Draaideuren en zelfbediening: het leven zoals het is in de EU

Civis Mundi Digitaal #109

door Sam Ooghe

‘ER IS NOG NOOIT ÉÉN EUROPARLEMENTSLID GESTRAFT VOOR HET OVERTREDEN VAN DE REGELS’

De Europese democratie kampt met hardnekkige problemen, zo stelt Michiel van Hulten en hij kan het weten: hij was namelijk zelf Europarlementslid voor de Nederlandse PvdA én lobbyist. Vandaag is hij directeur van Transparency International, een ngo die blijmoedig naar het Europees Parlement trok om te helpen bij de versteviging van het iele draagvlak van de EU. De huiscultuur van zelfbediening en de almacht van de bedrijfs-

lobby ondermijnen immers al te makkelijk de slagkracht van Europa. ‘Een medewerker van Louis Michel diende honderden amendementen in namens het bedrijfsleven, en Michel wist er niet eens van!’

Transparency International strijdt wereldwijd tegen corruptie en vóór meer transparantie. Kortom, het is niet het soort ngo waar een zichzelf respecterend democraat meewarig naar kijkt. Toch weigerde het secretariaat van het Europarlement zijn medewerking voor een onderzoek naar ethiek in het halfrond.

MICHIEL VAN HULTEN (directeur Transparency International EU) «Het liet ons weten dat we niet nodig waren omdat het parlement transparantie hoog in het vaandel draagt: ‘We hebben geen externe organisatie nodig die daar nog eens haar licht over laat schijnen.’ Ik ben zelf vijf jaar Europarlementslid geweest, tot 2004, en er valt veel goeds te zeggen over het halfrond, maar het houdt niet van pottenkijkers. Ondertussen houdt het regels in stand die je in andere organisaties niet zou accepteren.»

HUMO Zoals?

VAN HULTEN «Een goed voorbeeld is het systeem van de ruime onkostenvergoedingen voor de parlementsleden. Er valt zeker wat voor te zeggen: ze moeten soms een extra bureau huren, krantenabonnementen nemen, materiaal voor medewerkers aankopen, persconferenties organiseren, enzovoort. Maar die som zou ook verantwoord moeten worden, en dat is niet het geval. Bovenop het brutoloon van 8.995 euro krijgt elk Europarlementslid simpelweg een vaste smak geld: zo’n 4.500 euro extra per maand. Dat geld is onder meer bedoeld om een kantoor te huren, maar sommige parlementsleden hébben niet eens een kantoor.»

HUMO ‘Stel dat iemand er een kot mee bekostigt voor zijn kinderen: geen haan die ernaar zou kraaien,’ zei voormalig Europarlementslid voor Groen Bart Staes.

VAN HULTEN (knikt) «Vroeger kregen Europarlementsleden hetzelfde salaris als een parlementslid in eigen land, waardoor een Italiaan bijvoorbeeld tot drie keer meer verdiende dan een Brit. Toen de Oost-Europeanen erbij kwamen, werd die kloof nog groter. Informeel werd toen gezegd dat de ‘arme parlementsleden’ toch wat meer konden verdienen dankzij die vergoeding. Veel parlementsleden haalden zelfs hun pensioenpremie uit die vaste vergoeding. Vandaag heeft ieder lid hetzelfde salaris, maar toch blijft die ruime vergoeding bestaan, en geen mens die weet waar dat geld naartoe gaat.»

HUMO Hoe kan dat?

VAN HULTEN «De voorzitter en vicevoorzitters van het parlement bepalen de regels. Die worden verkozen door hun collega’s en zetelen in het Bureau, waar ze beslissen over zaken als de onkostenvergoedingen. Dat Bureau schermt zijn werking af van de buitenwereld. Burgers, journalisten en parlementsleden krijgen de stukken niet eens te lezen, op een kort verslag na.»

HUMO Er is dus geen enkele controle van een extern orgaan?

