Ontbossing en bosbranden in het Amazonegebied

Civis Mundi Digitaal #88

door Jan de Boer

Ieder jaar in de maand juli  neemt het aantal branden en ontgonnen percelen   in het Amazonegebied van Brazilië toe. Dat is geen toeval , want dat heeft te maken met het einde van het regenseizoen. Het is het moment waarop de gebieden die al door de mensen bewerkt zijn – in het bijzonder voor het onderhoud van de weiden – in brand worden gestoken en waarop men de bossen verandert in bouwland. De ontbossing begint allereerst met het kappen van bomen voor de houtindustrie om daarna de resterende  vegetatie in brand te steken. Het aantal branden dit jaar is overigens ook fors gestegen door de enorme droogte .

Deze situatie wordt versterkt door de ingenomen posities van de nieuwe Braziliaanse president Jaïr Bolsonaro. Bij het aanvaarden van zijn mandaat heeft hij meteen verklaard, dat het Amazonegebied een onproductieve regio is met onder meer door indianen bewoonde gebieden, die in de Braziliaanse economie geïntegreerd moet worden. Daartoe heeft hij een uithollingssysteem  van milieu-instituties geïnstalleerd die hij beschuldigt van alleen maar het op grote schaal uitdelen van boetes. Vervolgens heeft hij het budget  van het Braziliaanse Instituut voor het milieu  en natuurlijke hulpbronnen , Ibama, met een kwart gekort. En hij heeft 21 van de 28  regionale directeuren van deze organisatie belast met het straffen  van milieudelicten ontslagen. Hetzelfde heeft Bolsonaro gedaan met het Instituut Chico-Mendes ( ICMbio) belast met het bewaken en beschermen van de biodiversiteit van gebieden als natuurparken. Hij heeft ook Ricardo Galvao ontslagen als voorzitter van de INPE, te vergelijken met de NASA, dat vanaf 1988 via analyses van sateliet -gegevens de ontbossing en branden in het Amazonegebied evalueert.

De internationale gemeenschap probeert pressie op Brazilië uit te oefenen  om Bolsonaro te dwingen zijn politiek  van ontbossing ook via branden op te geven. Zo heeft in juli de Franse president Macron  laten  van weten dat, als Brazilië het klimaatakkoord van Parijs ( 2015) niet respecteert, Frankrijk het vrijhandelsverdrag  tussen Europa en Mercosur (de gemeenschappelijke markt van Zuid-Amerika) niet zal ondertekenen. Ook de landen - donateurs van het fonds ter bescherming van het Amazonewoud blokkeren nu op hun beurt hun donaties. Jaïr Bolsonaro doet alsof deze pressie geen invloed op hem heeft en verklaart, dat hij geen bijdragen nodig heeft en dat de internationale gemeenschap beter haar mond kan houden, want «het Amazonegebied is van ons en niet van u ». Bovendien beschuldigt hij de milieu-organisaties ervan  in dienst te staan van buitenlandse mogendheden  en zelf de branden te hebben aangestoken om zo  de aandacht van de buitenlandse financiers te trekken omdat hij hun toelage heeft gestopt.

Maar nu op de bijeenkomst van de G7 afgelopen weekend de druk op Bolsonaro een internationaal karakter kreeg en zelfs de paus zijn bezorgdheid voor de enorme verwoestende branden in het Amazonegebied uitsprak, heeft Bolsanaro het leger heeft ingeschakeld bij het bestrijden van de talrijke brandhaarden. Het resultaat daarvan moet  overigens afgewacht worden.

Opgemerkt moet worden dat waar de internationale gemeenschap gefocust is op het Amazonegebied, dat een duidelijk symbolisch karakter heeft in de collectieve verbeelding, wij beslist niet alle andere Braziliaanse gebieden die ook getroffen worden door ontbossing, moeten vergeten. Want als wij ons terecht zorgen maken over het feit dat maar liefst al 20 procent van het Amazonegebied is ontgonnen, moeten wij ons eveneens zorgen maken over de Cerrado: een savanne in het centrum van Brazilië waarvan de helft reeds is ontgonnen. Om het Amazonegebied te beschermen door met name import van producten als vlees, soja en graan te weigeren, heeft men bijgedragen aan de verplaatsing van de productie naar andere gebieden als de Cerrado waarvan het lot minder aan het hart van buitenlanders gaat.

Lange tijd heeft men gedacht dat het kritieke punt: het proces van het savanne- worden , voor de opwarming van de aarde bereikt zou zijn wanneer het Amazonegebied voor 40 procent ontgonnen zou zijn. Maar nu wordt beseft dat dit punt met 20 procent al bereikt is. Deze ontbossing en deze branden passen in het kader van een mondiale ontregeling  van het klimaatsysteem. De ontginningen en de ontbossing  door met opzet afgebrande bossen en afgezengde velden hebben een enorme toename van uitstoot van broeikasgassen tot gevolg. De bomen zijn daar verdwenen en houden geen grondwater meer vast om dat te laten verdampen om zo regen te krijgen.

Dit type problemen is al gesignaleerd met de steeds latere en kortere seizoenregens  in het stroomgebied van de La Plata in Argentinië en het zuiden van Brazilië. Gevreesd wordt dat deze wijziging van het systeem van seizoenregens , gelieerd aan ontbossing en branden, de effecten van de klimatologische opwarming die op zijn beurt weer de vegetatie aantast, duurzaam verergert. En deze betrekkelijke  onzekerheid maakt de ongerustheid veroorzaakt door deze branden nog groter, laat Catherine Aubertin van het ‘Institut de recherche pour le développement’ weten.