Amerika

Civis Mundi Digitaal #111

door Jan de Boer

Rassengelijkheid in Amerika is nog ver weg

Op 25 mei 2020 stierf de 46-jarige Afro-Amerikaan George Floyd, gestikt onder de knie van de blanke politieagent Derek Chauvin in Minneapolis. Zijn negen minuten durende doodsstrijd werd gefilmd door een voorbijgangster. Het filmpje toont de kalmte waarmee Chauvin te werk ging, duidelijk een agent die dacht op correcte manier zijn werk te doen. Dit kennelijk normale handelen deed het argument van een geïsoleerde miskleun in diggelen vallen, alsook het geloof in de Amerikaanse geschiedenis als een « regenboog reikend naar rechtvaardigheid », om met de zwarte dominee Martin Luther King te spreken.

In de maanden die volgden op de moord van George Floyd vonden 8000 antiracistische manifestaties plaats, waaraan zo’n 26 miljoen Amerikanen deelnamen: de grootste sociale beweging in de geschiedenis van de Verenigde Staten, met een heel wat veelsoortiger samenstelling dan de beweging voor burgerrechten van Martin Luther King destijds.

Waar het hier nu om gaat is te zien wat het na 150 jaar (het einde van de slavernij) betekent om een Afro-Amerikaan te zijn; en het is de vraag wat het betekent om nu een blanke te zijn.

Grote en kleine ondernemingen doen nu hun uiterste best om rassengelijkheid te bevorderen door versterking van opleidingen, door beurzen en door beloften van meer verscheidenheid bij personeelsuitbreiding. Facebook heeft beloofd om het aantal zwarte en latino werknemers van nu tot aan 2023 te verdubbelen. Het ijsmerk Ben and Jerry’s heeft een plan gepubliceerd om de « blanke overheersing te ontmantelen ». Nike, Twitter, Target, General Motors… hebben besloten van « Juneteenth », de verjaardag van de afschaffing van de slavernij, een betaalde verlofdag te maken. Enzovoort, enzovoort.

President Joe Biden met zijn « meest diverse regering ooit » heeft beloofd de raciale gelijkheid in het centrum van zijn beleid te plaatsen. Hij heeft toegezegd dat hij zijn gratierecht zal gebruiken om gevangenen voor niet-gewelddadige misdrijven, al dan niet gerelateerd aan drugs, in vrijheid te stellen. En dat terwijl hij gedurende zijn 36 jaar als lid van de senaat heeft meegewerkt aan talrijke wetsvoorstellen voor het bestraffen van drugsmisdrijven, waaronder de befaamde « Violent Crime Control and Law Enforcement Act » in 1994. Nu laat hij in zijn programma weten dat « niemand de gevangenis in zou moeten voor een simpel gebruik van drugs ».

Het is duidelijk dat de lucht opgeklaard, veranderd, is. En dat natuurlijk niet alleen door de moord op George Floyd, alhoewel… De Amerikaanse schrijver Paul Berman in de revue « Liberties »: « Er zijn evenwel plotselinge historische « bekerings »-momenten. In 1854 waren er 4 miljoen slaven, maar de arrestatie van een van hen, de vluchteling Anthony Burns, was zo’n moment. » De rijke handelaar en filantroop Amos Lawrence (1814-1886) schreef toen: « Wij gingen die avond als conservatieven naar bed om de volgende ochtend als overtuigde voorstanders van afschaffing van de slavernij wakker te worden. »

Wat voor waarde hebben deze plotselinge bekeringen? De historica Elizabeth Hinton waarschuwt: « Iedere keer als er meer rechten aan de Afro-Amerikanen toegekend werden, had dat meer criminaliteit en gevangenisstraffen tot gevolg. » Na de afschaffing van de slavernij in 1856 werden de « Jim Crow » wetten, die de rassenscheiding tot in detail regelden, in de zuidelijke lidstaten van de Verenigde Staten ingevoerd – en bleven tot in de jaren 1960 gehandhaafd. De Ku Klux Klan beleefde in die jaren gouden tijden, met dagelijkse lynchpartijen van Afro-Amerikanen. De « Civil Rights Act » van president Lyndon Johnson in 1964 werd gevolgd door de « oorlog tegen de misdaad »: het begin van de militarisering van de politie en een uiterst gewelddadige cyclus van opstand-onderdrukking die een overdreven toename van gevangenisstraffen van met name Afro-Amerikanen voedde.

