvatten als ethische beginselen. Vrijheid past vooral in het geestesleven, gelijkheid in het politieke leven en het rechtsleven en de broederschap in het economisch leven.
Maar hoewel die hoge idealen ons aanspreken, zijn ze toch vaak moeilijk te realiseren in de huidige maatschappij. Dat geldt vooral voor de broederschap. We worden enthousiast wanneer we in de Ode an die Freude in de 9e symfonie van Beethoven, het Europese volkslied, de strofe horen : “alle Menschen werden Brüder”, maar we hebben grote moeite dat te beleven.
Daarom lijkt een bijstelling nodig om deze idealen voor onze tijd meer bereikbaar te maken. En dat kan bijvoorbeeld door in plaats van naar broederschap naar samenwerking te streven. Samenwerking kan heel praktisch inhouden dat men met elkaar zaken doet, kan echter ook hechter zijn en tot het beleven van een gemeenschap leiden waarin men solidair met elkaar is. En binnen zo`n gemeenschap kan dan wellicht het gevoel van broederschap ontstaan.
Als we dan de gelijkheid onder de loep nemen, beseffen we dat mensen vaak juist niet gelijk zijn. Maar uit een oogpunt van rechtvaardigheid dienen we hen wel gelijke kansen te bieden en hen dus als gelijkwaardig te beschouwen.
En in plaats van naar een onbestemde vrijheid kan men beter naar autonomie streven, naar een autonomie die een persoonlijke ontwikkeling faciliteert en die een negatief aspect van vrijheid, de ongebondenheid, uitsluit.
Voor de nabije toekomst dient ons ethische kompas derhalve te worden gericht op: autonomie, gelijkwaardigheid en samenwerking.