Afrika en Covid-19: slechts één aspect van alle ellende op dit continent

Civis Mundi Digitaal #111

door Jan de Boer

Als je het aan Covid-19 in Afrika gewijde recente rapport van de « Mo Ibrahim Foundation » leest, heb je het idee dat het een inventarisatie van catastrofes is. Te midden van de dramatische gevolgen van de pandemie word je bijvoorbeeld gewaar dat de extreme armoede voor het eerst in meer dan twintig jaar weer fors is toegenomen, dat Afrika de enige regio in de wereld is waar in 2020 door de economische crisis geweld en opstanden zijn toegenomen, en dat meer dan 1 miljoen jonge Afrikaanse meisjes nooit meer naar school kunnen gaan. En de lijst van dramatische gevolgen is nog veel langer…

Een goed deel van deze ellende is het resultaat van lockdowns die overal op onze planeet afgekondigd werden om de epidemie de baas te worden. Sluiting van grenzen, van vliegtuigverbindingen, van steden, van scholen… In eerste instantie sloot ook Afrika zich op. De meeste Afrikaanse leiders kondigden op dezelfde manier als in Europa avondklokken en lockdowns af. Maar op een continent waar de meeste werkgelegenheid informeel is en sociale vangnetten vrijwel niet bestaan, is deze remedie vaak erger dan de kwaal.

Waarom hebben de Afrikaanse landen dit recept met zoveel snelheid toegepast? De historicus Toby Green, specialist van het pre-koloniale Afrika en professor aan het King’s College Londen, schrijft in zijn recente boek « The Covid Consensus. The New Politics of Global Inequality » (uitgeverij Hurst) dat de Afrikaanse landen in feite niet anders konden reageren. De vergrendeling van economieën werd de « mondiale consensus », aangeprezen door de Wereldgezondheidsorganisatie, de westerse landen en China. « De Afrikaanse leiders zouden zich zeker ongerust moeten maken over politieke gevolgen als zij weigerden zich daaraan te conformeren ».

Maar al heel snel werd de economische en sociale last zo zwaar, dat zij begonnen met het opheffen van de lockdowns, eerder en sneller dan de rest van de wereld. Dat werd overigens niet gevolgd door een grote toename van besmettingen en dodelijke slachtoffers, hoewel er nu in Zuid-Afrika en een paar andere Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara sprake is van een opleving van de pandemie. Nu ik dit artikeltje schrijf, telt Afrika in totaal rond de 150.000 doden te wijten aan Covid-19, dat wil zeggen rond de 3,5% van de in de hele wereld geregistreerde doden. Europa heeft er negen keer zoveel, terwijl zij bijna twee keer minder bevolkt is…Wat ook de oorzaken zijn die ten grondslag liggen aan de weerstand tegen het virus, het onthult tenminste twee zaken. Covid-19 is wat betreft de volksgezondheid niet het grootste probleem van Afrika. Toby Green beschrijft dat de strategie die in de rest van de wereld als meest efficiënt wordt beoordeeld waarschijnlijk niet geschikt, wellicht zelfs contraproductief is voor het Afrikaanse continent.

Europeanen en Amerikanen hebben dodelijk beangst het bestaan van epidemieën herontdekt. Afrikanen kennen deze plaag erg goed, of het nu Ebola of mazelen betreft. En dit zonder malaria (jaarlijks 400.000 doden ten zuiden van de Sahara), tuberculose (jaarlijks ongeveer 350.000 doden) of Aids ( jaarlijks een 310.000 doden)… te vergeten. Het probleem: « Het toewijzen van de toch al beperkte middelen aan de strijd tegen Covid-19 kan meer dan 1 miljoen meer doden kosten door deze drie ziektes, » waarschuwt de Mo Ibrahim Foundation.

De rijke landen bevestigen dat de pandemie alleen maar overwonnen kan worden als zij ook in Afrika overwonnen is. Zolang dit continent uitgesloten blijft van vaccinatie, zal SARS-CoV-2 er blijven circuleren, misschien ook muteren en als een boemerang naar ons terugkeren. Eraan werken dat de Afrikanen ook een collectieve immuniteit bereiken, is een prijzenswaardige zaak en is zeker ook in ons eigen belang. Maar dit project wordt een échec als dit ten koste gaat van de strijd tegen de ziekten die de Afrikaanse volkeren teisteren die niet in de schijnwerpers van de mondiale gezondheidszorg staan en die grof gezegd voor de meesten van ons een rotzorg zijn.

Geschreven op 22 juni 2021