Corruptie onuitroeibaar?

Civis Mundi Digitaal #116

door Michel van Hulten

Mijn website www.corruptie.org opent sinds 2006 met de woorden:
‘Velen denken dat Nederland vrijwel corruptie-vrij is. Helaas is de praktijk anders. Ik doe wat voor jou en jij dan voor mij’. Ik schreef ook toen al in de openingstekst op die website over ‘een wanhopige strijd’, ‘met weinig kans op een gunstig resultaat, en al helemaal geen kans op absoluut succes’:
‘Corruptie is een ziektevirus dat onze economieën heeft aangetast. Velen zijn het erover  eens dat corruptie moet worden voorkomen, en waar en/of wanneer dat voorkomen niet lukt, dient te worden bestreden - ook al is het een wanhopige strijd met weinig kans op een gunstig resultaat, en al helemaal geen kans op absoluut succes. Corruptie.org wil de bewustwording van het verschijnsel corruptie vergroten’.

Corruptie in Nederland
Tegelijkertijd scoort Transparency International (TI) elk jaar opnieuw in zijn internationale Corruptie Percepties Index (CPI) Nederland tussen de beste tien landen op die lijst. Niet corrupt. Dus waar maken we ons eigenlijk zorgen over? Nederland mag best tevreden zijn.
Of toch niet? De OESO geeft een ander oordeel.
In datzelfde jaar 2006 publiceerde de OESO in Parijs het Phase 2 Report m.b.t. ‘The Netherlands’: ‘Report on the application of the convention on combating bribery of foreign public officials in international business transactions and the 1997 recommendation on combating bribery in international business transactions’. [Goedgekeurd en aangenomen op 16 juni 2006, https://www.oecd.org/daf/anti-bribery/anti-briberyconvention/36993012.pdf ].
Op pagina 10 valt daar te lezen in keurig ambtelijk proza dat de OESO-Werkgroep die de evaluatie in Nederland moest uitvoeren weinig bewijs vond voor echt pogen door de Nederlandse autoriteiten actief te zijn in de bestrijding van grensoverschrijdende corruptie vanuit Nederland [ … ] en dat ‘een meer proactieve aanpak’ verwacht zou mogen worden:
‘In relation to foreign bribery however, the lead examiners detected only limited evidence to suggest that there has been any concerted effort by Dutch authorities to uncover and combat bribery of foreign public officials in international business transactions. Although the Transparency International bribery index which measures perceptions of bribery, and not actual bribery, has ranked the Netherlands as having a low propensity for foreign bribe paying, (voetnoot ²²) it was the view of the lead examiners that a more proactive approach to investigating and prosecuting this type of crime is required. Addressing this issue forms a major component of this Report’.
(voetnoot ²² uit het rapport
22 The Transparency International Bribe Payers Index ranks leading exporting countries in terms of the degree to which international companies with their headquarters in those countries are likely to pay bribes to senior public officials in key emerging market economies. A perfect score in the ranking is 10. A ranking of 10 would indicate that there is zero perceived propensity to pay bribes. The Netherlands obtained a score of 7.8, and thus was seen to have a low propensity for foreign bribe paying.)
Het persbericht dat de OESO toen verspreidde begon met de kop: “Foreign bribery: the Dutch should take a more proactive stance, says OECD”.

