Covid-19 en corruptie in Latijns-Amerika

Civis Mundi Digitaal #104

door Jan de Boer

Uren wachttijd bij de ingang van vervallen ziekenhuizen, dodelijk vermoeid medisch personeel, veel te dure medicijnen van de zwarte markt. Wanhopige families die hun spaarzame bezittingen verkopen om flessen zuurstof te kopen voor krankzinnige prijzen om hun zieke familieleden te redden.

De door Covid-19 veroorzaakte gezondheidscrisis onthult in Latijns-Amerika de omvang van de tekorten in de gezondheidssystemen die steeds weer slachtoffer worden van een gebrek aan publieke investeringen, maar ook van een gigantische corruptie: een endemisch kwaad dat alle landen in de regio treft en dat op 10 oktober in totaal 10 miljoen geregistreerde corona-besmettingen en bijna 330.000 doden had veroorzaakt.

Overgefactureerde aankopen van materiaal, verduistering van publieke hulpfondsen, maffiosi die in vervalste medicijnen handelen, bestelde en betaalde maar nooit gebouwde ziekenhuizen… de lijst van corruptiezaken en zwendel gedurende de gezondheidscrisis is heel lang. Het is daarom niet vreemd dat in zes van de tien landen met de meeste coronadoden per 100.000 bewoners in Latijns-Amerika liggen. In mei onthulde een rapport van de Raad van advocaten voor burger- en economische rechten, een Amerikaanse organisatie, dat in twaalf van de veertien bestudeerde landen in de regio corruptie-feiten in de publieke contracten van de markten gelieerd aan de strijd tegen de pandemie ontdekt waren.

In Colombia, aldus Andres Hernandez, directeur van de organisatie « Transparencia por Colombia » (de lokale sectie van Transparency International) is « de gezondheidszorg de derde meest door corruptie getroffen sector na infrastructuur en onderwijs ». Van het « aids-kartel » tot het « hemofilie-kartel » heeft Colombia een lange ervaring inzake gezondheidsschandalen. De coronacrisis heeft daarin zacht gezegd geen verbetering in gebracht. « Om de pandemie doeltreffend aan te pakken, moesten tegelijkertijd de kraan van publieke uitgaven opengedraaid worden en procedures versneld worden, » laat mijn internetcontact Andres Hernandez mij weten, daarmee een situatie beschrijvend die zich vrijwel overal in de regio herhaalde.

In Peru bevordert de huidige noodsituatie tot aankopen zonder aanbestedingen, corruptie en overfacturering van vaak onnuttige of kwalitatief onvoldoende producten, zegt Omar Tello, officier van justitie en coördinator van de anti-corruptiebureau’s van het ministerie. In dit land, dat de meeste doden per 100.000 inwoners telt ter wereld, zijn sinds de lockdown op 16 maart 925 klachten van corruptie gedeponeerd. Daarbij zijn veel gevallen van steekpenningen voor de politie of verduistering van publieke hulp door burgemeesters en regionale gouverneurs.

In Bolivia betreft de belangrijkste corruptieaffaire een veronderstelde aankoop van overgefactureerde longventilatoren bij een Spaanse onderneming voor een overwaarde van 3,4 miljoen dollar. Drie keer zo duur als normaal en bovendien niet geschikt voor intensieve zorg. Deze affaire dwong de minister van volksgezondheid, Marcelo Navajas, in mei tot aftreden.

In Venezuela is corruptie een van de oorzaken van de totale ineenstorting van het volksgezondheidssysteem, dat destijds door de zegeningen van olie de trots van de revolutie van Hugo Chavez was. De corruptie dateert overigens al uit die tijd, dus voor de regering van Nicolas Maduro. Het laatste schandaal dateert van 5 september, met de arrestatie van de arts Antonio Amell, internist bij het centrale ziekenhuis van Valencia. Hij verkocht aan zijn patiënten voor goud geld medicijnen gebruikt bij de behandeling van Covid-19, die hij gratis diende te verstrekken.

In Ecuador wacht de stad Pedernales, in 2016 door een verschrikkelijke aardbeving getroffen, nog altijd op haar ziekenhuis. De staat probeert nu de aanbetaling van 8,2 miljoen dollar van het consortium Pedernales Manati terug te krijgen. De werkzaamheden zijn nog niet begonnen. Op 13 augustus werd de vroegere president Abdala Bucaram (1996-1997) gearresteerd in het kader van zwarte handel in medisch materiaal. De politie verklaarde 5000 mondkapjes en 2000 testen in het huis van Bucaram in beslag genomen te hebben. De ex-president had contact met een Israëlische arts, die in juni gearresteerd werd met 320.000 dollar in zijn bezit, en die begin augustus in zijn cel vermoord werd. De Ecuadoraanse sociale zekerheidsorganisatie spreekt van fraude ter waarde van « miljoenen dollars ».

Het is ook een corruptieschandaal gerelateerd aan de strijd tegen Covid-19 dat Wilson Witzel, de gouverneur van de Staat Rio de Janeiro in Brazilië, op 28 augustus de kop kostte. Onderzoek wees uit dat hij 36 miljoen real (5,5 miljoen euro) had betaald aan drie bedrijven voor 1000 respiratoren… waarvan er maar 52 van geleverd waren en die bovendien ongeschikt waren voor coronapatiënten…

Toen ik dit artikel schreef, met dank aan Andres Hernandez en de journalisten Amanda Chaparro (Lima), Angeline Montoya en Anne Vigna (Rio de Janeiro), werd ik steeds triester en verloor haast mijn laatste beetje vertrouwen in de mensheid. De oude Romeinen zeiden reeds: « homo hominis lupus est », oftewel, letterlijk vertaald: de mens is de mens een wolf. Ik wil het niet geloven.

Geschreven op 3 november 2020