Corona: een niet-eindigende maalstroom van berichten
Deel 1: De tweede golf, signalen en hulptroepen

Civis Mundi Digitaal #104

door Maarten Rutgers

Het is ongeveer een jaar geleden dat het SARS-CoV-2 virus opdook, ook in de pers. Aanvankelijk op zeer beperkte schaal, maar de maanden daarna aanzwellend tot een stroom aan berichten en uiteindelijk een tsunami aan materiaal. En nog steeds zijn de voorpagina’s gevuld met coronaberichten. Ook in Civis Mundi is vanaf maart veel aandacht besteed aan de coronacrisis.

David Cayley, Canadees schrijver en interviewer[1], merkt op dat de WHO-verklaring dat er sprake is van een pandemie “niemands gezondheidstoestand veranderde, maar wel op drastische wijze de sfeer in de samenleving. Het was het signaal waarop de media gewacht hadden om te beginnen over niets anders dan het virus te berichten. Op dit moment is een bericht in de krant dat niet over het coronavirus gaat een schok. Het kan niet anders dan dat zo de indruk ontstaat dat de wereld in brand staat.” Giorgio Agamben, hoogleraar filosofie te Venetië en Parijs, spreekt in soortgelijke termen[2]: ”Het huis staat in brand.”

De tsunami aan materiaal[3] is gebaseerd op de verspreiding van het virus over de wereld. Dit geeft echter een vertekende voorstelling van zaken. Het virus verspreidt zich niet; het zijn mensen en dieren die voor de verspreiding zorgdragen.

Gedoe over behandelingen en wetenschappelijk onderzoek

Aanvankelijk was er sprake van een onbekend virus dat op griep lijkende klachten veroorzaakte. De noodzaak tot zuurstoftoediening en ook beademing lieten echter zien dat de ziekte, nu COVID-19 geheten, een ander karakter heeft dan de griep.

Na de eerste fase waarin we niet goed wisten hoe te handelen zijn we nu in de tweede fase. Hier zien we weer veel ziekenhuisopnamen, ook op de Intensive Care. Wel zijn er enige verschillen. De gemiddelde verblijfsduur in het ziekenhuis is lager en ook verblijven patiënten minder lang op de IC. Tevens wordt er minder snel besloten tot beademen. Er is intussen veel geleerd. Goede, breed aanvaarde en bewezen medicamenteuze behandelingen zijn er nog niet. Wel zien we dat er met enige middelen geëxperimenteerd werd en wordt. De discussie lijkt nog niet geheel afgesloten nu blijkt dat er toch positieve resultaten gemeld worden met hydrochloroquin, zij het alleen in de beginfase van de aandoening[4]. Het is afwachten wat dit verder oplevert. Ook bij remdesevir[5] lijkt voorlopig het effect matig tot nihil, waarbij ook hier wel duidelijk is dat alleen in de beginfase van de ziekte enig effect mag worden verwacht. Deze bekendmaking kwam overigens pas kort nadat de producent een grote overeenkomst over de levering sloot met de EU en de Amerikaanse FDA (Food Drug Authority). De WHO is al klaar met remdesevir[6]; het heeft in hun ogen geen effect in welke fase van ziekzijn dan ook[7].

De website LitCOVID[8] bevat een zorgvuldig samengesteld overzicht van alle literatuur over het coronavirus en de behandeling van COVID-19. Het overzicht wordt dagelijks bijgehouden. Hier is te zien dat ook enkele andere middelen, waaronder antiviraal werkzame, tot nu toe geen positief effect opleveren bij wetenschappelijk onderzoek. Dexamethason heeft bij ernstig zieke patiënten die beademd worden op de IC een positief effect. Grote doorbraken zijn er verder niet.

Verschillende medicamenten werden intussen op grond van vermoede gunstige werking ingezet. Bovenstaand in het kort hoe er nu over gedacht wordt. Dit is niet zonder slag of stoot gegaan. In de wetenschappelijke wereld verschenen snel korte studies, mededelingen over kleine series patiënten. Meteen ontstond er een discussie over de noodzaak ‘Randomized Clinical Trials’ (RCT) uit te voeren. Hierop volgde een discussie over de (on)mogelijkheid een ander soort studies te doen. In eerdere artikelen[9] gaf ik reeds aan dat over de RCT als ‘gouden standaard’ genuanceerd gedacht kan worden.