VAN HULTEN «Het Bureau wordt bediend door het secretariaat, dat in principe een neutraal orgaan is, maar niet in de praktijk. De huidige secretaris-generaal is bijvoorbeeld de oud-secretaris-generaal van de christendemocratische fractie. En zo zijn zowat alle topfuncties rond het Europees Parlement bezet door mensen met een partij-achtergrond die er alle belang bij hebben om de politieke fracties te vriend te houden. Dat zulke mensen nog steeds op een postje terechtkomen door hun politieke kleur en niet na een open selectieproces: dat kan niet in een democratisch orgaan. En de mensen die daarvoor verantwoordelijk zijn, willen liever niet dat wij het erover hebben. Het is al de tweede keer dat het secretariaat weigert om mee tewerken.

 »Nu, er is de jongste jaren in het Europees Parlement ook vooruitgang geboekt. Vroeger kregen parlementsleden rechtstreeks geld om medewerkers te betalen, wat resulteerde in veel gesjoemel. Vandaag betaalt het parlement de salarissen van medewerkers zelf, en die hebben nu ook een beschermd statuut. Een beperkt aantal parlementsleden maakt uit eigen beweging ook al hun onkosten publiek. Zij zijn vaak voorstander om dat te verplichten voor iedereen.»

HUMO Minstens een derde van de 705 parlementsleden houdt er betaalde nevenactiviteiten op na. Ex-premier Guy Verhofstadt (Open VLD) is de derde grootste verdiener: bovenop zijn salaris en onkostenvergoeding komt er tussen de 13.504 en 26.499 euro per maand bij, het grootste deel als bestuurslid van investeringsmaatschappij Sofina. Is dat een probleem?

VAN HULTEN «Ik vind het onverstandig. Dat wekt toch de indruk dat je die fulltimejob als parlementslid niet als een fulltime beschouwt? ‘Waarom dan dat loon?’ kun je je als kiezer afvragen.»

HUMO Verhofstadt benadrukt dat hij de regels volgt, wat klopt. In het Amerikaanse Congres mogen volksvertegenwoordigers ook bijverdienen, maar gaat alles boven de 15 procent van hun salaris naar de overheid. Een beter idee?

VAN HULTEN «Ik zou het begrijpen mocht het Europarlement een verdienplafond vastleggen, maar hoe hoog moet dat liggen? Dat is een moeilijke kwestie. Betaald werk naast het Europarlement is niet per definitie een probleem. Maar we weten nauwelijks welke activiteiten de parlementsleden uitvoeren. Ze zijn volgens het financieel belangenregister van het parlement ‘consultant’, ‘spreker’ of ‘advocaat’, maar wie vertegenwoordigen ze? Een bedrijf dat baat heeft bij bepaalde Europese regels?

 »De Duitser Klaus-Heiner Lehne bijvoorbeeld was tien jaar Europarlementslid voor de christendemocraten en hield zich in het halfrond onder andere bezig met de wetgeving rond tabaksreclame. Maar Lehne was ook advocaat voor een kantoor met een groot tabaksbedrijf als klant, Japan Tobacco International. Dat is pas na een tijdje bovengespit, want Lehne moest dat zelf nergens aangeven. Vandaag is hij voorzitter van de Europese Rekenkamer.

 »Er is een heel groot verschil tussen betaalde bijbaantjes en regelrechte wanpraktijken: de extreemrechtse Franse politica Marine Le Pen gebruikte Brussels geld om een medewerker in Parijs te betalen die helemaal geen werk voor Europa uitvoerde.

 »Nog een voorbeeld: Louis Michel (voormalig Belgisch vicepremier en vader van huidig voorzitter van de Europese Raad Charles Michel, red.) die bij het ontstaan van de Europese privacywet meer dan tweehonderd amendementen indiende namens het bedrijfsleven. Bijna elke tekst was privacyonvriendelijk. Michel wist daar niet eens van (zijn ‘overijverige’ medewerker had die ingediend terwijl Michel in het buitenland zat, klonk het nadien, red.). Dat doet echt twijfels rijzen over de integriteit van sommige volksvertegenwoordigers.»

