Hoe burgers politiek te betrekken bij de toekomst

Civis Mundi Digitaal #99

door Jan de Boer

De democratie is altijd onderworpen aan de pressie van kortetermijnbelangen. Onze slechte voorbereiding op de huidige pandemie is daarvan een wrede illustratie. Veel wetenschappers waarschuwen al heel lang voor het feit dat dit soort pandemieën zich door de klimaatopwarming en de verwoesting van ecosystemen en biodiversiteit gaan herhalen. Het is dus uiterst dringend om het onvermogen van democratieën om de lange termijn te integreren in de politieke besluitvorming tegen te gaan, om een meer slagvaardige maatschappij te bouwen die in staat is zulke schokken in de toekomst het hoofd te bieden. Dit is te belangrijker, omdat in tegenstelling tot de strijd tegen Covid-19, die gigantische middelen mobiliseert en waarvan wij dagelijks in de media het aantal slachtoffers vernemen, de ons reeds lang bekende milieucrisis zelfs de voorwaarden van onze overleving ondermijnt, terwijl er tot op de dag van vandaag geen goed politiek antwoord op is.

Om deze democratische bijziendheid te corrigeren, moeten we de huidige instituties niet uitschakelen, maar hen verrijken en innoveren om hen in staat te stellen beter te antwoorden op nieuwe problemen. Dat verplicht ons met oude gewoonten te breken. Zo moeten wetenschappen inzake de natuur duidelijk betrokken worden bij de processen van publieke besluitvorming. Verhelderende wetenschappen, want wij weten te weinig van de milieuproblemen waarvoor wij staan. Wij zijn niet in staat de maat te nemen van de chemische samenstelling van de atmosfeer, van de verzuring van de oceanen, van het uitsterven van geleedpotigen, etc. Wij hebben ook een andere visie nodig op de bevolking, die niet meer gezien moet worden als een passieve ontvanger van beslissingen waarvan zij de gevolgen niet kan overzien.

Voor het geven van een antwoord op de ecologische crisis zijn stevige en structurele maatregelen nodig. Beslissingen die niet alleen door de leidende elite in uitgebreide uitgewerkte plannen genomen kunnen worden, maar overdacht en uitgewerkt moeten worden met een zo groot mogelijke deelname van de samenleving. De democratie van de 21^e eeuw moet in staat zijn beslissingen te nemen die verenigbaar zijn met respect voor planetaire grenzen en voor de ecologische voetafdruk, en moet veel meer berusten op de intelligentie en creativiteit van burgers. Hoe dit vorm te geven? Ik grijp terug op een al jarenlang bediscussieerd idee van mijn goede vriend en filosoof aan de Universiteit van Lausanne en een icoon op het gebied van ecologie in Frankrijk: Dominique Bourg. Hij heeft samen met een aantal collega-professoren rechten, politieke wetenschappen, etc. dezer dagen in een open brief aan de Franse regering gepleit voor een « volksvertegenwoordiging voor de toekomst ». Vertaald naar de Nederlandse situatie: een Derde Kamer, naast de Tweede en de Eerste Kamer van de volksvertegenwoordiging. Het hart van dit voorstel is de creatie van een instituut dat tegenwicht biedt aan de pressie van kortetermijnbelangen en garandeert dat er bij wetgeving rekening gehouden wordt met het milieu en toekomstige generaties. Met uitgebreide macht, gesteund door natuurwetenschappers en met een originele samenstelling – ik denk aan 100 personen gekozen door publieke loting – heeft deze Derde Kamer als doel met de besluiten binnen dit burgerlijke debat het wetgevingsproces te verhelderen en te verrijken, en aan te sporen tot innovatie en milieucohesie in de publieke politiek. Deze Derde Kamer heeft dus geen stemrecht in het wetgevingsproces.

Ik besef zeer wel dat hiervoor een diepgaande hervorming van de grondwet nodig is en dat dit tijd kost, maar voor een duidelijke verbetering van de democratie en het wetgevingsproces daarbinnen is dit mijns inziens dringend gewenst. Als overgangsfase zou gedacht kunnen worden aan een officiële creatie van een (ook door publieke loting verkregen) samenstelling van een burgerlijke conventie voor het klimaat, zoals nu in Frankrijk is gerealiseerd, die voorstellen aan de regering kan doen. Die conventie heeft al interessante besluiten opgeleverd waarover de politiek nu moet oordelen.

De vraag is nu of ook in Nederland de politiek deze noodzakelijke moed en creativiteit voor een Derde Kamer en dus behoud van een democratie passend in de 21^e eeuw op weet te brengen.

Geschreven op 8 juni 2020