Een interessante insteek, die al wat ouder is, benadert de exclusiviteit van de RCT-benadering vanuit een filosofisch standpunt. Het voert te ver om in het kader van dit artikel uitgebreid op deze benadering, gebaseerd op de Franse filosofen Foucault, Deleuze, Derrida en Guattari in te gaan. Slechts een enkel citaat[10]: “ de ‘evidence-based’ beweging in de gezondheidswetenschappen toont buitensporig uitsluitingsgedrag en is op gevaarlijke wijze normatief met betrekking tot wetenschappelijke kennis.” Een ander citaat[11]: “EBM kan uiteindelijk niet voldoen aan haar eigen vereisten waar een bewijs aan moet voldoen.” Er zijn nog hardere uitspraken te vinden; genoeg aanleiding om hier nog eens aandacht aan te besteden en te bezien welke argumenten pro en contra er zijn. Het klemt destemeer in de discussie over bewijs van werking van geneesmiddelen in deze pandemie.

In eerdere artikelen[12] werd gewezen op het vraagstuk van integriteit in wetenschappelijk onderzoek, maar ook bij bestuurders. Ook nu duikt dit weer op in het debat over geneesmiddelen, de juiste toepassing, vaccins en de positie van overheid, ziekenhuizen en industrie. Het is daarom betreurenswaardig dat in een groot opgezet onderzoek[13] (NRSI, National Survey Research Integrity[14]) naar de situatie in Nederland onder onderzoekers een matige respons kent. Het onderzoek loopt overigens nog. Slechts vijf universiteiten doen mee, tien niet. De laatsten met verschillende motiveringen, zoals de meest bekende ‘de opzet deugt niet’, of ‘we hebben niet de indruk dat de resultaten bijdragen aan toekomstig beleid’. De onderzoekers plaatsen de kanttekening dat zij de indruk hebben dat de mogelijke publiciteit over de resultaten de grootste weerstand vormt.

In de gehele discussie gaat het ook om de rol en de invloed van de overheid en de industrie. Beide hebben een belang bij wetenschap. Maar beïnvloeding heeft in het algemeen eerder een negatief effect dan een positief effect. De ’executive editor’ van de British Medical Journal wijdt er een bespreking[15] aan, die eindigt met: “En wanneer de machtigen succesvoller worden, rijker worden, en vervolgens nog meer bedwelmd door macht, wordt de ongemakkelijke waarheid van de wetenschap onderdrukt. Wanneer goede wetenschap wordt onderdrukt, sterven er mensen.”

Ouderen en jongeren

In deze tweede golf zien we aanvankelijk meer jongeren die een positief testresultaat ontvangen. Later zijn ook weer de ouderen in beeld. Bij de ziekenhuisopnamen hetzelfde. Nog steeds is het ziektebeloop bij ouderen boven de zeventig het meest heftig en sterven er in deze leeftijdscategorie veel mensen. Schattingen in Zwitserland[16] bijv. geven aan dat ca dertig procent van de verpleeghuisbewoners aan Covid-19 overlijdt. Opmerkelijk is dat daar bijna geen sterfgevallen aan andere virale infecties van de luchtwegen worden gemeld. Overigens overlijdt onder ‘normale’ omstandigheden – geen coronapandemie – ook een derde van deze populatie aan luchtweginfecties.

Hoewel er voortdurend aangegeven wordt dat het verloop bij jongeren gunstiger is, wordt nu bij hen ook een stijgend aantal ernstiger zieken geregistreerd. Bij de oudere populatie is het vrijwel altijd zo dat de patiënt een of meerdere andere aandoeningen onder de leden had. Dit geldt ook voor jongere patiënten waar het beloop (zeer) ernstig is. Daarnaast blijkt dat nader onderzoek[17] bij ernstig zieke jongeren die voorheen als gezond golden, aanwijzingen geeft dat ook daar andere aandoeningen een rol spelen, vooral genetisch bepaalde verminderde reacties van het immuunsysteem. Wellicht speelt dit bij alle ernstige zieke jonge Covid-19 slachtoffers een bepalende rol.