Nederland en andere landen
Op 4 februari 2014 schreef Marc Beunderman in NRC Handelsblad naar aanleiding van een onderzoeksvraag van de Europese Commissie (EC) aan EU-burgers: “Werd u de afgelopen twaalf maanden gevraagd om steekpenningen te betalen of werd dat van u verwacht?”
https://www.nrc.nl/nieuws/2014/02/04/op-brusselse-alarmkreet-over-corruptie-volgt-nog-g-1346182-a344057
De antwoorden per land werden vervolgens gegeven in ‘procenten positief’ per land. Nederland 2%! Zie je wel. Klopt! Niet corrupt.
En zoals gebruikelijk bij dit soort onderzoekingen, de Scandinaviërs: Denemarken, Zweden, Finland, maar ook Portugal en Duitsland scoren 1%; Frankrijk, Spanje, Italië, Malta 2% en Cyprus 3%; Roemenië 25% en Litouwen 29%.
Wonderlijk is dat na al deze bijna bizar lage ja-antwoorden in zijn artikel - correcte weergaves  van de rapportage door de EC - Beunderman vervolgens als journalist geen verklaring zoekt voor de discrepantie (die hij wel vermeldt) tussen deze mooie cijfers zoals gerapporteerd door de EC, en de eveneens door de EC gerapporteerde jaarlijkse schade door corruptie in Europa van maar  liefst 120 miljard euro?
En dat reeds enorme bedrag is dan nog slechts bijna een derde deel van een andere schatting uit 2013 die in omloop is afkomstig van Anticorrp [www.anticorrp.eu/], een grootschalig onderzoeksproject, een netwerk van corruptieonderzoekers, gefinancierd door dezelfde EC (EC Seventh Framework Programme), het project begon in maart 2012 en eindigde februari 2017.

Conclusie voor Europa
Hun conclusie voor heel Europa: - indien heel Europa zo weinig corrupt zou zijn als Denemarken - dit 323 miljard per jaar aan extra belastinginkomsten zou opleveren.
Bijna niemand wordt gevraagd te betalen en toch gaat het om enkele honderden miljarden Euro? Dat zou toch te denken moeten geven? Des te meer omdat tegengesteld aan de gegevens die de journalist Beunderman vermeldde, het corruptieprobleem kennelijk toch door de Europeanen als zeer groot wordt ervaren. Volgens Eurobarometer-onderzoek, ongeveer tegelijk met het rapport gepubliceerd, vindt meer dan driekwart van de Europeanen corruptie in het eigen land een groot probleem (in Nederland: 61 procent).
Ook op louter academisch niveau is het niet duidelijk voor alle onderzoekers of corruptie nu groot is, dan wel klein. Ik schreef er over in Civis Mundi #92 van december 2019. De aanleiding er toen iets van te zeggen lag bij een opinie-artikel in de Volkskrant (14 oktober 2019): Nederland is toch echt geen narcostaat, auteurs vanuit de Universiteit Brabant emeritus Petrus van Duyne en universitair docent Benny van der Vorm. Zij werden beantwoord met een opinie-artikel ondertekend door TI-voorzitter Paul Vlaanderen en toenmalig directeur Serv Wiemers van de Nederlandse afdeling van TI - Transparency International: Nederland is corrupter dan u denkt. Voor de details verwijs ik naar het Civis Mundi #92 artikel: https://www.civismundi.nl/index.php?p=artikel&aid=5524, december 2019, daar vindt u ook deze Volkskrant-artikelen.

Zware criminaliteit een halt toeroepen
Ernstiger dan deze verschillen in cijfers en in meningen over corruptie (weten we dus eigenlijk niet waar we het over hebben?) vind ik de signalering in NRC Handelsblad van 11/12 september 2021, p. 012, Opinie en debat,  door Folkert Jensma in zijn rubriek ‘De Rechtsstaat’: “De zware criminaliteit een ‘halt toeroepen’ is onmogelijk”.