En nu, na George Floyd? Volgens een in maart 2021 gepubliceerde peiling van Ipsos/USA Today voelt 58% van de Amerikanen nu niets meer voor het idee « defund the police », geen geld meer voor de politie. De opflikkering van radicalisering is voorbij. Bijna twee keer minder Amerikanen (36%) dan een jaar geleden kwalificeren de dood van George Floyd als « moord », ondanks de veroordeling van Chauvin. Het aantal mensen dat zegt dat de interraciale verhoudingen zijn verslechterd (40%), is bijna vier keer zo groot als het aantal mensen dat vindt dat deze verbeterd zijn (13%). Met andere woorden: de Amerikaanse samenleving is nog steeds op zoek naar de weg naar de kennelijk onvindbare raciale gelijkheid.

Geschreven op 10 juni 2021

Wounded Knee: de massamoord op Indianen in 1890

Joe Biden komt terecht op voor de door China onderdrukte en uitgebuite Oeigoeren, maar hij zou ter wille van zijn geloofwaardigheid ook meer aandacht kunnen schenken aan het lot van de indianen, die vijf eeuwen lang geleden hebben onder de blanke « veroveraars » van hun woongebieden. Die schuwen daarbij geen enkel middel – zij deelden zelfs met ziekten besmette dekens uit aan de indianen om ze te laten sterven – om de indianen te verjagen uit hun woongebieden, om ze in te sluiten in reservaten met onmogelijke levensomstandigheden of zelfs om ze uit te roeien. De laatste massamoord bij « Wounded Knee » vond nog maar 130 jaar geleden plaats…

In de uitlopers van Nebraska en Zuid-Dakota waait het altijd. De wind stoot er op de graven van Wounded Knee, die koppig weigeren te worden weggevaagd. De massamoord die zich hier afspeelde houdt Amerika sinds 130 jaar bezig en staat op de mondiale lijst van tragische plaatsen. In het centrum van Wounded Knee staat een bescheiden monument op een met een hek omgeven rechthoekig grasveld, waaronder 43 stoffelijke overschotten begraven liggen. De in het monument gegraveerde namen kunnen zo uit een filmscenario uit Hollywood komen: Red Eagle, Swift Bird, Ghost Horse… Het is geen complete lijst, want het waren meer dan driehonderd indianen van de zogeheten groep « Sioux van het laagland » (Lakota, Oglala, Hunkpapa, Minneconjou…), voor de helft vrouwen en kinderen, die hier op 29 december 1890 vielen onder de kogels of uit elkaar gereten werden door de kanonnen van het 7de cavalerieregiment van het Amerikaanse leger.

De Franse archeoloog en historicus Laurent Olivier, auteur van « Ce qui est arrivé à Wounded Knee », was diep getroffen bij zijn eerste bezoek aan deze plek. Als onderzoeker van « wat in de geschiedenis onder de grond ligt » heeft hij al heel lang onderzoek gedaan naar de Galliërs, die net als de indianen zelden als een « serieus » onderwerp worden gezien. Er is altijd de neiging om van de overwonnenen een karikatuur te maken. De vroegere president Donald Trump lachte regelmatig spottend over de indiaanse eisen voor herstel voor het ondergegane onrecht en lijden.

Het project waarvan Laurent Olivier droomt, is – liet hij mij weten – nog eens met de meest geavanceerde technieken deze plaats van de massamoord van 1890 te mogen onderzoeken. Dit met als doel om een beter begrip te krijgen van wat zich daar heeft afgespeeld en wie daarvoor verantwoordelijk is geweest, met name voor de moord op vrouwen en kinderen door de soldaten van het 7^e cavalerieregiment… waarvan 20 de prestigieuze eremedaille voor hun inzet op Wounded Knee toegekend kregen!