De indruk is dat in deze tweede golf de patiënten minder ernstig ziek zijn. Voor een deel komt dit omdat er meer jongere patiënten zijn, waarvan we al wisten dat ze meestal lichtere symptomen vertonen. Maar, in de ziekenhuizen zien we ook relatief minder patiënten, terwijl de doorstroming naar de IC ook kleiner geworden is. Het blijft lastig om te bepalen of de ziekte milder is of dat de aanpak ervan tot deze resultaten leidt.

Een recente studie van de OECD[18] laat zien dat migranten in de EU-landen bovenmatig getroffen worden door besmettingen. Dit heeft te maken met het feit dat in vele landen de migranten functies hebben die meer risico’s meebrengen het virus op te lopen; ze werken vaak in de schoonmaak, horeca en transport. Daarnaast wonen ze in het algemeen dichter op elkaar, met meer mensen in een woning. Ook de hogere werkloosheid brengt gevaren met zich mee. Onder de huidige economische omstandigheden verslechtert hun situatie in toenemende mate. Devi Sridhar, hoogleraar publieke gezondheidszorg aan de Universiteit van Edinburgh schrijft in een boekbespreking[19] in dit verband dat “rijk zijn, vermogend zijn inderdaad niet alleen de beste strategie is om beschermd te zijn tegen COVID-19, maar ook tegen het antwoord erop.” Ze vraagt zich af of de crisis ertoe zal leiden dat we ons eindelijk geroepen zullen voelen een meer gelijkwaardige samenleving te vormen of dat we ons verder zullen terugtrekken in onze eigen ‘bubbles’.

Het is langzamerhand de vraag of er nog veel nieuws te melden is. Hebben we niet langzamerhand alles de revue zien passeren? Wellicht is het enige en dan ook grote nieuws nog dat er plotseling een adequate behandeling is voor de ernstige vormen van COVID-19. Of de mededeling dat het eerste vaccin werkelijk 90% succes heeft. Twijfel hierover is al geargumenteerd geuit[20]. Of nog interessanter, de virulentie van het SARS-CoV-2 neemt af tot een nauwelijks van andere virussen te onderscheiden ernst. Of wellicht dat ook deze epidemie/pandemie de route volgt die alle uitbraken tot nu toe in de geschiedenis hebben gevolgd, zoals David Jones, hoogleraar geschiedenis van de geneeskunde aan Harvard University, aangeeft[21]: “Epidemieën lossen uiteindelijk op door te bezwijken onder de getroffen maatregelen of doordat er geen vatbare slachtoffers meer zijn.” Zover zijn we nog niet.

https://www.levenindemaalstroom.be/nl/terugkomsessies

Signalen worden genegeerd

In eerdere artikelen in Civis Mundi zagen we dat alle signalen die hadden moeten leiden tot een voorbereid zijn op een nieuwe pandemie genegeerd zijn. Dit ondanks ook de pogingen van de WHO om regeringen bij de les te houden. In 2016 werd door een grote groep landen de ‘Global Health Security Agenda[22]’ uitgebracht. Nog in mei 2020 sprak minister de Jonge als lid van de stuurgroep van de Agenda de volgende onsterflijke woorden[23]: “Ons gemeenschappelijke doel is even eenvoudig als moeilijk. We willen de wereldwijde implementatie van de WHO internationale gezondheidsregels verbeteren …, zodat de wereld beter is voorbereid op de volgende uitbraak.” Al kort na het uitbrengen van de Agenda was er commentaar[24].

