Een paar gedachten over de politie in Frankrijk

Civis Mundi Digitaal #105

door Jan de Boer

Zes jaar geleden juichte op de Place de la République in Parjs een emotionele menigte de ordetroepen toe voor hun optreden tegen de terroristische aanvallen op Charlie Hebdo en de supermarkt Hyper Cacher. Nu in november van dit jaar symboliseerde in de ogen van een groot deel van de Franse bevolking een zeer gewelddadige interventie tegen de illegale installatie van een kamp van migranten op hetzelfde plein het ergste van het politiegeweld. De verontwaardiging werd nog groter door de uitzending van verschrikkelijke beelden van de twee dagen eerder door politie-agenten met grof geweld in elkaar geslagen muziekproducer Michel Zecler. Hoe is het gekomen dat in zes jaar tijd de relatie tussen de politie en de bevolking zo verslechterd is? Is er in Frankrijk in de laatste jaren een haast meer dan autoritaire praktijk ontstaan en heeft het de van alle complexen bevrijde ordetroepen vrij baan gegeven waarbij het onderscheid tussen gebruik van bruut geweld en het normaal tussen beide komen verdwenen is? Ik heb het stellige idee dat in tegenstelling met andere Europese democratieën de Franse Staat, een welhaast monarchale republiek, veel absolutistische trekken heeft bewaard die op het moment dat er een noodzaak tot ingrijpen is, weer volop hun kans krijgen

Het moet gezegd worden dat in de loop der tijden de Franse politie zich geprofessionaliseerd heeft. Vijftig jaar geleden kon men zonder meer, zonder diploma’s of enige opleiding politie-agent worden en als je je militaire dienstplicht had vervuld kon je direct bij de gendarmerie komen

Sinds de negentiende eeuw werden heel wat sociale en politieke strijdbewegingen in bloed gesmoord. Op 17 oktober 1961 werd in Parijs een manifestatie van het Algerijnse bevrijdingsfront FLN met geweld onderdrukt waarbij de manifestanten in de Seine werden gegooid met als resultaat tientallen doden. Op 8 februari 1962 vonden negen personen in Parijs de dood, platgedrukt en verstikt tegen het hekwerk van het metrostation Charonne toen ze het geweld van de ordetroepen tijdens een manifestatie tegen de oorlog in Algerije probeerden te ontvluchten. En het in elkaar slaan van manifestanten in die jaren buiten het zicht in legerwagens van de politie was aan de orde van de dag

Het blijvende onbegrip tussen politie en bevolking geeft duidelijk de zeer Franse conceptie van geweld weer. Het gebruik van legitiem geweld geeft het beeld van een macht weer die zich weinig aantrekt van erkenning door de burger, voor wie autoriteit heilig is en die nooit ter discussie staat. Waar in de Noord-Europese landen het handhaven van de orde beschouwd wordt als een door de Staat en de burgers afgesloten overeenkomst, is in de Franse cultuur de eerste missie van de politie het beschermen van de Staat en heeft voor haar het gehoorzamen aan haar bevelen de hoogste prioriteir. Natuurlijk, deze buurlanden van Frankrijk zijn ook niet gevrijwaard van geweld, maar daar nemen de burgers deel aan de publieke beslissingen inclusief die de veiligheid betreffen

De pogingen om deze cultuur te veranderen hebben tot dusverre nooit succes gehad en waarschijnlijk zullen ze ook nooit succes hebben. Het symposium van Villepinte in 1997, georganiseerd door het toen weer aan de macht gekomen politiek links, probeerde een nieuwe bladzijde in de verhouding politie-bevolking te openen door de voorkeur uit te spreken voor onderhandeling en haar sociale rol. Maar deze ommekeer hield geen stand bij de campagnes voor de gemeenteraads-verkiezingen in 2001 en die van de presidentsverkiezingen in 2002 die alleen maar oog hadden voor het thema veiligheid. De toekomstige presidentsverkiezing in 2022 zal naar mijn oordeel ook niet aan dit type van politieke berekening ontsnappen zeker waar Macron die zich zeker herkiesbaar stelt, een ruk naar rechts heeft gemaakt

Volgens de criminoloog Sebastian Roché is het resultaat van dat alles dat de politie zich geïsoleerd heeft van de sociale wereld « als een electrische draad omhuld door een buis, die alleen maar aan de uitvoerende macht antwoord geeft »

Volgens de oud-minister van binnenlandse zaken Pierre Joxe, bestaat er (beschreven in het juninummer van het blad « Arès-Demain » geheel gewijd aan de verhouding politie – bevolking) een absolute noodzaak van een voortdurende vorming van het personeel en een rigoreuze contrôle door de Staat inzake een beheerst gebruik van geweld ». En hij voegt daaraan toe: » De excessen van de politie zijn de miskleunen van de Staat, de miskleunen van het gezag, van de organisatie, miskleunen inzake verwachtingen en informatie »

Ik denk dat hij volledig gelijk heeft. Maar ik vrees dat de kern van alle ellende ligt in het absolutisme van de monarchale republiek Frankrijk en daarin zie ik nog geen structurele verandering komen

Geschreven op 9 december 2020