Geen chimpansee, geen chimens, geen moraal filosoof. Een allerlaatste reactie op Stijn Bruers

Civis Mundi Digitaal #86

door Machteld Roede

Hoewel ik mijn reactie op Stijn Bruers in Civis Mundi # 81 afsloot met ‘discussie gesloten’ kan ik het toch niet laten enige kanttekeningen te maken bij zijn recente commentaar, al besef ik dat hem trachten te overtuigen vruchteloos is. Ik beheers zijn woordspelletjes niet en ik ben geen moraal filosoof en het is me vreemd mogelijke antwoorden te verzinnen na het stellen van een ‘wat als’ vraag. Ik was me ook niet bewust dat ik “gelijkaardig ontwijkend heb geantwoord” op Stijns wat-als-vragen; ik meende juist met heel gerichte voorbeelden te hebben gereageerd.

= Bruers “Er is een morele vooruitgang als .. morele regels en waarden worden bepaald door de bereidheid om op “wat als” vragen te antwoorden. Stel dat je een blanke slavendrijver tweehonderd jaar geleden de vragen stelde “Wat als jij morgenvroeg wakker werd met een donkere huidskleur…etc “.

Twee honderd jaar geleden was de trans-Atlantische slavenhandel sterk verminderd; in 1824 ondertekende Nederland al eerste verdragen tot afschaffing. In de toptijden in de 17^e en 18^e eeuw rechtvaardigde de Bijbel het verhandelen van slaven en ze inzetten als goedkope werkkrachten op de plantages op grond van Noachs vervloeking van de nakomelingen van zijn zoon Cham om de minste van alle knechten te zijn. Maar dit terzijde. Bruers fantaseert als antwoord op zijn eigen vraag– nogmaals, een voor mij bizarre wijze van argumenteren  –  dat de slavendrijver met ontwijkende opmerkingen over biologie en genetica zou komen. Een fantasie, want dat waren toen nog onbekende vakgebieden en bovendien had een slavenhandelaar vrijwel zeker tijd noch zin om zich te verdiepen in het toenmalige wetenschappelijk debat over de Afrikaanse medemens. Mij lijkt het aardig hier te verwijzen naar onze internationaal hoog gewaardeerde Petrus Camper (1722 – 1789) die tegen de slavenhandel was. Hij schreef variaties in pigmentatie toe aan verschillen in klimaat en eetgewoonten en meende dat zwarten blank worden geboren en na migratie naar Europa na enige generaties hun pigment weer zouden verliezen. Dat zou betekenen dat het antwoord op een vraag ‘wat als slaven mee naar Nederland worden genomen’ had kunnen zijn ‘daar worden ze op een morgen wakker met een lichte huid..’.

= Bruers denkt Popperiaans: één falsificator, één zwarte zwaan, haalt de theorie zwanen zijn wit onderuit. Ik denk meer volgens: één zwaluw maakt nog geen zomer. Er is een duidelijke relatie tussen anatomie en levenswijze; met vleugels kun je vliegen, met zwemvliezen verplaats je je beter in het water en de lengte van ons darmstelsel maakt dat de mens als omnivoor kan leven. Dit verandert niet opeens wanneer Bruers verkiest veganist te zijn. Pas als de mensheid als geheel over langere tijd het vlees af zou zweren neemt wellicht onze darmlengte iets toe.

= Genoom. “Volgens Roede wordt een soort bepaald door haar genoom”. Ik voel me vereerd, maar dit is echt niet door Roede bedacht. In de wetenschap spreken de experts na uitgebreid onderzoek met elkaar een bepaalde definitie af. Een ieder heeft het recht op een eigen solitaire mening maar Stijn plaatst zich met zijn eigen opvattingen over het soortbegrip wel buiten de grenzen van ons domein. Zo mag je stellen dat de maan een ster is en geen satelliet van de planeet aarde, maar astronomen zullen je uitspraken terzijde leggen en je niet serieus nemen. Daarom ga ik ook maar niet meer in op Bruers’ duizeligmakende opsommingen van alle misschien als hoge uitzondering mogelijke hybriden van paard en ezel en hun bastaarden.

= Bruers “ In de discussie verwees ik naar wezens die behoren tot de mensensoort, maar wel een extra chromosoom hebben (het triple X-syndroom). ‘Roede …soms worden kinderen geboren met .. drie keer chromosoom 21 (.. Down) of met drie geslachtschromosomen (XXY;..o f XXX…).Maar pathologie kan nooit gebruikt worden om de definitie van de normale situatie onderuit te halen.’ ..Dus.. wat als dat extra chromosoom van die kinderen niet pathologisch bleek te zijn? Wat als er veel mensen waren met extra chromosomen, en ze onderling vruchtbaar bleken te zijn, zodat het hebben van een extra chromosoom ook “een normale situatie” was?