Antoine Flahault, hoogleraar publieke gezondheidszorg aan de universiteit van Geneve, en medeauteurs, waaronder Patrick Zylberman - zie ‘De Coronacrisis en macht. Deel 4’ in dit nummer van CM - wezen erop dat de staatsveiligheid wel eens meer zou kunnen profiteren van de Agenda dan de burgers. In het artikel geven ze aan dat het programma “de landen met hoge inkomens beschermt tegen gezondheidsrisico’s uit landen met lage en middeninkomens.” Het voorbeeld zijn de infecties met Ebola, Marburg en meer. Ook “gaat het meer om ziekten in te dammen in het kader van nationale veiligheid dan het voorkomen van toekomstige lokale uitbraken.” Het laatste punt is dat “respect voor mensenrechten en normen zoals gelijkheid en solidariteit de basis zouden moeten zijn voor de nationale agenda’s.” Op dit moment, vinden zij, is er te veel sprake van kortetermijndenken en beperkingen in het bestrijden van wereldwijde medische crises. Veel lijkt er ondanks de woorden van De Jonge niet veranderd te zijn.

De afgelopen jaren is in Nederland uitgebreid bezuinigd op de taken van de GGD’s. Dit heeft vooral groot effect gehad op de afdelingen infectieziekten. Het was immers lang geleden dat er grotere uitbraken van bekende infectieziekten waren. De coronapandemie trof dan ook de GGD hard. Er moest in allerijl een compleet programma worden opgezet. Met schaarse menskracht. Dit heeft ertoe geleid dat er nog steeds problemen zijn met de basale taak bij een pandemie, testen, traceren en volgen, ondanks grootschalige uitbreiding en scholing van personeel. Ook bleek de testcapaciteit in Nederland veel te klein. Hier diende ook in de kortste keren uitgebreid te worden.

Officiële hulptroepen: OMT, Veiligheidsberaad en Coördinatiecentrum Patiënten Spreiding

Tijdens deze coronacrisis is de “nationale crisisstructuur actief.” Het voert te ver hier alle ‘ins en outs’ van deze bestaande structuur[25] te bespreken. Een van de uitvloeiselen hiervan is dat tijdens de eerste golf het OMT[26] (Outbreak Management Team) onder leiding van Jaap van Dissel, directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) op het tapijt verscheen. Het RIVM heeft de mogelijkheid dit team “bij elkaar te roepen bij een regio-overschrijdende uitbraak van een infectieziekte of internationale dreiging.” Het is nog steeds de belangrijkste adviesgroep van de regering. Wel wisselt de samenstelling[27] - er is op de genoemde website een overzicht van deelnemers beschikbaar - in de vele zittingen, afhankelijk van beschikbaarheid en gewenste expertise. Naast de vaste leden worden dan anderen uitgenodigd. De adviezen die uitgebracht bereiken via de brieven die Minister van VWS aan de Tweede Kamer stuurt de openbaarheid. Ze zijn ook terug te vinden via de website van het RIVM.

Als het gaat om informatieveiligheid, cyberveiligheid spreekt men in het algemeen over het Blue Team[28]. Dit is het team dat de organisatie als het ware verdedigt. Het zoekt in de bestaande situatie naar mogelijkheden om te voorkomen dat de situatie uit de hand loopt. Het is ook wel het standaard crisisteam. In deze zin kan het OMT een Blue Team genoemd worden.

Verdere ondersteuning is er van het Veiligheidsberaad[29] waarin de 25 veiligheidsregio’s onder voorzitterschap van Hubert Bruis, burgemeester van Nijmegen, overleggen.

Met het Landelijk Netwerk Acute Zorg (LNAZ)[30] onder voorzitterschap van Ernst Kuipers, voorzitter Raad van Bestuur van het Erasmus Medisch Centrum is er weer een andere adviesgroepering. En het hield niet op. Het LNAZ initieerde de start van het Landelijk Coördinatiecentrum Patiënten Spreiding (LCPS)[31], eveneens onder leiding van Ernst Kuipers, dat zich ging bezig houden met het verspreiden van Covid-19-patiënten over Nederlandse en enkele Duitse ziekenhuizen, en bovenal over de beschikbare IC-bedden.

https://jordanfenster.wordpress.com/2011/12/05/state-reapportionment-for-children/red-team-vs-blue-team/

