Japan, discriminatie, racisme en Naomi Osaka

Civis Mundi Digitaal #105

door Jan de Boer

Japan ziet zich als een homogene gemeenschap. Maar die homogeniteit is heel wat minder dan politiek en intellectueel rechts proclameert en ook een flink deel van de Japanners denkt. Een reclame-video van het Amerikaanse merk Nike die raciale discriminatie in de Japanse archipel hekelt en meer dan 20 miljoen keer is bekeken sinds zijn eerste verschijning op 1 december, heeft in de sociale media voor niet alleen enthousiaste maar ook zeer verontwaardigde reacties voor « deze aanval op de waardigheid van Japan » gezorgd

Japan is sinds zijn door een Amerikaanse vloot afgedwongen opening naar het buitenland in het midden van de negentiende eeuw geconfronteerd met het westerse etnocentrisme. Het land is niet onkundig van blessures te wijten aan raciale discriminatie die hetzelf toepaste in de jaren 1930 met de ideologie van de superioriteit van het Japanse « ras » tijdens zijn koloniaal imperialisme

Als vervolg op de moord op George Floyd in mei in de Verenigde Staten waren er wel wat zeer bescheiden betogingen in de grote Japanse steden, maar voor veel Japanners is het racisme een probleem van en in Europa en de Verenigde Staten maar niet van en in Japan. De situatie is niet zo eenvoudig: de discriminatie van al of niet « zichtbare » minderheden als ook het buitensluiten van « bastaard-Japanners » zijn realiteiten die de meerderheid probeert te ontkennen. Surfend op de golf van beroemdheid van de jonge tenniskampioene Naomi Osaka, die de raciale onrechtvaardigheden openlijk aanklaagt, heeft Nike – één van haar sponsors – geprobeerd zich bij de door het merk gedachte verandering bij de jonge Japanners aan te sluiten

« Naomi Oaska, geboren in Japan heeft een Japanse moeder en een Haïtiaanse vader, is het gezicht van een veranderend Japan dat zij oproept het probleem van raciale discriminatie te lijf te gaan », laat Baye McNeil, een in Japan levende Afro-Amerikaanse schrijver mij weten. De discriminaties in Japan hebben volgens Baye McNeil een verschillend karakter. Zij kunnen haast onmerkbaar of openlijk uitgesproken worden zoals hatelijke opmerkingen tegen Koreanen in de sociale media. De videofilm van Nike, getiteld « Ga door met het ondernemen van akties, wees jezelf, de toekomst wacht niet », toont op een wat karikaturale manier meer stiekeme vormen van buitengesloten zijn: een door een voorbijganger aangestaarde jonge vrouw in nationale Koreaanse klederdracht, op school wegens hun afkomst gepeste pubers…… De film met een hele reeks schokkende beelden verliest jammer genoeg haar informatieve en didactische waarde door het overdreven homogeniseren van de Japanse samenleving. Natuurlijk bestaan deze discriminaties maar het verschijnsel is toch wat ingewikkelder van aard

Opgegroeid in de Verenigde Staten wil deze jonge 23 jarige vrouw niet alleen maar een mondiale bekende tenniskampioene zijn. Zij probeert haar beroemdheid te gebruiken voor een politieke boodschap waarvan de impact zonder twijfel veel groter in Japan dan in de Verenigde Staten is waar de mobilisatie inzake racisme en discriminatie een veel breder karakter heeft. Als een bevestiging van haar populariteit in Japan wordt Naomi Osaka de heldin in een verhaal, getiteld « Naomi zonder weerga » dat eind deze maand in het blad voor tieners « Nakayoshi » gepubliceerd wordt. Vastbesloten maar niet agressief probeert Naomi Osaka een debat te openen over dit onderwerp dat in Japan meer een kwestie van onbekendheid dan van xenofobie is. Baye McNeil: « Er is veel onbekendheid over en wantrouwen jegens vreemdelingen in Japan, maar deze worden zelden vertaald in haat en geweld zoals in de Verenigde Staten. Maar er bestaan discriminaties bijvoorbeeld bij het vinden van werk of huisvesting en ook wat lichte vormen van agresssie ». Dat is met name het geval bij Japanners van gemengde afkomst. Japan heeft van alle ontwikkelde landen de minste immigratie, maar het aantal gemengde huwelijken neemt toe. De uit deze verbintenissen geboren kinderen vertegenwoordigen 2 % van het totaal aantal geboorten. Bijgenaamd « hafu » (afkomstig van het Engelse « half ») zijn zij vaak het slachtoffer van discriminatie als één van de ouders gekleurd is. Als de « hafu » een zekere media-bekendheid krijgen, worden ze « meer » Japans…

Eind augustus weigerde Naomi Osaka te spelen in de halve finale van het tennistoernooi in Cincinnati om te protesteren tegen het politiegeweld in de Verenigde Staten, waardoor het einde van de competitie met 24 uur vertraagd werd. Een moedige daad want zij riskeerde daarmee geëlimineerd te worden. « Als zwarte vrouw geloof ik dat er belangrijker zaken zijn dan mij te zien tennissen », verklaarde zij. In september droeg zij bij de opening van de wedstrijden van de «US Open » in New York steeds een masker van een Afro-Amerikaan, slachtoffer van politiegeweld

Haar engagement wordt maar matig door haar Japanse sponsors die zich angstig vastklampen aan het Olympische principe van het scheiden van sport en politiek, geappreciëerd. « Ik heb er een hekel aan als men zegt dat atleten geen politiek moeten bedrijven. Dat is een recht. Wie geeft u het recht om u uit te spreken, als ik dat niet mag? » zei zij in het « Wall Street Journal Magazine » dat in september zijn openingsartikel aan haar wijdde

Om zich te conformeren aan de Japanse wetgeving die geen dubbele nationaliteit toestaat, heeft Naomi Osaka haar Amerikaans burgerschap opgegeven. Haar boodschap heeft daardoor in Japan meer gewicht gekregen, want zij is geen vreemdelinge meer. In ieder geval wettelijk gezien, want zij is en blijft het slachtoffer van racistische aanvallen gezien haar huidskleur en haar « multiculturalisme » door haar afkomst en haar leven in de Verenigde Staten die haar volgens hun die naar de zuiverheid van het Japanse « ras » terug verlangen, van haar geen « authentieke » Japanse maken. In september 2018 noemde het dagblad « Yomiuri » haar « de trots van Japan ». Vandaag de dag geven de grote Japanse media gelukkig haar feitelijke meningen weer

Ik zou willen dat alles sporters waar ook ter wereld - ook als idool van velen – het voorbeeld van Naomi Osaka zouden volgen en waar zij ook maar kunnen, racisme en discriminatie aan de kaak stellen

Geschreven op 14 december 2020