HUMO Kunnen bedrijven dan amendementen kopen?

VAN HULTEN «Er hoeft niet altijd geld mee gemoeid te zijn. Het kantoor van Michel liet zich kennelijk gewoon voor de kar van de bedrijfslobby spannen, wat ook zonder cash al een stevige schending van de integriteit is.

 »Tien jaar geleden bewezen undercoverjournalisten dat sommige parlementsleden tegen betaling amendementen wilden indienen: je kunt er dus zeker van zijn dat dat meermaals gebeurd is zonder dat we het ooit zullen weten. Vandaag is dat veel moeilijker door de sociale controle. Een volksvertegenwoordiger werkt vaak op specifieke thema’s. Als hij dan plots met een ander soort teksten komt aanzetten, zal dat medewerkers en collega’s snel opvallen.»

 Michiel van Hulten is een kat met vele levens. De Nederlander was voorzitter van de sociaaldemocratische PvdA, zetelde in het Europarlement, en ging nadien als lobbyist aan de slag, zowel voor non-profitorganisaties als multinationals zoals Google. Volgens de officiële cijfers spenderen 13.000 erkende lobbyorganisaties elk jaar tussen de 1,6 en 2,4 miljard euro in Europa. De chemie- en technologiesector geven het meeste uit.

VAN HULTEN «Een gezonde democratie heeft lobbyisten nodig: je verschaft als organisatie of persoon informatie aan mensen die het beleid vormgeven. Ambtenaren en volksvertegenwoordigers weten nu eenmaal niet alles.

 »Ik ben als directeur van Transparency International EU óók een lobbyist: ik lever achtergrondinformatie over transparantie en corruptie aan Brussel. Ook een groot chemiebedrijf kan zo informatie bezorgen aan de mensen die zich over nieuwe wetten buigen. Het is dan aan de verkozenen om te beslissen of ze er iets mee doen. Het grote probleem is dat het evenwicht verstoord is. Het bedrijfsleven is zwaar oververtegenwoordigd: zo’n tweederde van de gesprekken met de Europese Commissie is met bedrijven. Zo kúnnen beleidsmakers niet tot een gezond oordeel komen.»

HUMO Welke Europese wetten zijn daardoor scheefgetrokken?

VAN HULTEN «Dieselgate is een goed voorbeeld. De lobby van de Duitse auto-industrie is toen enorm invloedrijk geweest: eerst om de wetten en regels zo zwak te maken dat fabrikanten ze makkelijk konden omzeilen, en daarna bij de afwikkeling van het schandaal. In de VS zijn de autofabrikanten hard aangepakt, in Europa waren de sancties en nieuwe regels bijzonder mild.

 »Een andere krachtige lobby is die van de financiële sector. Zij startte na de crisis van 2008 een gigantisch offensief om de nieuwe regels zoveel mogelijk te verwateren. De Europese Commissie heeft toen moeten ingrijpen door Finance Watch mee op te richten, een lobbyorganisatie die toch een beetje tegengas moest geven. Met wisselend succes.»

HUMO Worden er ook wetten gestemd tegen de belangen van het grote geld in?

VAN HULTEN «Dat gebeurt gelukkig ook. In 2019 is de klokkenluidersrichtlijn ingevoerd: alle Europese landen moeten nu bescherming bieden aan werknemers die misstanden binnen hun organisatie of bedrijf bekendmaken. Er was zwaar protest vanuit de bedrijfswereld, vooral uit Frankrijk en Duitsland, maar een brede coalitie van ngo’s heeft die er mee door geduwd.

 »Er is recent ook overeenstemming bereikt over country-by-country reporting: multinationals moeten openbaar maken in welke landen ze hun winsten maken. Dat is een zeer belangrijke stap: grote bedrijven zullen transparanter moeten zijn over hun belastingen. Er is zwaar gelobbyd tegen die regels, maar mede door de druk van een grote groep maatschappelijke organisaties, waaronder wij, kwam er toch een akkoord.

