De Amerikaanse presidentsverkiezingen en racisme

Civis Mundi Digitaal #102

door Jan de Boer

Nog meer dan in 2016 zet Donald Trump in op racisme en angst voor immigratie om het electoraat voor zich te winnen in een land dat nog steeds geobsedeerd is door de herinnering aan de slavernij. Het ziet ernaar uit dat Donald Trump in zijn campagne voor het presidentschap het racisme een centrale plaats heeft gegeven en veel supporters volgen hem op deze weg. Ter herinnering: zijn verkiezing in 2016 werd geïnterpreteerd als een revanche van de blanke man op de raciale « minderheden » en de feministische emancipatiebewegingen. Sindsdien is hij niet meer van deze lijn afgeweken en heeft zo niet geprobeerd de president van alle Amerikanen te worden. De democraten hebben de tegengestelde lijn geadopteerd, die gesymboliseerd wordt met het aanwijzen van Kamala Harris als vicepresidentskandidaat.

Het was te voorzien: de reactie van Trump tegen deze senator uit Californië is in overeenstemming met zijn blanke en antifeministische strategie. Hij verwijst naar haar onduidelijke ras (Kamala Harris is van oorsprong zwart, Jamaicaans en Indiaas). Zij heeft volgens hem natuurlijk een hysterisch karakter en hij laat duidelijk weten dat zij geen echte Amerikaanse is. In werkelijkheid is zij natuurlijk net zo Amerikaans als Trump met zijn geïmmigreerde ouders, die besloten heeft dat alleen « blanken » echte Amerikanen zijn. Behalve Kamala Harris is het tekenend dat Michelle Obama de eerste spreekster was die haar steun uitsprak voor Joe Biden op de wegens Covid-19 digitale democratische conventie. Bij Trump waren de deelnemers blanker dan blank en werd ook via sociale media gewaarschuwd dat deze verkiezing voor de Blanken de laatste kans was: als de immigratie niet duidelijk gestopt werd, zouden de Blanken binnen tien jaar in de minderheid zijn.

Deze steeds meer raciale politiek is niet nieuw in de Verenigde Staten. Vanaf haar stichting hebben de schrijvers van de grondwet zich afgevraagd hoe de Zwarten in de boeken op te nemen. Er werd toen door de slavenhouders en de voorstanders van de afschaffing van de slavernij overeengekomen dat een Zwarte bij verkiezingen telde voor twee derde van een Blanke, zonder overigens stemrecht te hebben. Dat was bedoeld om het gewicht van de zuidelijke staten te vergroten bij het aanwijzen van de president door de « kiesmannen ».

De Zwarten kregen pas formeel stemrecht in 1870, na de burgeroorlog, maar in werkelijkheid een eeuw later. En dan nog dit: in de zuidelijke staten doen de republikeinse gouverneurs er alles aan om arme zwarten en latino’s uit de stemlokalen te weren. Natuurlijk onthouden de kandidaten zich van te openlijk racistische uitspraken, maar alle debatten hebben ondubbelzinnig bijna altijd te maken met huidskleur: de meest machtelozen zijn het meest gekleurd, of het nu gaat over de toegang tot de gezondheidszorg of het onderwijs, over bescherming tegen werkloosheid, over betaalbare huisvesting of over politiegeweld.

Men kan de opmerking maken dat deze steeds meer raciale politiek de verkiezing van Barack Obama niet heeft verhinderd, dus dat het wel meevalt. Maar Obama was geen ‘echte’ Afro-Amerikaan, maar zoon van een Keniaanse universitair opgeleide vader en een blanke verpleegster. Hij stamt niet af van slaven en speelde in zijn verkiezingscampagne niet de « zwarte kaart ». Dat heeft overigens niet verhinderd dat het vervolgens de verkiezing van Obama was die de raciale haat aanwakkerde en de Blanken mobiliseerde rond Donald Trump in de hoop dat een dergelijke « vergissing » zich niet zou herhalen. Joe Biden heeft – heel voorzichtig – overigens ook geen vicepresidentskandidaat gekozen met een Afro-Amerikaanse afstamming.

In de ogen van Blanken zijn Barack Obama en Kamala Harris slechts een beetje zwart en confronteren zij de Blanken daarom niet met het slavernijverleden. Want achter de oppositie van de Blanken tegen de Zwarten schuilt de blijvende herinnering aan het slavernijverleden. (Het lijkt mij dat de Zwarten minder anti-Blanken zijn dan de Blanken met hun anti-Zwarten obsessie). De Amerikanen zijn nooit met dit verleden geconfronteerd op de manier waarop bijvoorbeeld de Duitsers of de Zuid-Afrikanen zich rekenschap hebben gegeven van de Holocaust en de Apartheid. De bioscoop, de literatuur en de monumenten gaan over een zuidelijke samenleving waarin « iedereen zijn eigen plaats heeft », en bewijzen meesters en slaven eer. Recentelijk zijn er een paar beelden van zuidelijke generaals door zwarte en blanke manifestanten omvergehaald. Maar er zijn er nog steeds een kleine 2000, zonder daarbij rekening te houden met steden, universiteiten en militaire bases, die nog altijd de naam dragen van de zuidelijke president Jefferson Davis (1808-1889) of de zuidelijke generaal Robert Lee (1807-1870). Trump heeft natuurlijk duidelijk laten weten dat deze nooit een andere naam zullen krijgen.

De komende presidentsverkiezing zal mogelijk dus de meest raciale in de geschiedenis van de Verenigde Staten zijn sinds die van Abraham Lincoln (1809-1865). Zij zal niet leiden tot een openlijk verklaarde burgeroorlog maar naar mijn mening wel tot polarisatie in de richting van een verkapte burgeroorlog. De Blanken die zich voor alles als Blanken definiëren, zullen een nederlaag van Trump mogelijk niet accepteren. De minderheden en de anti-racistische blanken zullen mogelijk geen herverkiezing van Trump tolereren. In beide gevallen kan de overgangsperiode tussen de verkiezing in november en de inauguratie van de president in januari 2021 een periode van onlusten worden met waarschijnlijk veel geweld, nog afgezien van de pandemie en de economische recessie. Als de officiële verkiezingsuitslag niet geaccepteerd wordt, als ertegen in beroep gegaan wordt en de polarisatie escaleert, sluit ik het naderbij komen van een minder verkapte burgeroorlog niet uit, en in dat kader in het uiterste geval zelfs een ingreep door het leger.

De Verenigde Staten zullen, zelfs met John Biden, grote moeite hebben om hun samenleving weer op de rails te krijgen. Wat betreft het terugvinden van mondiaal economisch en moreel leiderschap hoeven we ons geen illusies te maken, want dat lijkt nu niet meer aan de orde.

Geschreven op 24 september 2020