En hij schrijft dat dan nog niet eens alleen op zijn eigen gezag, maar hij citeert met deze uitspraak de oud- Hoofdofficier van Justitie Theo Hofstee die bij zijn afscheid als Hoofdofficier het ‘onmogelijk’ uitsprak tegenover het AD, nog toevoegend: ‘daarvoor is het verdienmodel van criminaliteit te groot en zijn onze logistieke sector en financiële dienstverlening te goed’ [en voorts] ‘We zijn te ver heen’.
Ongelooflijk! Wat moet die man geleden hebben onder zijn baan als Hoofdofficier als je er zo op terug kijkt. Hij vertrok eruit in 2018 en werd Procureur Generaal. En hij was bepaald niet iemand die met zich liet sollen. Bij zijn vertrek werd geconstateerd (Bron: Een Vandaag 14-02-2018, 18:15) dat: ‘onder zijn leiding de afgelopen zeven jaar volop onderzoek [werd] gedaan naar de top van de Amsterdamse onderwereld. Het parket in Amsterdam deed in die tijd zo’n 100 onderzoeken op het gebied van zware criminaliteit. Dit heeft geresulteerd in 200 veroordeelde verdachten, bij elkaar opgeteld goed voor 1.000 jaar gevangenisstraf.’
En Theo Hofstee zelf merkte bij die gelegenheid op: “Dat zijn indrukwekkende cijfers. Het gaat hier om zware misdaad: grootschalige handel in cocaïne, wapensmokkel, mensenhandel, liquidaties en het voorkomen van afrekeningen. Strafrecht toepassen heeft dus zin. Maar tegen de top van de georganiseerde misdaad is het heel ingewikkeld een harde strafzaak op te bouwen.” Opvalt dat in dit rijtje van ‘zware misdaden’ de woorden ‘corruptie’ en ‘afpersing’ ontbreken.

Geheimhouding
Als aanduiding voor het verschijnsel ‘corruptie’, is het woord ‘corruptie’ meer in gebruik voor zaken waarbij publieke instellingen het slachtoffer zijn en er vooral aandacht is voor de aanbodkant, en het woord ‘afpersing’ vooral wanneer het verschijnsel veeleer wordt gezien tussen private partijen en dan vooral aandacht krijgt van degenen die afgeperst worden.

Het grote probleem van corruptie is en blijft (vooralsnog?) dat zowel degene die betaalt als degene die ontvangt, de daad als zodanig geheim wil houden en zij er wederzijds ook belang bij hebben dat de partner in de omkoopzaak daar net zo over denkt en ernaar handelt.

Daardoor komen de feiten te weinig boven water, daardoor valt er ook niet te meten hoe omvangrijk het probleem ‘corruptie’ is. En kan er niet worden gemeten welke maatregel(en) om corruptie tegen te gaan effect heeft (hebben) en hoe groot dat effect dan wel is. Als uiterste consequentie betekent dit ook dat we niet weten wie we moeten aanpakken èn kunnen we corruptie ook niet meten, noch constateren of het nemen van bestrijdingsmaatregelen de corruptie wel vermindert of uitroeit. De Tilburgse wetenschappers kunnen hun positieve bewering: ‘Nederland is echt geen narcostaat’ niet waar maken, net zo min als de TI-leiding het tegenovergestelde: ‘Nederland is corrupter dan u denkt’, kan aantonen.

Bestrijding

Enkele tientallen jaren van bestrijding leren ons nu wel dat het probleem als zodanig er nog steeds is. De consequentie is dat we toch serieus aan het werk zullen moeten om het verschijnsel corruptie te identificeren, te definiëren en te meten. En dat we niet langer mogen blijven steken bij de ‘percepties’ die TI vanuit zijn secretariaat in Berlijn gaarne aanroept. Ik benoemde die percepties jaren geleden al als ‘hersenspinsels’ en benoemde het benutten van die percepties door TI, door vele regeringen (o.a. van Nederland) en door de EU en de VN als ten onrechte het idee continueren, dat je ‘met modder beton kunt maken’.

Een recente ervaring heeft mij nu ook geleerd dat we, naast het verbeteren van wet- en regelgeving en het invoeren van allerhande controlemechanismen, nationaal en internationaal, mogelijk wel meer winst zouden kunnen boeken in de bestrijding van corruptie en andere financiële misdrijven als we meer aandacht zouden geven aan dicht bij de mensen staande handhaving van wat we zo keurig hebben opgebouwd aan daarvoor bedoelde acties.

