Brazilië: het coronavirus en anarchie

Civis Mundi Digitaal #100

door Jan de Boer

In de straten van Taquara is het al heel vroeg druk, alsof de epidemie van het coronavirus al verdwenen is. Toch houdt het virus nog altijd huis in deze westelijke zone van Rio de Janeiro. De regio, halverwege de voorstad en het platteland, doorkruist met snelle wegen, gewelddadig en met grote sociale ongelijkheden, bevolkt door 2,3 miljoen Cariocas (zoals de inwoners van Rio de Janeiro genoemd worden), is één van de geliefde plekken van het virus. Met 25.000 geregistreerde besmettingen en 4.000 doden heeft zij – nu ik dit artikeltje schrijf – meer dan een derde van het totaal van zieken en doden in de stad Rio de Janeiro.

Hoe dan ook, met toestemming van de autoriteiten zijn bijna alle winkels open, zijn overal straatventers in de overvolle straten. Maatregelen tegen het virus worden niet gerespecteerd, worden ook niet gecontroleerd. « Na vier maanden kunnen de mensen niet meer, zij willen weer vrij zijn, uitgaan, naar het strand… » zegt mijn goede Braziliaanse vriend en schrijver François, hetgeen bevestigd wordt door de journalist Bruno Meyerfeld.

Onder druk van het bedrijfsleven en van president Bolsonaro heffen gouverneurs en burgemeesters in het hele land de lokale maatregelen tegen het coronavirus op. Op nationaal niveau is nooit enige lockdown-maatregel afgekondigd. Een riskante beslissing, want het virus waart nog steeds rond, met nu reeds 68.000 dodelijke slachtoffers en 1,8 miljoen geregistreerde besmettingen. De verantwoordelijkheid om zich te beschermen ligt nu volledig bij de individuele burger. De burgemeester van de stad Itabuna in de deelstaat Bahia gaf deze opvatting op 3 juli als volgt weer: « Laat hen sterven die moeten sterven ».

« Geen enkele twijfel: het virus heeft weer vrij spel, » waarschuwt Mario Scheffer, specialist gezondheidszorg aan de Universiteit van Sao Paulo. » In negentig procent van de steden in het land is Covid-19 aanwezig. Er is sprake van een dramatische spiraal, met een epidemie die overal in het land heerst en die wij zonder twijfel niet zonder een vaccin kunnen beheersen. »

In Rio de Janeiro hebben de autoriteiten onder het mom van een lichte verbetering van de situatie in juni zonder verder af te wachten besloten de winkels, de commerciële centra, de kerken, de restaurants, de stadions en de parken weer vrij te geven… In « Zona Oeste », in het ultra-bevoorrechte Barra da Tijuca, langs de stranden van de Atlantische Oceaan, heerst een feeststemming, alles is open. En wee de politieagent die onvoorzichtig genoeg een bar probeert te sluiten. Video’s getuigen van beledigingen en bedreigingen. En toch is de epidemie hier ook goed aanwezig. Het bewijs: een immense witte tent op een terrein vlak bij een snelweg. Dit veldhospitaal van Rio heeft 200 bedden, waarvan 50 voor intensieve zorg. Trieste ironie van de geschiedenis: de plaats waar nu heel veel Cariocas sterven, ligt middenin het « parc des athlètes », het gebied waar in 2016 de feesten en competities van de Olympische Spelen werden gehouden als hoop voor de toekomst… Op een paar kilometer afstand ligt ook één van de beroemdste favelas ter wereld: la Cidade de Deus. Daar is de afschaffing van alle lockdownmaatregelen begonnen. In de straatjes en sloppen met « woningen » van klinkers en golfplaten lopen de bewoners zonder angst en zonder masker rond. Sinds de maand juni heerst er een ongewone rust: er komen geen politieagenten meer, de drugshandel in de zon is verminderd. Glimlachende adolescenten met engelachtige gezichten fietsen er gewapend met geweren even groot als zijzelf. De epidemie heeft hier al tientallen doden veroorzaakt. « Maar de mensen zijn er gewend aan geraakt. Zij organiseren feesten en hebben van het virus iets alledaags gemaakt, net als van de rest… » zegt de vrouw van François, Walkyrie, die in de gezondheidszorg werkt. Hier in deze favela, waar jaarlijks 40.000 mensen worden doodgeschoten, is het virus een te nemen risico geworden: één te meer, in dit land dat triest genoeg gewend is aan een voortdurende abnormaliteit.

Directe consequentie van de epidemie: « De staat heeft zich nog wat verder van ons verwijderd » laat Diego de Lima, lid van de NGO Noiz, gehuisvest in een gebouw met door kogelgaten doorboorde muren mij weten. Deze organisatie heeft in de afgelopen maand 5000 maskers en 20 ton voedsel in de favela gedistribueerd. « Niemand komt hier meer het vuilnis ophalen, niemand bemoeit zich nog met de wegen en straten en ook niet met huiselijk geweld dat enorm is toegenomen ».

Overal heeft de vermoeidheid het van de angst gewonnen. « Na vier maanden hebben we onze grenzen bereikt, » constateert Raquel Fernandes, de energieke directrice van het museum van contemporaine kunst Bispo do Rosario, één van de zeldzame culturele instituties in de westelijke zone. Voor haar en haar 15 medewerkers ligt geen enkele hulp van de staat in het verschiet. Ook een nieuwe openingsdatum is onbekend. Hoe dan ook zal de crisis, zegt zij, heel lang littekens achterlaten in dit deel van de stad. « Dit virus tast de cultuur aan en met de cultuur het meest kostbare wat wij bezitten: onze identiteit, onze herinnering aan onze eigen menselijkheid ».

Geschreven op 22 juli 2020