De onmogelijke lockdown in het zuiden

Civis Mundi Digitaal #96

door Jan de Boer

De lockdown, of wat daar in meer of mindere mate voor doorgaat in de ontwikkelde landen, is geen verrassing. In China, Europa en de Verenigde Staten worden de moeilijkheden van de isolering thuis bepaald door het inkomen: de rijken « isoleren » zich beter dan de armen. De strijd tegen Covid-19 geeft het sociale profiel van onze samenlevingen weer. Een kwestie van vierkante meters in huis en de situatie van de volksgezondheid in het land. Maar in het zuiden, in de wereld die we niet meer de « derde wereld » noemen, kan de lockdown een existentiële kwestie zijn: een zaak van leven of dood. Tot voor kort gaf het virus de voorkeur aan de meest bloeiende economieën. Vertrokken uit de tweede mondiale economische macht, China, om de eerste mondiale economische macht, de Verenigde Staten, te veroveren, na Europa in zijn vizier te hebben gehad. Hoe zal de situatie worden in India, in het Midden-Oosten, in Afrika, waar het virus zich nu manifesteert: een ziekte zonder vaccin, onbekend, zeer besmettelijk en op dit moment alleen maar te bestrijden met isoleringsmaatregelen en het « sociale afstand houden »? « Een potentiële welhaast Bijbelse tragedie » zegt Mario Draghi, de vroegere voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB), want in de metropolen en de sloppenwijken van het zuiden lijkt de isolering en de sociale afstand het meest op artillerie zonder granaten.

India isoleert 1,4 miljard personen. De regering Modi stuurt tienduizenden migranten-arbeiders terug naar dat miserabele Indiase platteland waar de al onvoldoende infrastructuur van de gezondheidszorg door bezuinigingen langzaam maar zeker verdwenen is. In het rijke, door het virus geteisterde Noord-Italië zijn er vier artsen voor 1000 inwoners, in India minder dan één. De Indiase politie slaat erop los bij mensen die zich buitenshuis bewegen. Maar voor honderden miljoenen mensen in India is de gedwongen isolering thuis met een verbod om buitenshuis te werken een existentieel dilemma: honger of het nieuwe coronavirus. Zij kiezen noodgedwongen voor het virus.

Isolering thuis, sociaal afstand houden, elke twee uur handen wassen… allemaal maatregelen die helemaal niets betekenen voor de verdoemden tussen de verdoemden: de vluchtelingen, volgens de Verenigde Naties zo’n 30 miljoen mensen. De vluchtelingen vormen een « land » van witte tenten en bunkers waar de kwetsbaarheid voor het virus het grootst is.

In de Palestijnse Gazastrook van 40 kilometer zijn 2 miljoen mensen geïsoleerd. In Libanon, in Jordanië, in Syrië, in Turkije en op het Griekse eiland Lesbos worden honderdduizenden op elkaar gepakte vluchtelingen meestal zonder water en elektriciteit « geïsoleerd ». Voor vluchtelingen is daar het « sociaal afstand houden » een slechte grap.

Hoewel relatief lang gespaard, wordt nu ook Afrika door het virus getroffen. Abiy Ahmed, premier van Ethiopië, sloeg in de Financial Times van 25 maart alarm: op het Afrikaanse continent is toegang tot de meest elementaire gezondheidsvoorzieningen nog altijd een uitzondering. Regelmatig handen wassen is een onbereikbare luxe voor de helft van de bevolking die geen stromend water heeft. Het « sociaal afstand houden » heeft weinig zin, omdat Afrika een buitengewoon sterk gemeenschappelijk leven kent. » Nobelprijswinnaar van de vrede en vrouwenarts Denis Mukwege zegt dat sociale isolering onmogelijk is: mensen moeten werken om ‘s avonds te kunnen eten. Het is hetzelfde probleem als in India: honger of het virus. Beiden waarschuwen de rijke wereld. Als het virus Afrika duurzaam treft, heeft zij exceptionele internationale hulp nodig, wil het rijke westen niet vanuit Afrika een tweede golf van Covid-19 ondergaan.

Dezelfde woorden van de Verenigde Naties in New York: « De armen niet helpen zou getuigen van grote onvoorzichtigheid, want het virus verbreidt zich verder over de hele wereld. Het op zichzelf terugtrekken, poorten sluiten en prikkeldraad, kortom de reflex om je van alles af te sluiten, hetgeen men hier en daar ziet gebeuren, is de ergste van alle reacties. Uit eigenbelang moet er gedeeld worden. »

De optimistische maar realistische gok is een snelle ontdekking van een vaccin, iets wat door de mondialisering moet worden bespoedigd: deze heeft een buitengewone koppeling van laboratoria in de hele wereld mogelijk gemaakt. Ik heb een redelijke hoop dat de internationale gemeenschap of wie daarvoor optreedt een oplossing vindt inzake het brevet-probleem en zo elke beperking van het gratis reproduceren van dit vaccin opheft. De grote stichtingen van Bill Gates en Bill Clinton kunnen hier een belangrijke rol spelen. De moeilijkheid op dit moment ligt besloten in het woord « multilateralisme »: de bereidheid en geschiktheid van de staten, en met name de machtigste staten om samen te werken. De Verenigde Staten van Donald Trump hebben het systeem van de Verenigde Naties vaarwelgezegd en flink gesneden in de budgetten van internationale hulp. Op zoek naar een dominerende invloed in de wereld investeert China in de daardoor vrijgekomen ruimte. Europa heeft moeite om haar gelederen te sluiten… Het virus wacht niet, het mondialiseert zich snel.

Geschreven op 4 april 2020