Niet-officiële hulptroepen: Red Team, Break-Out Team en Regenboogteam

Later in het jaar zagen we het Red Team[32] opduiken, een groep onafhankelijke adviseurs. Zoals ze zelf schrijven: “In een complexe crisis is het gebruikelijk én noodzakelijk om een Red team aan te stellen om tegenspraak te geven. Red Team C19 NL is een vrijwillige en niet-officiële groep die zonder specifieke opdracht of status tegenspraak biedt.” Het team biedt onder meer “onafhankelijk, interdisciplinair advies over COVID-19 response.”  Op hun website geven ze aan: “Red Team C19 NL wil vanuit expertise en relevante ervaring bijdragen aan preventie en bestrijding van COVID-19. Ons uitgangspunt is de onderbreking van virustransmissie binnen alle groepen van de samenleving.” Een boeiende insteek op één belangrijk punt, de transmissie in al haar facetten.

Red Teams[33] heten teams die worden ingezet als tegenspraakorganisaties en zijn goed bruikbaar binnen organisaties[34]. Het is een binnen het systeem ingestelde advocaat van de duivel. Ook de hofnar[35] heeft een dergelijke rol. Het is de bedoeling dat zij het officiële beleid, plannen, besluiten, strategische richtingen en de daarbij behorende adviezen scherp en kritisch van commentaar voorzien, als het ware aanvallen en mogelijk zelfs contraire adviezen geven. Het is de bedoeling om groupthink[36] en bevestigingsdrang die het vermogen om kritisch te denken in het ‘gewone’ team, hier en nu het (OMT, hinderen te ondervangen.

Het Nederlandse Red Team weet nadrukkelijk het oor van de ministers en anderen te krijgen, evenals ruime media-aandacht. Kritiek is er ook, in ieder geval vanuit het OMT. Een van de leden[37] vindt hen meer een tweede Blue Team en dat geeft verwarring in de bevolking. Of dat zo is? De media aandacht voor het OMT is groot. Dit isveel minder bij het Red Team, dat zich zelf iedere keer nadrukkelijk als anders dan het OMT laat zien.

Daarnaast zag een alternatief ‘blue team’ van enkele verontruste burgers het licht. Hiervan hebben we nog weinig meer gehoord dan dat zij een manifest[38] hebben uitgebracht. Het lijkt vooralsnog tot weinig te leiden.

Het gaat maar door. Er is nu ook een Break-out Team[39]. Weer een groep onafhankelijken die zich formeerden. Een Manifest en enkele verdere adviesberichten zagen het licht. Hun uitgangspunt is dat gekeken wordt “vanuit zo veel mogelijk invalshoeken naar de effecten op de samenleving, de democratie en de economie.” Ze wijzen op de WHO die bezorgd is over de sterk negatieve effecten van een ‘lockdown’ “op individuen, gemeenschappen en samenlevingen”, zeker op de wat langere termijn. Ook vragen ze meer aandacht voor slim, veel en snel testen Dit is naar hun mening belangrijker dan te wachten op een vaccin, waarvan het (langerdurend) effect ook nog maar afgewacht moet worden. Ook bij hen klinkt de roep om gedragsverandering. Het gedrag van mensen is meer bepalend voor het verloop van de pandemie dan andere maatregelen. Verder vragen ze aandacht voor de lange termijn, waarbij het weerbaar maken, veerkrachtig maken van mensen van het grootste belang is.

Het gaat hen niet om kritiek uiten, hoewel in hun manifest wel kritiek te vinden is, maar om alternatieven bieden. “Alternatieven die meer tegemoetkomen aan de behoeften van de mensen van nu, …” Ze tonen duidelijk ambitie. “We verzamelen en geven vorm aan kennis van friskijkers en dwarsdenkers die net iets anders kijken naar heden en toekomst. We creëren een wenkend perspectief.” Het lijkt er echter niet op dat de overheid veel aandacht aan hen en hun adviezen besteed.

En ten slotte is er nog het Regenboogteam, dat zich in een open brief aan de Tweede Kamer wendde. “Het Regenboogteam is een multidisciplinaire gelegenheidsformatie bestaande uit geëngageerde burgers uit alle lagen van de bevolking.”