 »Het kan dus, maar bijna alles speelt zich af buiten het zicht van burgers en journalisten. Alleen parlementsleden met een officiële functie, zoals voorzitters van een commissie, zijn verplicht hun vergaderingen met bedrijven bekend te maken. De helft van de Europarlementsleden doet dat niet.»

HUMO Google geeft officieel bijna 6 miljoen euro per jaar uit in Brussel, en dat is wellicht een onderschatting. Die cijfers zijn openbaar, maar wie kraait ernaar?

VAN HULTEN «Ik heb zelf ooit een tijdje namens Google gelobbyd. Wat me vandaag opvalt, is dat ik als vertegenwoordiger van een non-profitorganisatie veel makkelijker toegang krijg tot politici. Als ik met een Google-petje aanklopte, bleef de deur vaker dicht. Eén parlementariër rende letterlijk weg! Het ligt dus niet alleen aan het geld.

 »Er zijn voortdurend berichten in de pers over schandalen, belangenverstrengeling en de lobbypraktijken van grote multinationals, en die schrikken politici af. De media zorgen voor een niet te onderschatten tegengewicht voor het grote geld. Een bedrijf als Facebook heeft de grootste moeite om nog gehoord te worden, wegens de aandacht voor dataschandalen en beïnvloeding van verkiezingen. Politici worden liever niet met zulke bedrijven geassocieerd.»

HOUSE OF CARDS

HUMO Volgens Peter Teffer, onderzoeksjournalist bij Follow the Money, moeten in de Europese Commissie vaak amper één of twee ambtenaren verordeningen schrijven. Maakt dat de bedrijfslobby niet machtiger?

VAN HULTEN «Absoluut. In nagenoeg alle landen wordt vandaag gevraagd om de EU meer te laten doen, en tegelijk willen diezelfde landen minder geld naar Europa laten stromen. De eerste begrotingsposten waarin dan geknipt wordt, zijn de salarissen voor ambtenaren die de voorstellen schrijven. Maar hoe minder mensen je in de administratie hebt, hoe afhankelijker die zijn van informatie van buitenaf.»

HUMO Bij een lobbyist stelde ik me iemand voor als Remy Danton, een personage uit de serie ‘House of Cards’. Het lobbyen gebeurt er in een schimmig sfeertje en steekpenningen zijn nooit ver uit de buurt.

VAN HULTEN «Remy Danton is een karikatuur, maar in elke karikatuur zit een stukje waarheid. Vaak zijn lobbyisten geen bruten die met hun vuisten zwaaien of een koffer vol geld meedragen, maar net mensen die het politieke wereldje goed kennen: ex-ambtenaren en ex-parlementairen. Remy Danton was niet toevallig een voormalig medewerker van het hoofdpersonage, congreslid Frank Underwood. Ik merkte het ook toen ik lobbyist werd: als mijn collega een parlementslid belde, nam die niet op, maar ik kreeg de politici wel aan de lijn omdat ze me kenden.»

HUMO De grens met draaideurpolitiek is dun. Van de vijf Facebook-

lobbyisten in het Europarlement werkten er drie recent in Europese instellingen. De Finse Aura Salla hield zich lang bezig met desinformatie bij de Commissie, tot zij een topjob bij Facebook te pakken kreeg. Mensen die regels bepalen voor de grote spelers, bekleden daarna hoge functies bij diezelfde spelers. Dat stinkt toch?

VAN HULTEN «Er zijn heel wat regels rond de draaideuren, maar die worden nauwelijks gecontroleerd. Als een belangrijke ambtenaar naar de bedrijfswereld wil overstappen, kan de Europese Commissie dat weigeren, maar in 99 procent van de gevallen worden die overstappen geruisloos goedgekeurd. Dat is het probleem met zelfregulering.»

HUMO Wanneer een hoge ambtenaar naar het bedrijfsleven verhuist, mág die volgens het Europees personeelsreglement in het eerste jaar niet eens lobbyen bij ex-collega’s. Dat gebeurt nochtans voortdurend, maar er volgen geen straffen.