Een voorbeeld: wietplantage
Recent leerde ik dat als twee Albanezen hier bij ons op slinkse wijze een woning huren en die omvormen tot wiet-plantage, en die vervolgens betrapt worden, weliswaar een nachtje de cel ingaan, maar dat ze daarna maximaal als straf kunnen verwachten alleen maar de volgende dag het land te worden uitgezet naar hun moederland (mits ze hier nog geen strafblad hebben). Dat het zo zal gaan dat weet uiteraard elke volwassen Albanees. Voor zover dat hun illegale activiteiten alhier zou raken maakt dat niets uit want er komen gewoon twee andere Albanezen (uiteraard zonder strafblad) en die zetten dat werk voort. Tot ook die weer een fout maken en gesnapt worden. Straf? Ho maar. Terwijl zij in vrijheid gaan, kan de verhuurder maanden zo niet een jaar bij de politie wachten op teruggave van de sleutels – en dat schijnt niet ongebruikelijk te zijn. Die verhuurder wordt dus stevig aangepakt, die zal eerst alle aangebrachte schade willen herstellen om vervolgens weer te kunnen verhuren (nu dus wel legaal). Daarvoor krijgt hij geen kans, hij lijdt flink verlies.
Als toefje op deze taart komt dan nog dat de ‘klusjesman’ die ingehuurd wordt om op te ruimen en te herstellen, als eerste reactie wist te melden: ‘mijnheer, was nu toch eerst bij mij gekomen en had het mij verteld en niet de politie. Dan was ik er met enkele stevige vrienden op af gegaan. Ik zou die Albanezen dan gezegd hebben hun activiteiten te staken, alles op te ruimen en terug te brengen in perfecte staat, en aan mij 4.000 euro te betalen, de helft voor mij, de andere helft voor mijn vrienden. Dan had u geen opruim- en herstelprobleem gehad, ik had flink verdiend en de wietproductie zou zijn gestopt.’

Met als alternatief dat ‘als ze niet zouden opruimen en herstellen, hij onmiddellijk de politie zou informeren en dan zouden zij met de brokken zitten en gedwongen worden terug te gaan naar Albanië. Winst dus voor iedereen.’ [Vergeef mij het gebruik van het woord ‘Albanezen’. Dit voorbeeld leerde ik kort geleden kennen als directe ervaring in het echte leven, en het waren inderdaad Albanezen].
Er zit ook nog een Nederlandse component aan dit verhaal. De woning waar het om gaat is voorzien van een zogenaamde ‘slimme’ elektriciteit-meter, waarvan een mooie kwaliteit is dat als die wordt afgeschakeld, al is het maar voor even om aftappen van stroom vóór de meter mogelijk te maken, dat dan bij het elektriciteit-bedrijf een signaal afgaat waardoor de leverancier gealarmeerd wordt. In dit geval kon achteraf ook geconstateerd worden dat het signaal inderdaad was afgegaan. Vervolgens was echter geen actie ondernomen. Waarom is die slimheid ingebouwd als er toch geen gebruik van wordt gemaakt?

Als je bij voorbaat weet - als ‘Albanees’ - dat je je gang kunt gaan, gepakt kunt worden, maar geen straf zult krijgen; als je een controle inbouwt zodat je tijdig weet dat er iets mis gaat in je installatie, maar je maakt geen gebruik van die mogelijkheid om erger te voorkomen; als je de bedrogen verhuurder straft, maar de dader/huurder vrij laat lopen; ben je dan niet zelf bezig verdergaande misdadigheid aan te moedigen? Kleine ‘zaakjes’, maar die zetten wel de toon.
In plaats van de goede richting uit te gaan, glij je onvermijdelijk naar de grote ‘zaken’.

