Flamenco

Civis Mundi Digitaal #95

door Jan de Boer

Over de familiegeschiedenis van mijn vrouw Ana Anita Carmen kan een roman worden geschreven. Haar grootmoeder Emilia, een jonge mooie zigeunerin, werkte in de olijfboomgaarden van de graaf van Velez bij de Andalusische stad Jaèn. Dit mooie meisje werd door hem opgemerkt en – zo ging het in die jaren - werd « geschaakt ». Een meisje werd geboren, Magdalena, Ana’s moeder die door de graaf met zijn officiële kinderen opgevoed werd. Tien jaar later ontvluchtten Emilia met haar kind Magdalena deze gouden kooi en met een tot over zijn oren verliefde Andalusiër doorkruisten ze Spanje, trokken de Pyreneeën over, waarna hij werk vond als houtvester bij Alet -les- Bains in de lage Pyreneeën.

Magdalena, ook een mooie meid, was - ‘geboren in een ander nest’ - niet geliefd bij haar stiefvader die haar aan een oude Spanjaard wilde uithuwelijken in ruil voor een trekpaard. Magdalena vluchtte, kwam in Bordeaux terecht, waar ze werk vond en haar droom realiseerde met haar diploma als danslerares. Ze werd een bekende danseres en trouwde met Juan Ferrero, één van de drie zonen van een Spaans echtpaar uit Léon, dat zich in de jaren 1920 in Bordeaux vestigde. Juan’s vader keerde naar Spanje terug om als kapitein in het republikeinse leger tegen de fascistische troepen van Franco te vechten.

Juan werd een internationaal bekend gymnast en eigenaar van een sportschool. Halverwege de jaren 1950 werd hij als eerste Europeaan uitverkoren tot ‘Mr. Univers’: de Schwarzenegger van de jaren 1950, sloeg alle filmaanbiedingen uit Amerika af en gebruikte zijn titel om een keten van sportscholen in Frankrijk op te zetten. Kort daarop kwam hij om het leven bij een auto-ongeluk doordat de bestuurder een epilepsie-aanval kreeg.

Ana werd geboren in 1941, studeerde rechten en filosofie aan de universiteit van Bordeaux en werd door haar ouders van jongsaf ingewijd in de danskunst: klassieke en cotemporaine dans. Zij bleek een groot danstalent en choreografe te zijn, danste in haar jonge jaren nog even bij het balletgezelschap van Maurice Béjart: de ongekroonde koning van de contemporaine dans in Europa. Als journaliste in Lyon, trouwde ze met een chirurg. Na zijn overlijden bleef ze werken in Lyon. Daarbij bleef ze haar hele leven dansen.

25 jaar geleden besloot ze te vertrekken naar Alet-les-Bains waar ze in haar jeugd alle vakanties bij haar grootmoeder Emilia had doorgebracht en werd daar directrice van het kuuroord. Daar ontmoette ik haar en wij trouwden in 2001. Ana had zich intussen ook als een zeer goede flamenco-danseres en choreografe ontwikkeld en werd door haar vrienden ‘gitanita’, het zigeunerinnetje genoemd. Samen hebben wij onze compagnie ‘De l’autre côté du miroir’ opgericht waarmee wij voorstellingen poëzie, (flamenco)dans en muziek (gitaar) brengen. Met haar kan ik ook ‘s avonds door de toch wat beruchte zigeunerwijken in steden als Beziers en Perpignan lopen. De daar voor het huis zittende zigeunerfamilies beginnen spontaan met hun handen het flamenco-ritme te klappen: de ‘palmas’ als ze haar voorbij zien lopen.

De flamenco is een soort muziek en dans met talrijke variaties met uitzonderlijk moeilijke ritmes, die dateert uit de achttiende eeuw en gebaseerd is op de folklore van de diverse culturen die in de loop der eeuwen in Andalusië hebben bestaan. Met name door de zigeuners heeft de flamenco vorm en inhoud gekregen vanuit de driehoek Sevilla-Jerez-Cadiz. De flamenco-dans met heel het lichaam moet uit je ‘tripes’, je binnenste, komen. Deze dans heeft duidelijke Arabo-Andalusische invloeden en ook nog herinneringen aan India waar de zigeuners heel vroeger vandaan kwamen. Er wordt gezongen, gespeeld en gedanst om het leven van de zigeuners, ook in het verleden, uit te beelden en eindigt met de ‘duende’, een vorm van trance.

In onderstaand gedicht, waar Ana danst op de voordracht, heb ik geprobeerd het wezen van de flamenco uit te drukken. Het refrein is Spaans: als je zegt dat je van me houdt, laat ik je mijn ziel binnengaan.

Flamenco

une petite cour à l’abri du bruit de la ville

un mur haut d’un blanc sale, des volets bleus,

sur le seuil un chat endormi, un oranger et

quelques gitans enfourchés sur des chaises paillées.

si me dieras tus amores

yo te entregaria el alma.

murmures de peine et de joie brisent le silence,

une voix mauresque, rauque, cassée et accompagnée

par une guitare, renferma la passion et la tragédie:

la solitude, le désespoir, la mort, c’est Dieu qui l’a voulu.

si me dieras tus amores

yo te entregaria el alma.

un cri d’une raucité inhumaine : ay-ay-ay……

la douleur d’Andalousie trois fois répétée

pour les juifs expulsés, les mauresques déportés,

les gitans torturés ……

si me dieras tus amores

yo te entregaria el alma.

le rythme accélère par des frappes rapides des mains,

une gitane, une rose aux cheveux , se met à danser,

elle exprime violemment ses sentiments si profonds,

ses bras virevoltent, ses pieds martèlent le sol.

si me dieras tus amores

yo te entregaria el alma.

elle va au bout d’elle-même emportée par l’émotion,

me regarde et moi, je me noie dans ses yeux noirs,

ne peux plus échapper à cet état extatique, mystique,

les masquent tombent, la vérité est nue, tout est transparent.

si me dieras tus amores

yo te entregaria el alma.

Letterlijke vertaling die het niet haalt bij het origineel

Flamenco

Een kleine binnenplaats in de luwte van het stadslawaai,

een hoge vuilwitte muur met blauwe luiken,

op de drempel een slapende kat, een sinaasappelboom,

een paar zigeuners zitten omgekeerd op gematte stoelen.

als je zegt dat je van me houdt