VAN HULTEN «De intenties zijn vaak goed maar de handhaving is problematisch. Dat komt door het systeem van zelfregulering. In het Europees Parlement geldt bovendien de ongeschreven regel dat er evenwicht moet zijn tussen de grote fracties: wordt er vandaag een sociaaldemocraat aangepakt, dan moet het morgen iemand van de christendemocraten zijn.

 »Wij pleiten voor een onafhankelijke ethische commissie die over alle Europese instellingen heen de regels maakt en controleert. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen toonde zich daar bij haar aantreden een voorstander van, maar the proof of the pudding is in the eating. En ze zet er nauwelijks politieke druk achter. Meer nog: Von der Leyen mag als commissievoorzitter niet partijpolitiek actief zijn, maar nam wel deel aan een campagnefilmpje van de Kroatische christendemocraten. Wie moet haar daarvoor sanctioneren? Zijzelf!»

 De kritiek op de EU klinkt luid, maar paradoxaal genoeg komt dat misschien door de strenge regels die Brussel zichzelf oplegt. In het Belgisch parlement is het lobbyregister een vodje papier, met daarop hooguit de namen en contactgegevens van de geregistreerde lobbyisten. Er is geen enkele info beschikbaar over meetings met parlementsleden of de uitgaven van lobbyorganisaties.

VAN HULTEN «Dat is een belangrijke blinde vlek. De grootte van de bedrijfslobby in bijna alle Europese landen bewijst dat mensen met meer geld meer toegang hebben tot de plek waar de wetten geschreven worden. Dat is één van dé pijnpunten in bijna alle westerse democratieën.»

HUMO Zijn we dan te streng voor de EU?

VAN HULTEN «Soms wel. Op veel vlakken scoren de Europese instellingen beter qua transparantie en integriteit dan de nationale. In Frankrijk is er net een oud-president (Nicolas Sarkozy, red.) veroordeeld tot een gevangenisstraf voor corruptie. Roept er nu iemand om de Franse staat af te schaffen? (lachje)

 »Europa is zijn eigen grootste vijand. Het Europarlement maakt het critici nog véél te makkelijk. Er is nog geen enkele keer opgetreden tegen een parlementslid dat zich niet aan de eigen ethische regels van het parlement houdt.»

HUMO Er is nog nóóit iemand gesanctioneerd?

VAN HULTEN «Er zíjn parlementsleden veroordeeld voor misbruik van publieke middelen, maar nog nooit voor het schenden van de ethische regels. Inkomsten verzwijgen of een buitenlandse reis betaald door een bedrijf niet aangeven? Dat mag allemaal niet, maar dan volgt hoogstens een uitbrander. Er kan als sanctie vrij eenvoudig ingegrepen worden via de vergoedingen van een politicus, maar zo’n formele straf is nog nooit uitgedeeld.»

HUMO En zo brokkelt het draagvlak voor de EU af.

VAN HULTEN «Inderdaad, al zie je daar flinke schommelingen. Voor corona was de EU populairder dan ooit. Ik ben ervan overtuigd dat Europa eerlijker werkt dan twintig jaar geleden, maar vandaag wordt elk schandaal enorm uitvergroot. Met Transparency International focussen we natuurlijk ook vaak op het slechte en wat beter kan. Maar ik doe dat alleen omdat Europa sterker moet worden.»

Michiel van Hulten: ‘Ik focus vaak op het slechte, maar ik doe dat alleen omdat Europa sterker moet worden.’

‘De Duitser Klaus-Heiner Lehne (foto) was tien jaar Europarlementslid en hield zich vaak bezig met tabaksreclame. Maar hij was ook advocaat voor een kantoor met een groot tabaksbedrijf als klant.’

‘Louis Michel (foto) diende bij de totstandkoming van de privacywet meer dan tweehonderd amendementen in namens het bedrijfsleven. Bijna elke tekst was privacyonvriendelijk.’