Fiscale sluiproutes
Lees vervolgens voor die grotere zaken in NRC Handelsblad van 9 september 2021 (nu dus), de wat wonderlijke combinatie in één kranteneditie van twee artikelen over ‘Crocs’ (een schoenmodel). Eerst in het katern Economie (p. 6-7) ‘Nederlands ultieme fiscale lokkertje is niet meer’ (onder het rubriekskopje ‘Belastingparadijs’), en vervolgens in het katern In het nieuws (p. 5) ‘Crocs vindt weer fiscale sluiproute’ (onder het rubriekskopje ‘Belastingontwijking’). Dan zie je meteen de kern van het probleem.

Eerst hebben we zelf een probleem gecreëerd door de wet zo te schrijven en toe te passen dat oneerbare doeleinden mogelijk worden en vervolgens - zodra we door hebben dat dit eigenlijk niet kan en die wet afschaffen - dan zorgen we er ook zelf weer voor dat dezelfde specialisten, fiscalisten dus, toch weer ook een andere sluiproute kunnen bewandelen die tot dezelfde oneerbare resultaten leidt. De machtigen, het grote geld, topbestuurders, vinden altijd weer wel opnieuw een manier om zichzelf te bevoordelen, de kleine krabbelaars lukt dat niet. Die zien zelf wel dat verschil, en zien daarin ook een rechtvaardiging om zelf door te krabbelen. Waarom de winsten aan anderen laten die het toch al gemaakt hebben?  

Een vraag blijft dan wel hangen. Waarom zo dom zijn dat je je toevlucht zoekt bij misdadige handelingen als omkoperij en afpersing, die uiteindelijk tot veroordeling en straf kunnen leiden, als je toch ook wettelijk volledig gedekt grote verdiensten kunt maken? Volmaakt legaal. Je moet alleen vakbekwame deskundige professionals vinden die dit voor je uitzoeken en opzetten.
Wie goede fiscalisten weet te vinden en te contracteren is heel wat beter af dan die kleine krabbelaars uit Albanië die op heterdaad betrapt worden en het land uit worden gezet. Die fiscalisten worden gefêteerd!
De NRC staat bepaald niet alleen in het uitzoeken van hoe de geheimen van financiële  misdaad in elkaar steken. De artikelen gepubliceerd op 9 september zijn niet uitzonderlijk. Om ze te kunnen schrijven werken wel vele financiële onderzoekers met elkaar samen. Samen bereiken ze meer en worden hun onderzoeksresultaten wijder verspreid. Wilt u de originelen lezen, ga dan naar de website van The Investigative Desk, https://investigativedesk.com/.

Onderzoeksgroep
Deze onderzoeksgroep omschrijft de eigen missie als:
‘We are a co-operative of specialized investigative journalists.
Our reporters focus on the defence & security, energy, food, pharmaceutical & healthcare, and tobacco industries.
Our mission is to investigate the workings of power in businesses, governments and other institutions, and produce thorough stories about these workings, in order to stimulate the public debate and – if possible – spur the reform of unjust, illegal and abusive practices.’

Hun kernwoorden zijn in mijn ogen: ‘the workings of power’ en ‘the reform of unjust, illegal and abusive practices’. Inderdaad, zij gaan na wat precies de kern is van corruptie: abuse of public power for private interest. En wat je hieraan kunt doen.
Vóór in hun website staat al de opvallende oproep:
Leak to us - https://investigativedesk.com/leak-to-us/.
Kennelijk kun je niet alle informatie op reguliere wijze verwerven. Wil je echt weten wat er gebeurt en wie wat doet, dan ben je afhankelijk van anderen die bereid zijn door te geven wat ze weten, zien, horen.

