Meer dan 40 procent van de Europese boomsoorten met uitsterven bedreigd

Civis Mundi Digitaal #90

door Jan de Boer

Europa heeft 454 Europese boomsoorten en daarvan is 42 procent bedreigd met uitsterven, liet vrijdag 28 september jongstleden de «Union Internationale pour la Conservation de la Nature» (UICN) weten. Nog onrustbarender is dat 58 procent van de inheemse Europese bomen – bomen die nergens anders op onze planeet voorkomen – met uitsterven worden bedreigd en dat 15 procent daarvan in de categorie «in hachelijk gevaar» verkeert oftewel in de laatste fase voor het uitsterven. De lijsterbes, de kastanjeboom en verscheidene soorten laurierbomen maken deel uit van de meest bedreigde soorten.

De rode lijsten van de UICN zijn als barometers van de gezondheid van de biodiversiteit. Ze beschrijven de met uitsterven bedreigde soorten van regionaal tot mondiaal niveau ten einde maatregelen voor het behoud te kunnen nemen. «De bomen spelen een zeer belangrijke rol, zij structureren het hele bos-ecosysteem», laat mij Serge Muller, voorzitter van de Franse Nationale Raad voor de Bescherming van de Natuur, weten. «Zonder bomen is er geen bos en alle andere soorten in dit ecosysteem worden dan ook bedreigd. Daarom is een grondig onderzoek inzake de oorzaken en consequenties van dit uitsterven uitermate belangrijk».

Volgens het rapport van de UICN zijn de bedreigingen van de biodiversiteit voor iedere soort verschillend. Het belangrijkste door de wetenschappers geïdentificeerde risico komt van uitheemse binnengedrongen soorten die 38 procent van de bestudeerde inheemse soorten aangevallen hebben. Het betreft hier met name parasieten en ziekten, maar ook door de mens geïntroduceerde planten en concurrenten van inheemse bomen. Zo is de kastanjeboom als «kwetsbaar» geclassificeerd als gevolg van de rups van een uitheemse vlindersoort die Europa heeft gekoloniseerd en op grote schaal de bladeren van de kastanjeboom zodanig beschadigt dat deze boom met uitsterven bedreigd wordt. Ook de boomsoorten op de eilanden zijn door dit soort invasies zwaar getroffen. Het milieu op bijvoorbeeld de Canarische eilanden, op Madeira of op Sicilië is erg kwetsbaar en veel uitheemse soorten zijn er door menselijke activiteiten binnen gekomen.

Er is niet alleen de bedreiging van de biodiversiteit van het bos-ecosysteem door uitheemse soorten: ziekten, parasieten, concurrerende planten en bomen. Ontbossing en stedelijke ontwikkeling zijn verantwoordelijk voor de kwetsbaarheid van 20 procent van de soorten en daarbij hebben we ook nog eens de uitbreiding van landbouwgronden, branden, de klimaatverandering en het toerisme dat voornamelijk de kustsoorten raakt. De bouw van infrastructuren verbonden met toeristische activiteiten verhoogt de kwetsbaarheid van de bomen, die aan de kust ook nog eens getroffen worden door de stijging van het zeewater en de intensivering van stormen.

De wetenschappers roepen met dit rapport nu de Europese Unie op om werk te maken van het overleven van dit biologische erfgoed. «Bomen zijn essentieel voor het leven op onze aarde en de Europese bomen zijn in al hun verscheidenheid een voedselbron en een schuilplaats voor een onnoembaar aantal dieren (…) en hebben ook een economische sleutelrol», laat de UICN in een communiqué weten.

De organisatie hoopt ook dat dit alarmerende rapport bijdraagt aan een grotere interesse van het algemene publiek voor het verdwijnen van planten- en boomsoorten. Terwijl er vaak grote aandacht is voor de neergang van charismatische soorten als de grote zoogdieren of vogels, worden planten en bomen maar al te vaak vergeten. Planten en bomen spreken weinig tot de verbeelding bij het grote publiek en dat betekent ook dat het moeilijk is om fondsen ter bestudering van soorten die niemand kent te verwerven. «Dit rapport toont aan hoezeer er sprake is van een catastrofale situatie voor talrijke ondergewaardeerde en niet nader bestudeerde soorten die de ruggengraat van de Europese ecosystemen vormen en bijdragen aan de gezondheid van onze planeet» aldus de woordvoerder van het UICN.

Als vervolg op dit rapport wil de UICN voor het einde van het jaar 2020 een complete mondiale lijst van bedreigde bomen publiceren: een rode lijst waarop dan meer dan 60.000 soorten zouden kunnen komen te staan.