Macron volgt het slechte voorbeeld van Matteo Renzi

Civis Mundi Digitaal #93

door Jan de Boer

Een paar jaar voor Emmanuel Macron was er in Europa een andere jonge en charismatische politicus van gematigd linkse huize die beloofde zijn land te veranderen in een « start-up nation ». Dat was Matteo Renzi die bijna drie jaar over Italië regeerde. Hij introduceerde hervormingen zonder precedent op het gebied van arbeid en het publieke bestuur, voordat hij  door een nationaal-populistische golf (eveneens zonder precedent) werd weggevaagd. Nu wordt Italië geregeerd door  een zeer onstabiele coalitie geleid door de « Beweging van de 5 sterren » en is de rechts-extremistische Mateo Salvini verreweg de meest populaire figuur op het Italiaanse politieke toneel. Renzi wordt nu uitgespuugd door de grote meerderheid  van de publieke opinie en zijn nieuwe partij haalt in de peilingen niet meer dan 5 procent van de kiezers.

 Giuliano da Empoli, bekend essayist in Italie, wees mij op de overeenkomsten van Matteo Renzi en Emmanuel Macron, die ik in dit artikel zal bespreken.

Natuurlijk heeft de situatie in Italië haar eigen bijzonderheden,  maar de overeenkomsten van het parcours  van Renzi en dat van Macron zijn voldoende groot om Macron aan het denken te zetten als hij daartoe tenminste in staat is. In ieder geval kunnen er tenminste vijf lessen uit de ervaringen van Renzi getrokken worden.

De eerste les is het doorvoeren van « een hervorming te veel » die aan de ontevredenen van links en rechts de gelegenheid geeft zich tegen de heersende macht te verzetten.  Macron werd gedragen door een golf van gevraagde vernieuwingen waaraan hij trachtte te voldoen met hervormingen in het eerste deel van zijn mandaat. Tegen elk van deze hervormingen was er oppositie maar door « divide et impera »  zoals de Romeinen reeds zeiden, oftewel door « tweedracht te zaaien om te regeren » wist de president de eerste tijd met de nodige handigheid zich staande te houden. Zoals de hervorming van de grondwet de val van Renzi inluidde, riskeert de sinds lang voorziene hervorming van het pensioenstelsel « een hervorming te veel » te zijn als alle ontevredenen van extreem-rechts tot extreem-links hun verschillen vergeten om zich te verenigen tegen de president.

De tweede les is dat het niet voldoende is om de praten over meritocratie en mogelijkheden. Net als Matteo Renzi is Emmanuel Macron een ambitieus persoon die op jonge leeftijd de top van de staat heeft bereikt dank zij zijn capaciteiten en de wijze waarop hij risico’s neemt.  Daarom gelooft hij heilig in de noodzaak om aan iedereen deze mogelijkheden te bieden, maar hij vergeet te vaak te communiceren met hen die heel simpel vragen respect te tonen voor wie zij zijn. De meesten van hen weten best dat de politiek niet al hun problemen op kan lossen, maar zij verwachten wel dat de politici hun situatie begrijpen en dat zij ten minste een minimum van empathie manifesteren: een uiterst zwak punt van Macron.

De derde les: nooit vergeten dat de achterhoede heel nuttig is wanneer er zeer moeilijke tijden aanbreken. Eenmaal in de regering moeten er veel zaken geregeld en obstakels overwonnen worden en dat is dus beslist niet het geschikte moment voor nieuwe problemen veroorzaakt door de eigen steunpilaren. Renzi heeft zich nooit bemoeid met zijn partij en deze ook nooit betrokken bij de ervaringen van zijn regering . Dat is een strategie die zeer goed werkte zo lang hij de wind mee had, maar die hij erg betreurd heeft toen hij zich vrijwel alleen staande moest houden in de tegenwind. De verkiezing van Macron bekrachtigde de dood van de oude partijen in Frankrijk, maar in de politiek is altijd een vorm van organisatie nodig en geen enkel duurzaam succes  is denkbaar zonder de inspanning voor de wederopbouw van vormen van collectieve aktie. De partij van Macron is echter een emmer vol springende opportunistische  kikkers, samenhang ontbreekt en in zijn regering is het een komen en gaan van ministers en staatsssecretarissen. Daarbij sluit Macron zich op in een kleine kring van getrouwen waardoor hij het contact met de realiteit van de buitenwereld  verliest/heeft verloren. Collectieve aktie … ?

De vierde les: de kiezers stemmen niet voor een balans. Tijdens zijn verkiezingscampagne trok Renzi door heel Italië en sprak over de resultaten van zijn regering  inzake de werkgelegenheid en de economische opleving. Wat hij zei, was waar, maar een verkiezingscampagne wordt niet gewonnen met cijfers. In 2020 zullen de Franse kiezers meer dan op basis van een lijst van gemaakte hervormingen  en verkregen resultaten hun keuze maken gebaseerd op het beeld dat zij hebben van een leider. Anders gezegd, de waarheid is prima, maar de liefde, de genegenheid voor een leider telt zwaarder. Het zwaaien met cijfers heeft weinig zin als er geen liefde meer is tussen een leider en zijn kiezers. Ook hier is er sprake van een treffende overeenkomst tussen Renzi en Macron die ook graag goede resultaten inzake werkgelegenheid en economie die overigens voor een belangrijk deel op het conto van zijn voorganger François Hollande geschreven kunnen worden, te berde brengt. Maar hij heeft veel liefde van de kiezers verloren door zijn arrogantie en denigrerende opmerkingen over werklozen, zijn (eertijds) misprijzen voor lokale bestuurders en vakorganisaties. Dat breekt hem nu op.

Tenslotte is er altijd een alternatief. Op dit moment is er geen geloofwaardig  alternatief  voor Macron, maar de politiek heeft een gloeiende hekel aan leegte en wanneer de ontevredenheid een kritische grens overschrijdt, wordt het ondenkbare plotseling mogelijk. Een herverkiezingssstrategie  te zeer gebaseerd op een herhaling van het duel met Marine Le Pen brengt een aanzienlijk risico voor de president mee. Het Italiaanse voorbeeld toont aan dat als het centrum te zeer aan kracht verliest, de extremen plotseling het centrum kunnen worden: nieuwe leiders kunnen opstaan of oude leiders die vroeger als te extreem werden beoordeeld, kunnen ineens acceptabel worden. 

Alles bij elkaar genomen hangt Macron om het lot van Matteo Renzi te vermijden af van zijn (on)vermogen om één van de fundamentele paradoxen, de tegenstrijdigheden van de macht de baas te worden. In een democratie moet men om de macht te veroveren voor alles de capaciteit hebben de anderen te begrijpen en met hen te « resoneren ». Maar één keer aan de macht, is het diezelfde macht die deze capaciteit van het begrijpen van de ander afzwakt. Een groep neuro-wetenschappers  van de McMaster University  van Ontario (Canada) heeft een neergang  van de activiteit van de spiegelneuronen  - die een belangrijke rol bij de empathie spelen  - geconstateerd bij personen met een zekere, zelfs voorlopige, autoriteit. Zoals Renzi voor hem is Macron aan de macht gekomen dank zij zijn buitengewone vaardigheid gebruik te maken van het juiste moment.  Vandaag de dag hangen de kansen van zijn succes af van zijn capaciteit om zich niet in te sluiten in een door hem vooraf vastgesteld schema van akties en hervormingen en zijn houding naar de Franse bevolking te herzien.

De tijd zal het leren maar ik betwijfel zeer of hij met zijn jupiter-complex daartoe in staat is.