Bovendien blijkt uit hun reportages dat als de ene mogelijkheid om legaal extra geld te verdienen wordt afgesneden, je je helemaal geen zorgen hoeft te maken, dan zoek en vind je een ander kanaal en gaat het groot-verdienen gewoon door. Je hoeft er alleen de juiste fiscalisten en juristen voor te vinden die het voor je uitzoeken en je de juiste instrumenten verschaffen.
Deze onderzoekers maken er ook geen geheim van hoe ze hun medewerkers recruteren en hoe ze aan hun informatie komen:
desk@investigativedesk.com

+31 6 54674124

Postal address:
De Coöperatie
T.a.v. The Investigative Desk
Gaasterlandstraat 3-5, 1079 RH
Amsterdam, The Netherlands

Nederland belastingparadijs
Lees: https://investigativedesk.com/nl/nederlands-ultieme-fiscale-lokkertje-is-niet-meer-maar-fiscalisten-werken-volop-aan-alternatieven/
Zij weten dan te melden:
‘Nederlands fiscale topattractie is dit jaar ten onder gegaan, ondanks jarenlange Nederlandse tegenwerking’ (het cursief heb ik toegevoegd, zie goed dat Nederland van wanten weet als het om corruptie gaat, MvH). ‘Honderden Amerikaanse bedrijven, waaronder Crocs, Pfizer en Ralph Lauren, profiteerden ervan. Fiscalisten werken alweer aan nieuwe belastingroutes’.

Door Gidi Pols en Jochem van Staalduine , hun tekst volgt hier:
‘Heel even lijkt het erop dat het de Europese ministers van Financiën gelukt is. Op 29 mei 2017 ondertekenen ze een richtlijn die de draagmuur wegslaat onder belastingparadijs Nederland: de cv/bv-structuur. Althans, dat denken ze. Want terwijl de ministers hun handtekening zetten, werken Nederlandse fiscalisten alweer aan een nieuwe route om belasting te omzeilen.

De cv/bv-structuur is tot dat moment het ultieme lokkertje voor Amerikaanse bedrijven op zoek naar een regiokantoor voor Europa. Doordat belastingregels van Nederland en de VS slecht aansluiten, beginnen Amerikaanse bedrijven als Ralph Lauren en Pfizer vanaf de jaren negentig aan belastingvrij geld oppotten in een Nederlandse commanditaire vennootschap (cv). Het geld in deze spaarpot gebruiken de bedrijven voor investeringen, of ze dirigeren het op een fiscaal voordelig moment naar aandeelhouders. De Nederlandse bv is nodig om de gelden uit het buitenland te ontvangen, die dan naar de cv gaan. Dit zorgt ervoor dat het bedrijf gebruik kan maken van het Nederlandse fiscale voordeel.

Grote Amerikaanse bedrijven als Tesla, Reader’s Digest en tv-serieproducent AMC (Breaking Bad, Mad Men) hadden of hebben zo’n Nederlands spaarpotje, blijkt uit onderzoek van The Investigative Desk voor NRC. Het journalistiek collectief vond 66 cv/bv-structuren van bedrijven met een hoofdkantoor in de Verenigde Staten. Die multinationals gebruiken Nederland niet om hun kleingeld te bewaren: alleen al de 36 cv’s die een jaarverslag over 2019 indienden, hebben samen voor 170 miljard euro op de balans.
Lees het hele achtergrond artikel en het nieuwsbericht over dit onderwerp op NRC.

Is ‘omzeilen van belastingheffing’ ook corruptie? Gelukkig is er geen sluitende definitie van corruptie en staat het eenieder vrij zijn eigen invulling aan het begrip te geven. Dat doe ik dus maar. In elk geval staat vast dat het vinden van een ‘slimme’ route voor het overmaken van winsten de bedoeling negeert van belastingheffing: laat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. Die twee Albanezen verdienden met hun wiet wellicht wel 100.000 euro in een jaar, die fiscalisten genereren winsten die optellen tot tientallen zo niet honderden miljoenen euro’s en die gaan niet in de zakken van de armsten.

Noot                                      
[1] Zie ook breken van geheimhouding breekt corruptie? Door Michel van Hulten in: Civis Mundi Digitaal #115, oktober 2021.