China, het coronavirus en Xi Jinping

Civis Mundi Digitaal #94

door Jan de Boer

Het coronavirus kun je – voor zover we nu weten - vergelijken met een ernstig griepvirus dat na een zekere tijd is uitgewoed: veel besmettingen – zeker als er geen doeltreffend vaccin voorhanden is – en relatief weinig dodelijke slachtoffers: 1 tot 3 procent, afhankelijk van de regio in de wereld. Niet te vergelijken met de Spaanse griep van 1918-1919 die onder beroerde levensomstandigheden, mede als gevolg van de Eerste Wereldoorlog, wereldwijd het leven kostte aan 50 tot 100 miljoen mensen. Ik heb in een vorig artikel al aangegeven dat epidemieën, laat staan pandemieën, vrijwel altijd leiden tot irrationele reacties. Dat is hier ook het geval. Maar de wereld moet nu eenmaal rekening houden met dit soort overdreven onwerkelijke reacties. Ook in China, waar deze epidemie door Xi Jinping gebruikt wordt om zijn macht te versterken.

Twee symbolen zouden het einde van deze crisis van het corona-virus kunnen markeren: een bezoek van Xi Jinping zonder masker aan Wuhan en de in maart te houden zitting van het Chinese parlement in Peking. Maar ik denk dat deze crisis nog lang niet voorbij is, ondanks de geruststellende (on)betrouwbare statistieken, gegeven de aankondiging dat de jaarlijkse zitting van het Chinese parlement op 5 maart niet doorgaat. Dat is de eerste keer sinds de culturele revolutie (1966-1976). En wat betreft de stad Wuhan, het epicentrum van de crisis, gaat het aangekondigde bezoek van Xi Jinping ook niet door. Dat wordt vervangen door de komst van nieuwe groepen medici « ook voor de verzorging van kinderen ». Men dacht overigens eerder dat met name kinderen door het coronavirus gespaard zouden worden.

Het uitstel van de zitting van de nationale volksvergadering verrast mij niet, maar het feit dat deze aankondiging niet gepaard ging met een nieuwe datum is slecht nieuws. Het betekent dat de Chinese leiders nog geen einde van de crisis zien. En in dit land waar alles politiek is, met name ook op economisch gebied, moet men er rekening mee houden dat de terugkeer naar normale omstandigheden voor het bedrijfsleven nog wel even duurt, hetgeen wereldwijd tot een economische crisis kan leiden. Ook een tekort aan medicijnen is een risico, omdat meer dan de helft van onze medicijnen in China gefabriceerd wordt.

De twee zittingen van het Chinese parlement worden sinds 1978, na het maoïstische tijdperk, ieder jaar gehouden. Zij brengen 2980 volksvertegenwoordigers van de Nationale Volksvertegenwoordiging en 2158 vertegenwoordigers van de politiek raadgevende Conferentie van het Chinese volk samen. Deze Conferentie versterkt symbolisch de macht met elementen uit de maatschappij: zakenlui, kunstenaars, etc. Deze grote politieke show vindt plaats in het immense Volkspaleis op het Tiananmenplein en biedt de Communistische Partij de gelegenheid de « democratie met een Chinees karakter » te propageren. Deze show wordt gepresenteerd als een symbool van door het regime gegarandeerde politieke stabiliteit.

Rekening houdend met delegaties zijn het zo’n 8000 personen die voor deze gelegenheid naar Peking komen. Daarbij ook tientallen vertegenwoordigers van etnische minderheden met kleurige kostuums, die de diversiteit van de Chinese maatschappij moeten weergeven. De twee sessies geven ook premier Li Keqiang de gelegenheid om zijn jaarlijkse grote redevoering te houden waarin hij onder meer de economische verwachtingen meeneemt. De manier waarop hij over Xi Jinping spreekt en het aantal keren dat hij de naam van de algemeen secretaris van de Communistische Partij noemt, geven iedere keer weer aanleiding tot allerlei uitleg en geruchten. Li Keqiang moet nu dus nog even wachten. Maar dat verhinderde Xi Jinping niet om op 23 februari van zich te laten horen. Hij hield een videoconferentie waaraan niet minder dan 170.000 burgerlijke en militaire leiders op elk niveau deelnamen: een grote demonstratie van zijn macht.

Hoewel waarnemers de crisis vergelijken met een « Chinees Tchernobyl », is het duidelijk dat Xi Jinping geen rol wenst te spelen als Gorbatchev destijds. « Om de oorlog van het volk tegen de epidemie te winnen, moet het leiderschap van de Partij versterkt worden », verklaarde hij. Zijn woorden, zoals die weergegeven werden in de officiële pers, waren weinig geruststellend. De economische verwachtingen op lange termijn blijven zeker gunstig, maar hij liet weten dat « de ziekte onvermijdelijk een belangrijke impact zal hebben op de economie en de Chinese maatschappij », want « de situatie van de ziekte blijft ernstig en complex ». Xi Jinping ging tot dusverre niet verder dan te erkennen dat het coronavirus een « test » is voor de Chinese regering, maar nu ging hij verder. De leiders van de basis van de Partij verdienen meer aandacht en « hun problemen en moeilijkheden moeten binnen een fatsoenlijke tijd afgehandeld worden». Waarnemers zien in deze woorden een zekere erkenning dat de verticaliteit van de macht niet altijd de lokale moeilijkheden naar een centraal niveau doet tillen. Dat mag zo zijn, maar ik ben ervan overtuigd dat zijn woorden ook betekenen dat Xi Jinping zijn centrale machtspositie wil versterken ten koste van de regionale partijbonzen. Deze uitzonderlijke videoconferentie gaf overigens – als je afgaat op de officiële pers – geen enkele gelegenheid tot debat. De uitdrukking: « moeders wil is wet », is vrij vertaald in het Chinees: Xi Jinping is de absolute baas.