Het militaire Amerikaans-Japanse bondgenootschap bedreigd

Civis Mundi Digitaal #100

door Jan de Boer

Het zestigjarige militaire bondgenootschap tussen Japan en de Verenigde Staten maakt een moeilijke periode door, gemarkeerd door Japanse terughoudendheid om aan Amerikaanse eisen te voldoen. De Japanse minister van defensie, Taro Kono, maakte op 25 juni bekend dat Japan afziet van zijn bestelling van twee Amerikaanse antiraketsystemen (Aegis Ashore) wegens dubbele kosten (4,15 miljard dollar). Tot nu toe kwam de premier Shinzo Abe, zeer gehecht aan de versterking van militaire samenwerking met de Verenigde Staten gezien de Noord-Koreaanse en Chinese bedreigingen, altijd aan de belangrijkste eisen van Donald Trump tegemoet. Dat deed hij ook wat betreft massale inkopen van militair materieel, met name 142 F-35 gevechtsvliegtuigen en de twee Aegis Ashore systemen. De annulering van de bestelling van deze antiraketsystemen – « een symbool van de versterking van het bondgenootschap tussen Japan en de Verenigde Staten » volgens het economische dagblad Nihon Keizai – heeft alles van een ommekeer. « De regering en de industrie van de Verenigde Staten zijn onaangenaam verrast door deze beslissing, » zegt Michael Green, hoofd Azië-afdeling van het American Center for Strategic and International Studies. Mijn internetcontact Sebastian Maslow, van de Japanse universiteit Sendai Shirayuri, veronderstelt dat Shinzo Abe dit project wil beëindigen omdat hij denkt dit nu te kunnen doen zonder zich aan te veel kritiek van Washington bloot te stellen. Want Trump heeft andere zaken aan zijn hoofd, moet zich bezighouden met de crisis van het coronavirus en met een onzekere presidentiële verkiezingscampagne.

Bij deze beslissing drong zich tegelijkertijd de vraag van de financiering van de Amerikaanse bases op. Op 24 juni weersprak Taro Kono de verklaring van John Bolton, de vroegere raadgever van de Amerikaanse president inzake nationale veiligheid, in zijn recent stof doen opwaaiend boek « The Room Where it Happened », dat hij in juli 2019 de Japanse regering gevraagd had de jaarlijkse kosten (8 miljard dollar) van de legering en oefeningen van 54000 Amerikaanse soldaten op Japans grondgebied voor haar rekening te nemen. Een weigering die zou kunnen leiden tot het terugtrekken van deze troepen. Dit verzoek kwam uit de koker van Donald Trump, die zich in een « excellente positie om te onderhandelen » wilde plaatsen: altijd meer vragen om te bereiken wat je wil. Voor het boekjaar 2020 komt hiervoor 1,7 miljard dollar voor rekening van Tokyo. « De Japanse regering heeft geen enkel verzoek van de Verenigde Staten betreffende dit onderwerp ontvangen, » reageerde Taro Kono. Dat is op zijn minst verbazingwekkend, want in november 2019 werd al door de Japanse pers over dit verzoek van Bolton gerept.

Het is een brandende kwestie in Japan, want de vijfjarige HNS-overeenkomst (Host Nation Support) waarin deze financiering vastgesteld is, loopt in maart 2021 af. De onderhandelingen voor de verlenging van de HNS moeten dus binnenkort beginnen. Net als voor Zuid-Korea en Duitsland wil Trump een verhoging van de financiering van landen die Amerikaanse soldaten huisvesten. « Ik ben ervan overtuigd dat in de loop van de komende maanden en jaren de bijdragen van Japan aan onze wederzijdse veiligheid zullen toenemen », zei hij in januari in een verklaring ter gelegenheid van de 60ste verjaardag van het bilaterale veiligheidsverdrag.

Zonder dit bilaterale verdrag te bedreigen, schijnt Tokyo niet langer meer alles te willen accepteren. De keus van premier Abe is ook een antwoord op nationale meningen. De bewoners van de zones waar de antiraketsystemen geïnstalleerd zouden moeten worden, hebben daartegen verzet aangetekend en de massale bestellingen van militair materieel zijn niet erg populair in de Japanse publieke opinie. Deze ontwikkelingen vallen samen met het ter discussie stellen van het SOFA-verdrag (Status of US Forces Agreement), dat het statuut van de in Japan gelegerde Amerikaanse troepen definieert, en dat op 23 juni 60 jaar bestaat. Het steekt Japan vooral dat het geen Amerikaanse militairen mag berechten die misdaden op Japans grondgebied begaan. Deze kwestie ligt bijzonder gevoelig op het eiland Okinawa, waar 75 procent van de Amerikaanse troepen gelegerd zijn, die regelmatig Japanse wetten overtreden en af en toe seksuele misdaden begaan.

Volgens een op 23 juni gepubliceerde peiling in het centrum-linkse dagblad Mainichi wenst 83 procent van de departementsbestuurders nieuwe onderhandelingen over het SOFA-verdrag. « Japan heeft geen enkele autoriteit inzake verplaatsingen en oefeningen van Amerikaanse soldaten. Dat staat haaks op de lokale autonomie en de veiligheid van de ingezetenen, » zegt Tasso Takuya, gouverneur van het noordoostelijke departement Iwate.

Geschreven op 2 juli 2020