En zo komt Bruers in zijn poging te overtuigen alweer met een in mijn ogen onethisch, onzindelijk bedenksel. Afhankelijk van welk chromosoom iemand te veel heeft is soms een zwangerschap mogelijk. Meisjes met Down werden misbruikt en kregen een gezond kind met een normaal aantal chromosomen. Maar de meeste ‘wezens’ - zoals Bruers ze noemt  - met een extra chromosoom zijn tot hun verdriet onvruchtbaar, evenals trouwens een vrouw met een chromosoom te weinig (XO, Turner syndroom). Het is wreed om te fantaseren dat ze geen pathologie zouden vertonen. En het neigt naar de prakrijken van de nazi experimenten arts Mengele om al die wezens met een chromosoom aberraties met elkaar te willen laten paren.

= Voorouders. Moge voor het zoeken naar morele waarden de vraag ‘wat als’ voor insiders gebruikelijk zijn, voor biologische processen zoals de evolutie  werkt het uitermate verwarrend. Stel ik loop door de Limburgse mergelgrotten en de vraag wordt gesteld: wat als de Mosasaurus nu nog leefde. Ach arme, ik zou ter plekke verdrinken want deze Maashagedis uit het Maastrichtien, de laatste Krijtperiode (71- 65 miljoen jaar geleden) leefde in de warme tropische zee die hier indertijd was. Breuls titelvraag wat als onze voorouders nog leefden is iets minder onvoorstelbaar, want onze verre gemeenschappelijke voorouders die noch chimpansee noch mens waren leefden op het land. Maar je moet er toch niet aan denken dat die kleine harige vierbenige wezens opeens hier tussen ons zouden rondstappen. Ringsoorten zijn inderdaad een boeiende fenomeen. Maar dat gaat over tegelijkertijd levende variëteiten van een soort, ruimtelijk over een groot ringvormig areaal verdeeld. Door tussenliggende onleefbare ruimtes raken ze van elkaar geïsoleerd, evolueren in  verschillende richtingen en worden tot aparte soorten die wanneer ze elkaar de ring rond weer treffen niet meer samen kunnen voortplanten. Dit gaat echter niet op voor een grote tijdspanne, voor onze verre voorouders en de huidige mensen en chimpansees. Zo’n 5,5 miljoen jaar geleden begonnen variëteiten van een oerprimaat  uiteen te waaieren, maar zeker niet volgens een ringmodel. Nog lang werd er over en weer gepaard maar steeds minder en tenslotte niet meer sinds 3 miljoen jaar geleden. De voorouders van de huidige mens verbreidden zich steeds verder over de aardbol, de voorouders van de chimpansees bleven slechts lokaal verspreid. Mens en chimp zijn echt heel aparte soorten .Nee, Stijn, ik ben geen chimens, hoe leuk ook  bedacht.

= Ras en racisme. Ook hier worden weer vreemde dingen vermeld. Zo is een mulat geen hybride ontstaan door het  kruisen van twee soorten. Ook Bruers  uitspraken hierover aanvechten is zinloos. De term ras is een biologische constructie, maar bij de mens geen werkelijkheid. Nergens ter wereld zijn absolute grenzen te trekken, overal zijn er geleidelijke veranderingen in uiterlijke kenmerken tussen naast elkaar levende populaties. De massa heeft echter lak aan ons genetisch zo eender zijn en geeft een sociaal-culturele invulling aan wat ze ziet. Racisme is een hardnekkige politieke constructie, waarbij etnische verschillen worden misbruikt om medemensen uit te schelden, te benadelen en rechten te ontnemen of op grond hiervan juist een voordeliger status te claimen.

Aan het uit de bocht vliegen rond de buitengemeen onethische theoretische vraag ‘of je een zwarte op mag eten’ maak ik geen woorden meer vuil. Het trieste van deze discussie is dat ik een vermoeiende strijd voer met iemand waarmee ik het waarschijnlijk zo eens ben wanneer het gaat over mensenrechten,  dierenrechten, het verzet tegen het afslachten van de zo intelligente walvissen. Tenslotte Stijn, je theoretiseerde of jij mij zou mogen slaan omdat je sterker bent met je zwarte karateband. Pas maar op, ik ken een paar snelle taekwando trappen.  Discussie nu echt gesloten. Basta.