Palestina en de Arabische wereld: een analyse

Civis Mundi Digitaal #94

door Jan de Boer

De Palestijnse zaak: slachtoffer van misrekeningen van de leiders van Ramallah, van verkoeling van de Arabische regimes en van ontmoedigde westerse hoofdsteden. Het is het onbewuste verhaal dat de Amerikaanse regering houdt sinds de presentatie eind januari van haar plan betreffende het Palestijns-Israëlische conflict. De Palestijnen en hun verdedigers zouden een historisch gevecht verloren hebben. De solidariteit met dit volk in ballingschap en onder bezetting, de bindende kracht van de Arabische wereld sinds bijna 70 jaar, zou een achterhaalde fetisj geworden zijn. De relatieve zwakheid van de reacties op dit aan de stellingname van Israëlisch politiek rechts aangepaste Amerikaanse plan roept vragen op. De aanwezigheid van drie Arabische ambassadeurs op het Witte Huis tijdens de onthulling van het plan en de onmogelijkheid van de verdeelde Europese Unie om dit plan openlijk te bekritiseren, betekenen een dramatisch verlies van de Palestijnse aanspraken op het internationale toneel.

De Palestijnse beweging, verscheidene keren voor dood verklaard, heeft iedere tegenslag weten te overleven: na Nakba, de exodus van 1948, de Arabische nederlaag in de zesdaagse oorlog in 1967, het vertrek van de Palestijnse verzetsstrijders in Libanon in 1982 en de bevrijdingsoorlog van Koeweit in 1991 die de Palestijnse leider Yasser Arafat niet wilde steunen. Alsof de tocht door de woestijn deel uitmaakt van haar politieke DNA. Dit historische argument, hoe juist ook, heeft geen aandacht doen schenken aan de politieke aardbevingen in het Midden-Oosten, zoals de verschuiving van het politieke brandpunt naar het Arabisch schiereiland. Uit angst voor de expansiepolitiek van Iran voelden Saoedi-Arabië en haar bondgenoten, de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein, een groeiende behoefte om contacten te leggen met Israël, dat eveneens de toenemende macht van Teheran vreest.

Deze nog in een embryonaal stadium verkerende gelijkgerichtheid wordt gevoed door drie andere factoren: de herinnering in deze landen van de historische vergissing door de bevrijdingsorganisatie van Palestina in 1991 die nooit echt hersteld is, de komst van een nieuwe generatie leiders als de Saoedische erfprins Mohammed Ben Salman, die de oordelen van hun voorgangers over Israël niet deelt, en toch ook een zekere stilzwijgende fascinatie voor de Israëlische technologische moderniteit. Mijn zegsman Khaled Mansour: « Men had de gewoonte om te zeggen dat de Arabische leiders van Palestina hielden, maar niet van de Palestijnen. Het plan van Trump maakt een einde aan deze dubbelheid. » Ook een ander fenomeen verzwakt de Palestijnse zaak in de Arabische wereld: de ineenstorting van verscheidene landen door verwoestende burgeroorlogen en uiterst ingewikkelde economische moeilijkheden. Voor miljoenen Arabische burgers is hun eigen regime vijand nummer 1 voor hun sociale en politieke emancipatie geworden. En met name de hel van Syrië heeft een deel van de symboliek van de Palestijnse zaak uitgewist.

Maar vergis je niet. De activisten van de Arabische lente van 2011 en van de nieuwe golf van opstanden in de Soedan, Irak, Libanon en Algerije zijn en blijven pro-Palestijns. De Arabische democraten staan, in tegenstelling tot wat de Amerikaanse neo-conservatieven ons willen doen geloven, niet minder vijandig tegenover de Israëlische politiek dan de aanhangers van de autocratische machten. Maar deze activisten bekijken de Palestijnse zaak door de bril van de rechten van de mens en de antikoloniale strijd. Zij hebben niet als hun ouders een identitaire, zeer islamitische benadering, maar worden in beslag genomen door hun eigen overleving. Hun stem is minder hoorbaar naar mate de westerse wereld zich geconfronteerd ziet met een golf van populisme en islamofobie. Deze context is in het voordeel van Israël, dat onder leiding van Netanyahou één van de pioniers van deze drift is. Vroeger was de behandeling die Israël reserveerde voor de Palestijnen een uitzondering. Nu zien we dit overal: in Birma met de Rohingya, in India met de mohammedanen…

In deze strijd van ideeën hebben de Palestijnen een voordeel: hun internationaal solidariteitsnetwerk. Een brede beweging, de enige verworvenheid van de OLP (de Bevrijdingsorganisatie van Palestina) sinds de akkoorden van Oslo: van Europese activisten via de Israëlische anti-bezettingsbewegingen tot aan Amerikaans joods links. Deze nieuwe steunpilaren van de Palestijnen concentreren zich veel minder op de traditionele kwestie van een Palestijnse Staat, maar strijden steeds meer voor de erkenning van hun recht op gelijkheid van rechten. Een universele eis die belichaamd kan worden in een unieke joods- Arabische staat, in een confederatie of in de formule van twee staten voor twee volken, die door het plan van Trump achterhaald dreigt te worden. Khaled Mansour: « Ja, een bepaalde vorm van Arabische mobilisatie ten gunste van Palestina is aan het verdwijnen, maar andere meer internationale vormen van steun nemen vorm aan en kunnen veel heilzamer voor de Palestijnen zijn. »