Brazilië: het nieuwe gezicht van Bolsonaro

Civis Mundi Digitaal #100

door Jan de Boer

Zou de positief geteste president Bolsonaro werkelijk een beetje water in zijn cachaça, een traditionele Braziliaanse drank, hebben gedaan? Sinds een paar weken is de toon van Jair Bolsonaro veranderd. Geruststellend, inschikkelijk – en veel stiller dan gewoonlijk - heeft de extreemrechtse president op een verbazingwekkende manier zijn toespraken verzacht. En dat voor de eerste keer sinds het begin van zijn mandaat.

Als bewijs de benoeming op 3 juli van een nieuwe minister van onderwijs. Hij heeft de zeer polemische Abraham Weintraub vervangen door de veel meer consensuele Renato Feder: een directeur van een softwarebedrijf, die hiervoor minister van onderwijs van de zuidelijke deelstaat Parana was. Renato Feder is uiteraard een conservatief en voorstander van privéonderwijs, maar heeft het profiel van een inschikkelijke technicus, net als de in juni benoemde minister van communicatie, Fabio Faria. De twee mannen, allebei 42 jaar, behoren tot het « centrao », de zwakke plek van het Braziliaanse parlement en het symbool van de « oude wereld » met wie Bolsonaro nu besloten heeft te regeren.

Deze benoeming kwam overigens na de nodige beroering. De eerste keus van Bolsonaro was Carlos Decotelli: een econoom die de eerste zwarte Braziliaan in de extreemrechtse regering zou worden. Maar dit feest ging niet door: beschuldigd van plagiaat en leugens over zijn universitaire titels moest hij al na vijf dagen aftreden. Dat alles heeft de duidelijke stilte bij Bolsonaro niet verbroken. Het is afgelopen met bedreigingen van een staatsgreep en de satirische verklaringen over het coronavirus. De president predikt nu « samenwerking » en « vrede en harmonie » tussen de machten. « Onze missie en de missie van de strijdkrachten is de verdediging van het vaderland en de democratie, » verklaarde Jair Bolsonaro op 21 juni. Een paar dagen later verraste de president zijn gehoor opnieuw door – eindelijk – eer te bewijzen aan de tienduizenden dodelijke slachtoffers van het coronavirus. Op 30 juni deblokkeerde hij noodhulp van 500 miljoen euro bestemd voor de cultuurwereld: een sector die hij tot nu toe afkraakte en wegbezuinigde.

En waarschijnlijk is deze ommekeer nog niet afgelopen. Volgens verschillende media, laat mijn goede Braziliaanse vriend en schrijver François weten, denkt de leider van extreemrechts er serieus over na om zich te ontdoen van zijn twee meest controversiële ministers: Ricardo Salles, belast met milieuzaken en beschuldigd van het steunen van de ontbossing in het Amazonegebied, en Ernesto Araujo, een ultraconservatief belast met buitenlandse zaken.

Er zijn verscheidene, redelijk eenvoudige redenen voor deze draai van 180 graden. Allereerst de peilingen: volgens het Instituut Datafolha bewaart Bolsonaro zeker zijn trouwe basis (32 procent in de peilingen), maar is er in de laatste weken een toenemende afkeer van zijn regering: van 38 procent eind april naar 44 procent begin juli. De president zou ook toegegeven hebben aan de pressie van de strijdkrachten en de landbouwhandel, die zich ongerust maken over de Braziliaanse export. Verschillende investeringsfondsen, samen goed voor 3.500 miljard euro, hebben kortgeleden de Braziliaanse autoriteiten in een open brief opgeroepen om een einde te maken aan de ontbossing van het Amazonegebied. Meer dan 2200 brandhaarden werden daar in juni geregistreerd, en dat is een ongekend aantal sinds dertien jaar.

Maar er zijn vooral de « affaires » die steeds gevaarlijker dichterbij komen. Op 18 juni werd Fabricio Queiroz, een vroegere medewerker van Flavio Bolsonaro, bij Sao Paulo gearresteerd. Hij wordt verdacht in het centrum te staan van een wijdverbreid systeem van witwassen en verduistering van publieke fondsen, samen met de maffia en georganiseerd door de zoon van de president, toen deze volksvertegenwoordiger van de deelstaat Rio de Janeiro was. François: « Als goed politicus voelt Bolsonaro zich kwetsbaar. Hij heeft goed begrepen dat hij concessies moet doen ». Is Bolsonaro nu « een kleine Jair, vrede en liefde » geworden, zoals onlangs de ironische titel was van een artikel in het dagblad Estadao? François: « Bolsonaro blijft Bolsonaro. Het is meer dan waarschijnlijk dat hij naar zijn oorspronkelijk model terugkeert als hij denkt weer sterk genoeg te zijn ». En gezien het hele verleden van deze extreemrechtse oud-militair kan ik François moeilijk tegenspreken…

Ondertussen heffen de autoriteiten overal de maatregelen van sociale isolering op, in heerst in het land totale anarchie. Daarover een volgende keer.

Geschreven op 16 juli 2020