Emanuele Coccia en zijn ecologische filosofie

Civis Mundi Digitaal #102

door Jan de Boer

Deze toch ook omstreden filosoof – maar welke filosoof is niet omstreden? –verbonden aan de « Ecole des hautes études en sciences sociales » in Parijs intrigeert mij in hoge mate. Emanuele Coccia is een gevoelige intellectueel die houdt van experimenten, ontmoetingen en kruisingen. Zijn boeken inspireren exposities van moderne kunst, theatervoorstellingen, architecturale overpeinzingen. Volgens hem zijn alle wezens samengesteld uit één en dezelfde substantie die onophoudelijk van gedaante verandert. Want « Alles is in alles », zegt de pre-socratische Griekse filosoof Anaxagoras (rond 500-428 v.Chr.).

« Het leven is niets anders dan de vlinder van deze enorme rups die Gaia is, zij is de metamorfose van deze planeet, » schrijft Coccia in de door mij verslonden « Métamorphoses » (Rivages, 240 pagina’s, 18 euro) om zo zijn filosofie samen te vatten. Er is een stijl, een muziek, een esthetiek Coccia. Zijn bijna allemaal door Editions Rivages uitgegeven werken herinneren aan de kunst van de metafoor van de Duitse filosoof Peter Sloterdijk en aan het proza van de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben met wie hij heeft samengewerkt: « een vriend bij wie zijn genie zetelt in zijn mogelijkheid om een gedachte een totale betekenis te geven: men kan beginnen te denken over wat dan ook of vanaf wat dan ook ». Juist daarom verzekert Coccia « is de filosofie altijd een non-discipline geweest, die vaak opdook waar men haar niet verwachtte »: de literatuur bij Plato, de biologie bij Aristoteles, de theologie in de middeleeuwen, de economie bij Marx. Vandaag de dag, bevestigt Emanuele Coccia, is het duidelijk dat de filosofie, dat wil zeggen « de wil om vanuit een onblusbaar verlangen kennis voort te brengen » meer aanwezig is buiten dan binnen de universiteiten en met name in de kunst: een zeer actief filosofisch laboratorium.

Gedreven door het « onbewuste feminisme » van zijn moeder, die zijn zuster naar een eliteschool stuurde en zijn tweelingbroer Matteo naar een in de informatica gespecialiseerd instituut, volgde Emanuele Coccia onderwijs aan een middelbare agrarische school in het centrum van Italië. Deze duik in het plantaardige leven heeft zijn kijk op de wereld definitief bepaald. Want de wereld is « eerder een tuin dan een dierentuin », schrijft hij in « La Vie des plantes. Une métaphysique du mélange » (2016), een werk dat de « plantaardige ommezwaai » van het hedendaagse denken markeert.

In zijn jonge jaren was hij pantheïst en dacht dat alle wezens door één en hetzelfde leven bezield waren. En dat terwijl hij zich veel in de middeleeuwse christelijke theologie verdiept had. Hij is op een bepaalde manier altijd een pantheïst gebleven. Zijn boek « Métamorphoses » kreeg de Internationale prijs van filosofische ontmoetingen van Monaco en wordt nu vertaald naar een tiental talen. Beslist aanschaffen en lezen! Na een essay opgedragen aan zijn in 2001 overleden tweelingbroer schreef hij « Qu’est-ce que la philosophie? » (2019). Want sindsdien « is er een instinct, een verlangen, een kracht die mij dwingt mij te identificeren met wat dan ook, en er nooit zeker van te zijn of het een tweelingbroer betreft die tijdelijk zijn uiterlijk heeft verloren ».

Zeer beïnvloed door Bruno Latour die « de ontologie, de zijnsleer omverwierp », aarzelt Emanuele Coccia niet om zich in deze trant duidelijk uit te spreken. Zo bekritiseert hij bepaalde gedachten inzake de ecologie, met name deze steeds terugkerende metafoor van het huis: « ecologie » betekent letterlijk « kennis van het huis ». Vanwaar komt deze « obsessie » van het huis? « Als je er goed over nadenkt, is er niets natuurlijks aan dat alles », antwoordt hij. « Waarom moet de relatie die levende wezens onderling hebben, lijken op onze huiselijke samenleving? Hebben wij het nodig dat Ibsen en Tolstoi ons opnieuw leren begrijpen dat huizen nu niet direct bijzonder gelukkige plaatsen zijn? ». Ook fulmineert hij tegen de « criminalisering van de voeding » door onder meer bepaalde vormen van veganisme, omdat « voeding een reïncarnatie-handeling is die ervoor zorgt dat alle levenden het lichaam van anderen tot zich nemen en ook hun lichaam aan anderen geven ».

Zijn filosofie wordt met name weergegeven in « La vie sensible » (2010), maar ook in « Le Bien dans les choses » (2013): een rehabilitatie van het onderwerp en met name van als een vorm van moraal beschouwde publiciteit. Tussen Parijs en Milaan, waar hij schreef over « verticaal bos », de naam van de torens met planten en bomen ontworpen door de architect Stephan Boeri, vervolgt deze filosoof van de zwerftocht van cocon naar cocon zijn metamorfoses zonder daarbij ook maar een ogenblik de indruk te wekken dat hij maar wat rondfladdert.

Geschreven op 16 september 2020