Het team stuurde een goed gedocumenteerde brief[40] over de ‘Tijdelijke wet maatregelen Covid’ en één[41] over mondkapjes. Met mondkapjes was overigens Luc Bonneux, een bekende Belgische epidemioloog, in augustus al snel klaar[42]: “Even nuttig als look hangen tegen vampiers.” En ook: “Historici, filosofen en rectoren, ze hebben allen meningen over mondmaskers.” Verder nog: “Het mondmasker is nu een magisch instrument dat het kwaad moet bezweren.” Het lijkt er erg op dat er meer dan voldoende adviezen in de rondte vliegen, die vaak tegenstrijdig lijken, maar ook elkaar kunnen aanvullen.

https://www.cshl.edu/why-your-kid-can-explain-the-covid-19-test/

Testen

De PCR-test roept ook allerlei discussie op. Duidelijk is dat de test, mits juist uitgevoerd, aantoont of er virus-RNA in het afgenomen monster is aangetroffen. Het betekent dat de persoon in kwestie contact heeft gehad met het virus, niet meer en niet minder. Het zegt echter niets over de hoeveelheid virus die in het monster aanwezig is, anders dan genoeg om aan te tonen. Het geeft ook niet aan hoe actief, virulent, het virus is; het kan (vrijwel) inactief zijn. Het betekent eveneens niet dat deze persoon ziek is of dat de bij deze persoon aanwezige symptomen alleen het gevolg zijn van het virus. Ook geeft het niet aan of je andere personen kunt besmetten.

In Berlijn werden in de senaat vragen[43] gesteld over de PCR-test. Het ging erom of deze test aangeeft of er nog materiaal gevonden is dat zich repliceren kan of niet. Hiermee valt of staat het aantonen van of er sprake is van een overdraagbare ziekte. Bij dat laatste kan de overheid maatregelen nemen. Vandaar het belang van deze vraag aan dit gremium. Het antwoord was luid en duidelijk; de test differentieert niet. Dit spoort met hetgeen hierboven staat. De conclusie in het antwoord is merkwaardigerwijs: “Het aanwezig zijn van het virus correleert met een infectie met dit virus.” De vraagsteller blijft perplex achter.

Ook blijft het onrustig rond het thema sneltest. Zijn deze intussen betrouwbaar genoeg om personen die ook bij een PCR-test negatief scoren eruit te halen? Het lijkt erop dat het antwoord[44] moet zijn dat enkele sneltests betrouwbaar zijn, andere niet of in ieder geval onvoldoende. Deze zogenaamde antigeen-tests zijn wat minder gevoelig dan de PCR-test, maar hebben het voordeel dat ze snel resultaat leveren en geen gespecialiseerd personeel of laboratorium behoeven. Voor massaal testen en vooral hertesten lijkt deze methode geschikt. Nadeel is dat voorlopig neusuitstrijkjes nodig blijven, hetgeen vooral bij herhaald testen tot weigeringen voert. Een uiterst efficiënte sneltest lijkt ook de in Leiden ontwikkelde blaastest te zijn[45]. Introductie op grote schaal laat nog op zich wachten.

Verder nog een interessante ontwikkeling in het MIT (Massachusetts Institute of Technology in Boston. Hier is een App[46] ontwikkeld die aan het hoesten herkent of je aan Covid-19 lijdt. Het hoesten bij Covid-19 zou zich duidelijk onderscheiden van hoesten bij andere aandoeningen. Ook de Technische Universiteit van Lausanne werkt al sinds april aan een dergelijke hoest-App. Het is het resultaat van een project genaamd Coughvid[47].

Kritische geluiden

In de loop van de zomer werd aan een groep externe deskundigen gevraagd om het coronabeleid van de regering te bezien[48]. De resultaten, honderden pagina’s lang, zijn door Minister de Jonge naar de Tweede Kamer gestuurd. Wat levert dit op? In ieder geval geen opzienbarende nieuwtjes, wel soms stevige kritiek. Alle bekende standpunten komen weer langs, van veel harder ingrijpen tot er wordt te hard ingegrepen en alles wat er tussen zit. Niet verwonderlijk zijn er vele op andere adviezen gelijkende stellingnames. Niemand heeft het uiteindelijke antwoord op alle vragen en problemen. Alleen testen, traceren en isoleren komt overal terug.

