Het Portugese voorzitterschap van de EU wil het ‘sociale Europa’ nieuw leven inblazen

Civis Mundi Digitaal #106

door Jan de Boer

Het is de Portugese regering, voor zes maanden aan het hoofd van Europa, die laat weten dat het herstel tijdens de post-Covid periode economisch, digitaal, en « groen » zal zijn, maar niet in de laatste plaats ook sociaal. De socialistische premier, Antonio Costa, heeft bij de presentatie van zijn actieprogramma het thema van een « sociaal Europa » weer ter tafel gebracht dat eerder door de pandemie en haar consequenties van zelfde tafel was geveegd. Het herstel en de transitie waarop Europa zich voorbereidt, mogen geen « ondraaglijke breuken » tot gevolg hebben, liet Antonio Ciosta weten. « Er kan geen economisch herstel zonder sociaal herstel zijn, » zegt Oliver Röpke, voorzitter van de werkersgroep voor het Europees economisch en sociaal comité, een consultatief orgaan.

Om zijn reflectie kracht bij te zetten, heeft de Portugese leider zich zonder twijfel laten inspireren door de op 12 januari gepubliceerde gegevens en aanbevelingen van het Europese Sociaal Observatorium (OSE) en het Europese Vakbondsinstituut. Deze in Brussel gevestigde instituties publiceren ieder jaar een rapport, de « Sociale balans », met dit jaar een bijzondere dimensie: enerzijds het mobiliseren zonder precedent van de Unie en haar lidstaten om te proberen de effecten van de crisis te limiteren en anderzijds het schetsen van een perspectief op een groot sociaal risico. « Een bom op het punt van exploderen, » zegt Luca Visentini, algemeen secretaris van de Europese Confederatie van Vakbonden.

In de balans van de twee organisaties konden natuurlijk niet de meest recente ontwikkelingen van de crisis meegenomen worden: de lancering van de vaccinatie, de exacte impact van een tweede en een mogelijke derde golf, de verlenging van lockdownmaatregelen… In het rapport schieten bepaalde becijferde gegevens derhalve tekort. Maar toch kan men zich een goed beeld vormen via de officiële schattingen om de omvang van de problemen te evalueren. De cijfers van Eurostat tonen bijvoorbeeld dat het aantal armen of personen op de grens van armoede in Europa eind 2019 al 107,5 miljoen, oftewel 21,4% van de totale bevolking bedroeg. Een aantal dat sindsdien alleen maar groter is geworden. Halverwege 2020 was het algemene niveau van werkgelegenheid met 2,7% gedaald. Luca Visentini onderstreept daarbij dat nog eens 40 miljoen personen wegens Covid-19 tijdelijk werkloos werden.

Het Europese herstelplan en de langetermijnbegroting (in totaal 1800 miljard euro), die geacht worden « Europa te herstellen », het project SURE, bestemd om de effecten van de pandemie op de werkgelegenheid te beperken, het Covid Garantiefonds en andere ondersteuningsmechanismen hebben zeker « een spectaculaire reactie » teweeggebracht, onderstreept de « Sociale balans ». Deze herinnert er ook nog even aan dat de laatste jaren gekenmerkt werden door een serie initiatieven, waaronder een richtlijn voor arbeidsvoorwaarden en de instelling van een Europese arbeidsautoriteit. Toch moet er nog wel het een en ander geconcretiseerd worden, onder meer een « Europese pijler van sociale rechten » die de in 2017 vastgestelde grondbeginselen moet vertalen in concrete acties.

De pandemie heeft geleid tot andere urgenties en tot andere ongelijkheden. In het bijzonder bij vrouwen, zeggen de auteurs van de « Sociale balans ». Zij zijn oververtegenwoordigd in de meest getroffen sectoren: toerisme, horeca, cultuur, en de parttime banen, die slecht betaald worden en nauwelijks zekerheid bieden. Zij die telewerken moeten professionele arbeid met de zorg voor kinderen combineren wanneer de scholen dicht zijn, en met toenemende huishoudelijke taken. De vakbonden betreuren de tekortkomingen van de Strategie 2020-2025 inzake gelijkheid van geslachten die in maart 2020 door Brussel werd aangenomen. Een andere zorg: het aantal arme werkers (dat was al 30 miljoen) neemt toe. De richtlijn inzake het minimumsalaris, door de Europese Commisie in oktober 2020 aangenomen, zou dat tegen kunnen gaan, maar « Business Europe », de lobby van het Europese patronaat, verzet zich uit alle macht tegen deze richtlijn. Deze kwestie zal in het centrum staan van de « sociale topconferentie » die het Portugese voorzitterschap in mei in Porto organiseert met misschien nieuwe afspraken, is de hoop van de minister van arbeidszaken Ana Mendes Godinho.

De ecologische transitie zal bij deze gelegenheid ook aan de orde komen. Zal zij « rechtvaardig » zijn, zoals Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, belooft? De auteurs van de « Sociale balans » maken zich daar terecht zorgen over, omdat de voorziene bedragen tijdens de stormachtige onderhandelingen over de begroting van de Europese Unie in juli 2020 zijn teruggebracht van 40 naar 10 miljard euro. Zij pleiten dus voor « socio-ecologische » maatregelen, omdat zij –terecht, mijns inziens – van mening zijn dat het eerste doel van deze « Green Deal » niet echt ter zake doet: de verklaarde doelstelling van economische groei, die volgens hen het onder meer de eisen betreffende sociale rechtvaardigheid in gevaar brengen.

En zo gaat het meestal: als het traditioneel goed gaat, staan de rijken vrijwillig vooraan in de rij om daarvan te profiteren, als het minder of slecht gaat staan de armen gedwongen vooraan in de rij om in te leveren. Luca Visentini heeft gelijk: de nog steeds toenemende armoede legt een bom onder de samenleving, tast het geloof in een werkelijke democratie aan, doet het populisme en extremisme opleven en kan uiteindelijk ook tot gewelddadige acties leiden. Laat de Europese leiders zich dat goed in de oren knopen!

Geschreven op 18 januari 2021