De crisis als leermoment
Civis Mundi Digitaal #96
door Mathieu Wagemans
In een tijd waarin we dachten de wereld steeds meer in bedwang te hebben en tot vrijwel alles in staat te zijn, worden we plotseling geconfronteerd met een virus dat de wereld op zijn kop zet. We staan betrekkelijk machteloos en worden geconfronteerd met ons eigen onvermogen. Dat is schrikken. Natuurlijk is bij een crisis de eerste opdracht om die te overleven. Maar daarmee zouden we niet moeten volstaan. De uitdaging is de crisis op te vatten als een leermoment. Het vanzelfsprekende spreekt niet meer vanzelf. Zekerheden blijken onzekerheid te verbergen. De crisis zorgt voor verwarring. We dachten alles keurig op een rijtje te hebben maar dat blijkt een misvatting.
Bron van vernieuwing
De uitdaging is die verwarring tot object van onderzoek te maken. De wereld is kennelijk groter, ingewikkelder en minder voorspelbaar dan we dachten. Problemen worden dan interessant studiemateriaal Dat geldt niet slechts voor de wetenschap maar ook maatschappelijk. We dachten alles keurig te hebben geregeld maar niet alles laat zich ordenen. Problemen zijn niet alleen lastig maar kunnen ook interessant zijn en bron van vernieuwing. Door in te zien hoe we steeds denken in termen van tegenstellingen en het zicht hebben verloren op het gezamenlijke. Er zijn voorbeelden te over. Zoals de spanning tussen het ecologische en het economische. Rekening houden met ecologische waarden betekent in economisch opzicht vaak kostenverhoging en/of opbrengstverlaging. We willen best maatregelen treffen om de milieukwaliteit te verbeteren maar het moet wel betaalbaar zijn.
Groei
Het economische overheerst al lange tijd en al het andere is hieraan ondergeschikt. Bovendien hebben we een economisch systeem opgezet dat is gebaseerd op groei. Zonder groei geen continuïteit. Niet het produceren van voedsel is het probleem maar de wijze waarop we dat hebben georganiseerd. Voedsel krijgt een steeds lossere koppeling met de eigen regio. Ham die heen en weer moet naar Italië om het keurmerk parmaham te krijgen. In de bloementeelt reizen rozen van Kenia naar Aalsmeer om na de veiling vervolgens naar andere landen te worden getransporteerd. In de visserij worden garnalen vervoerd naar Marokko om gepeld de reis terug te ondernemen.
Goedkope kleding
Landbouw in ontwikkelingslanden komt moeilijk van de grond omdat grote partijen op wereldschaal de dienst uitmaken. In de kledingindustrie is het omgekeerde het geval. We willen als consument goedkope kleding met als gevolg dat hier de kledingindustrie verdwijnt en wordt verplaatst naar lage lonen landen waar uitbuiting niet verboden is. Mensen worden hier werkloos omdat bedrijven besluiten de productie te verplaatsen naar China, Vietnam of naar de Filipijnen. Dat alles vinden we logisch en vanzelfsprekend.
Wordt het niet tijd dat we aandacht geven aan wat onlogisch is, aan wat niet-rationeel is, aan wat economisch minder belangrijk is maar niettemin van waarde? Dat vraagt voorstellingsvermogen. We moeten ons gaan realiseren dat de spanning tussen het economische en het ecologische door onszelf is veroorzaakt omdat we beide werelden gescheiden hebben georganiseerd.
Vast in systeem
De uitdaging is bijvoorbeeld om een voedselsysteem te ontwerpen dat zowel economisch, ecologisch als sociaal-cultureel in evenwicht is en niet steeds dwingt om de randjes op te zoeken. Dat is niet gemakkelijk wanneer je als ondernemer de druk van de bank voelt en verplicht wordt om mee te gaan in processen van schaalvergroting en specialisatie. Je zit vast in een systeem dat dwingt tot steeds verdere rationalisatie. We willen misschien anders maar kunnen niet. We hebben onze eigen toekomst niet in eigen hand. We hebben kennelijk een virus nodig om te ontdekken dat ons economisch systeem dat we met zoveel inspanning hebben opgebouwd en heilig hebben verklaard, kwetsbaar is. Het zou ons aan het denken moeten zetten.
In plaats daarvan zie je overal de wens om weer zo snel mogelijk terug te keren naar normale tijden. Dan normaliseren we het abnormale en weigeren we ervan te leren.
Thieu Wagemans is Raadslid in de gemeente Leudal, Noord Limburg