Hierboven kwamen al enkele zelfbenoemde ‘teams’ ter sprake die kritische geluiden laten horen en dit vooral proberen te doen door fatsoenlijk en wetenschappelijk onderbouwd commentaar te leveren. Daarnaast hebben ze adviezen die uitgevoerd zouden kunnen worden. Hier en daar lukt het hen, bijvoorbeeld het Red Team, om gehoor te krijgen en mee te mogen praten.

Ook in de academische wereld en de gezondheidszorg worden kritische geluiden geuit. Waardering hiervoor is er in de lekenwereld, maar niet binnen de organisaties zelf. Critici die zich openlijk uitspreken worden door hun organisaties op de vingers getikt en soms zelfs de mond gesnoerd. Dit is een lastig fenomeen. De organisatie verlangt van medewerkers dat zij zich achter de officiële standpunten van de organisatie scharen, maar hiermee dreigt de vrijheid van meningsuiting in het geding te komen[49]. De oplossing slechts al privé-persoon andersluidende opvattingen te mogen verkondigen is zeer lastig vol te houden. Voor veel lezers en luisteraars is immers duidelijke welke functie iemand bekleed.

Er is meer. Allerlei groeperingen voorzien de aanpak van de crisis van commentaar. Sommige starten zelfs rechtszaken of overwegen rechtszaken tegen de staat, omdat de opgelegde maatregelen niet goed onderbouwd zijn, bestaande wetgeving aan de laars lappen, voorbijgaan aan andere dan medische feiten, geen rekening houden met de effecten op allerlei terrein van de maatregelen.

Op internet zijn er diverse websites te vinden die proberen de data kritisch te boordelen, terwijl ze ver weg willen blijven van coronascepsis. Desalniettemin laten ook zij kritische geluiden horen. Meestal gaat het over het nut of onnut van mond-neuskapjes, de sterftecijfers en de oversterfte, en het effect van de lockdowns. Het is ondoenlijk al deze sites hier te bespreken.

Het is duidelijk dat niet overal gewaardeerd wordt dat er tegengas wordt gegeven. Critici van het beleid krijgen er volop van langs, ook in Europa en Nederland. De mogelijkheid tot een goede discussie is hier in het geding, evenals het recht op vrije meningsuiting.

In de wetenschap horen kritiek en discussie thuis. Dit klemt destemeer in een situatie waarin er nauwelijks kan worden teruggegrepen op algemeen aanvaarde verklaringen voor de fenomenen die we waarnemen. Toch lijkt het erop dat onder de druk snel te moeten handelen kritiek en discussie minder ruimte krijgen. Zo heeft het lang geduurd voordat de suggestie dat aërosolen een behoorlijke rol spelen bij de verspreiding van het virus serieus werd onderzocht. Het gevolg is dat we veel later dan mogelijk was weten dat ventilatie, frisse lucht en aërosolen proberen te verminderen of te voorkomen zeer nuttig zijn.

Kritische toetsing van uitspreken is zeer gewenst en noodzakelijk. Lastig is dat gedeelde uitgangspunten niet altijd aanwezig zijn. Ook dit behoort tot de wetenschap. Desalniettemin dient ook dan de discussie plaats te vinden. In de hitte van de strijd kan dit lastig zijn.

Een enkeling komt er openlijk voor uit dat critici minder rechten zouden moeten hebben, wanneer het gaat om schaarse middelen. Bijvoorbeeld de Zwitserse gezondheidseconoom Willy Oggier, die er in een interview voor pleit om een register van critici aan te leggen – bij hem hoor je als je niet (volledig) aan de coronaregels houdt al tot deze categorie – zodat deze personen bij beddenschaarste en de noodzaak tot triage bij de beddenverdeling, ook op de IC, achter aan moeten sluiten[50]. Een standpunt dat meer mensen delen dan je zou denken. Bij het polsen van lezers van het interview – een volstrekt ongeschikte steekproef om verantwoorde uitspraken op te baseren – was toch een derde het met hem eens. Twee derde dus niet! Tot zover een overzicht van berichten over allerlei aspecten van de crisis. In deel 2 aandacht voor enkele ‘brandende’ punten.

NOTEN