Laurent Olivier heeft in de hoop eens toestemming te krijgen voor zijn hedendaagse archeologisch onderzoek terecht gemeend eerst een uitvoerige studie te moeten maken over dit onderwerp. Zijn boek is het resultaat van dit uitgebreide werk, dat berust op honderden documenten uit die tijd: militaire rapporten, woorden van overlevenden, indiaanse verkenners die voor het leger werkten, directe verslagen van soldaten en journalisten…

Wat betreft de oorsprong van het drama is er een vrijwel algemeen akkoord. De Amerikaanse autoriteiten voerden eind 1890 volkomen overdreven militaire acties uit tegen de « Ghost Dance », de dans van de geesten, een Messiaanse beweging die zich uitbreidde bij de overwonnen, wanhopige en verhongerde indiaanse gemeenschappen van het « laagland ». De met grof geweld gepaard gaande verplaatsing van de kleine indiaanse groep van het opperhoofd van de Minneconjou, Big Foot, maakte deel uit van de strategie om de stammen uiteen te jagen en te verstrooien. Big Foot en de zijnen waren officieel onder bewaking op doortocht naar het reservaat Pine Ridge in Zuid-Dakota. (Het uiteindelijke doel van de autoriteiten was overigens om hen naar elders te deporteren). Het schijnt dat onderweg wapens werden verstopt in de bagage van de indiaanse karavaan. Op het moment dat de bewakers deze wilden zoeken en wegnemen, gebeurde het fatale incident. Een indiaan gooide een handvol aarde in de lucht, maakte een dansgebaar dat door sommigen als een oorlogsdans werd geïnterpreteerd. De verborgen wapens werden te voorschijn gehaald. Het vuurgevecht werd algemeen en ontaardde in een slachtpartij. De soldaten vervolgden fanatiek de vluchtelingen, sloofden zich uit en schoten vlakbij op vrouwen en slachtten daarbij hun baby’s af.

Het aangrijpende onderzoek van Laurent Olivier lees je met verbijstering. Het verheldert beetje bij beetje de verantwoordelijkheden voor wat er bij Wounded Knee gebeurde. De laatste pagina’s zijn gewijd aan een paar andere beroemde gebeurtenissen, zoals de bezetting van de plek in 1973 door de « American Indian Movement ». Wounded Knee is en blijft een herinnerings- en weerstandsoord in de ogen van het geheel van autochtone volkeren van Amerika, die gedurende vijf eeuwen zijn geconfronteerd met het gewelddadige blanke superioriteitsgevoel.

Deze analyse van Laurent Olivier, gebaseerd op talrijke, soms ook tegenstrijdige getuigenissen waarmee de Amerikaanse justitie nooit rekening heeft gehouden, toont duidelijk aan dat er sprake was van een totale incompetentie van de zijde van de legerleiding en vooral ook van oorlogsmisdaden door het individuele gedrag van soldaten. Laurent Olivier hoopt dat het door hem beoogde hedendaagse archeologisch onderzoek verdere verhelderingen oplevert.

Hoe dan ook, de lezer van « Ce qui est arrivé à Wounded Knee » kan ervan overtuigd zijn dat Wounded Knee geen verleden tijd is, en voor de indianen nog altijd actueel is. Je mag hopen dat Joe Biden het niet laat bij het gebaar van de recente benoeming van de Indiaans-Amerikaanse Deb Haaland als minister van binnenlandse zaken in zijn regering, maar namens de blanke Amerikaanse bevolking zijn excuses aanbiedt voor het verschrikkelijke onrecht en de misdaden tegen de autochtone bevolkingsgroepen en met hen overlegt over hun gerechtvaardigde eisen. Dat zou zijn handelen tegen de onderdrukking van de Oeigoeren door China een stuk geloofwaardiger maken.

Geschreven op donderdag 17 juni 2021