De archipel van Bougainville wil onafhankelijkheid

Civis Mundi Digitaal #96

door Jan de Boer

Geen groot wereldnieuws, maar dat hoeft toch ook niet altijd?

De archipel van Bougainville, nu een provincie van Papoea-Nieuw-Guinea, streeft al jarenlang naar onafhankelijkheid, en eind vorig jaar is er weer een stap in die richting gezet. Ik heb een zwak voor deze archipel in het zuiden van de Grote Oceaan vanwege zijn naam: wie kent niet die prachtige (sub)tropische bloemrijke klimplant? En ik had een goede, helaas overleden vriendin, een antropologe die daar onderzoek deed voor een Australische universiteit.

Eind vorig jaar werd in de archipel een referendum gehouden waarin gekozen kon worden tussen onafhankelijkheid of een versterkte autonomie vis-à-vis Papoea-Nieuw-Guinea. Het resultaat liet niets aan onduidelijkheid over. Maar liefst 176.928 kiesgerechtigden van Bougainville, d.w.z. 98 procent van de uitgebrachte stemmen, kozen voor onafhankelijkheid. « Nu voelen we ons in ieder geval psychologisch bevrijd, » verklaarde de president van de autonome regio van Bougainville, John Momis. Wordt deze archipel nu de 194ste door de Verenigde Naties erkende Staat? Niets is nog zeker. Het referendum is niet dwingend en is slechts één etappe in een proces dat bijna twintig jaar geleden begon.

In 2001 gaf het vredesakkoord van Bougainville een routebeschrijving om een eind te maken aan de oorlog die de provincie tussen 1988 en 1998 in een chaos stortte en 20.000 personen het leven kostte, bijna 10 procent van de bevolking. De oorsprong van het conflict: een door de politie en het leger van de hoofdstad Port Moresby met geweld onderdrukte afscheidingsbeweging. Het ondertekende akkoord tussen de leiders van de belangrijkste oproerige partijen in de archipel en de regering van Papoea-Nieuw-Guinea gaf drie etappes voor het bewerkstelligen van een duurzame vrede: het invoeren van een vorm van autonomie met een regionale regering, de ontwapening van de diverse groepen en een referendum in 2020, waarvan de uitslag door het parlement van Papoea geratificeerd zou moeten worden.

Na de formatie van een regering van de autonome regio Bougainville en vervolgens een programma voor het uitbannen van wapens, dat tot eind september 2019 duurde, werd de raadpleging van de bevolking voorbereid door een onafhankelijk agentschap: de referendumcommissie van Bougainville, geleid door de vroegere premier van Ierland, Bertie Ahern.

Deze raadpleging was een dubbel succes: een vreedzaam verloop en een massale deelname. Het referendum was een groot feest, met in alle dorpen wapperende onafhankelijkheidsvlaggen. Er werd gezongen en gedanst voor de stemlokalen, men dronk kokoswater en Coca-Cola, omdat alcoholische dranken gedurende de stemming verboden waren. In begin november 2019 waren de vroegere onafhankelijkheidsstrijders en de veiligheidstroepen van Papoeasie tijdens een lange ceremonie van verzoening overeengekomen de vrede te handhaven.

Tot nu toe is alles uitzonderlijk goed verlopen, maar nu komen de moeilijkheden. De volgende etappe is een consultatiefase die de vertegenwoordigers van de autonome regio en de centrale macht « de gelegenheid moet bieden om een marsorder op te stellen voor een duurzame politieke regeling, » aldus de premier van Papoea, James Marape. Hoelang gaat dit duren en welke onderwerpen worden er besproken? Veel is nog onduidelijk. Een tweede onbekende factor: Is het parlement in Port Moresby, dat vervolgens het uiteindelijke resultaat van het referendum moet bekrachtigen, bereid om de onafhankelijkheid van Bougainville te accepteren? De volksvertegenwoordigers van Papoea die een domino-effect vrezen, zijn voorstander van versterkte autonomie en niet van onafhankelijkheid. Geconfronteerd met het resultaat van het referendum zouden ze mogelijkerwijs van mening kunnen veranderen.

En hoe zullen de inwoners van de archipel reageren als de consultaties (te) veel tijd kosten of als de parlementariërs niet akkoord gaan met hun eis voor onafhankelijkheid? Het is nu nog feest in Bougainville…