Afrika

Civis Mundi Digitaal #117

door Jan de Boer

Als het goed is vinden er in Libië in principe op 24 december presidentsverkiezingen plaats in het kader van een nationale verzoening die de eenheid in Libië moet herstellen. Maar of ze ook werkelijk plaats gaan vinden is voor mij de vraag, gezien de complicaties die er zijn. Eén van deze complicaties, en zeker niet de geringste, is de kandidaatsstelling van Saïf Al-Islam, de 49-jarige tweede zoon van de vroegere dictator Mouammar Kadhafi. Sinds 2011 werd hij eerst gevangengezet en vervolgens verplaatst naar een bewaakte woning op een geheime plek in de stad Zinten, 160 km ten zuidwesten van Tripoli. Hij heeft inmiddels kennelijk zijn bewegingsvrijheid teruggekregen, want op 14 november was hij in het zuiden van Libië om daar zijn vingerafdruk op de documenten van de Nationale Hoge Electorale Commissie te zetten.

Het was overigens niet de eerste keer dat Saïf Al-Islam Kadhafi naar buiten trad. Eind juli schreef een journaliste van de New York Times over haar ontmoeting met hem in een luxueuze villa in Zinten. De kandidaatstelling van Saïf Al-Islam Kadhafi veroorzaakt een politieke aardbeving op het politieke toneel in Libië. De ontgoocheling van de Libiërs wat betreft een decennium van chaos door volkslegers en een ineenstorting van de economie is zo groot dat de kandidaat kan profiteren van een zekere heimwee naar de vroegere pre-revolutionaire orde. Maar of deze basis van onverbeterlijke kadhafisten en teleurgestelde vroegere opstandelingen voldoende is om hem naar het hoogste niveau te tillen? Dat weet niemand. Zijn juridisch statuut is een duidelijke handicap: het Internationale Strafhof vaardigde een arrestatiebevel tegen hem uit wegens « misdaden tegen de mensheid » voor zijn rol bij de onderdrukking van de opstandelingen door het regime van Kadhafi in 2011. De Libische autoriteiten hebben echter geweigerd aan dit arrestatiebevel gehoor te geven, omdat zij de voorkeur gaven aan puur nationale rechtspraak.

In 2015 door een speciaal gerechtshof van Tripoli met acht andere hoge functionarissen van het verjaagde regime tot de dood veroordeeld, werd hij een jaar later « bevrijd » – in werkelijkheid geplaatst in een bewaakte villa – door amnestie-wetgeving van het gevluchte Parlement in Tobroek in het oosten van Libië. De verdeling van Libië in twee politiek-militaire blokken – Oost-Libië gedomineerd door de strijdkrachten trouw aan maarschalk Khalifa Haftar, en West-Libië door de opstandelingen van 2011 – deed het dossier van Saïf Al-Islam Khadafi vergezeld gaan met onoverkomelijke ruzies inzake juridische competenties, waarbij de internationale justitie steeds op afstand werd gehouden.

Eén ding is duidelijk: het plotselinge binnenvallen van Saïf Al-Islam Khadafi, naar alle waarschijnlijkheid aangemoedigd door Rusland, compliceert in hoge mate de voorbereidingen van de dubbele verkiezingen – president en parlement – die de internationale gemeenschap verlangt, zoals de conferentie over Libië in Parijs op 12 november bevestigde.

De afwezigheid van consensus tussen de Libische krachten over het draaiboek alsook over de institutionele vorm die de verkiezingen opvolgt – een presidentieel of een parlementair regime? – doet donkere wolken aan de horizon verschijnen. En dat al een jaar na het staakt-het-vuren van oktober 2020, dat in hoofdlijnen de verzoening tussen de twee blokken in het oosten en het westen aangaf. En op het moment dat ik dit artikeltje schrijf, zou het mij niet verbazen als de kandidatuur van Saïf Al-Islam Khadafi en het hierboven aangegeven gebrek aan consensus de oorzaak zal zijn van een of niet doorgaan van deze verkiezingen, of tenminste een boycot in een aantal regio’s. Want als zij die heimwee naar het verleden hebben meer en meer hun isolement verlaten voor het ondersteunen van Saïf Al-Islam Khadafi, zullen zij die een herstel van de dictatuur vrezen ook de straat op gaan.

Saïf Al-Islam Khadafi, gediplomeerd econoom en « jetsetter » in Saint Tropez en Monaco, belichaamde de opening van het Khadafi­-regime naar het Westen, nadat het in 2003 haar programma voor massavernietigingswapens had gestopt. Als hoofd van zijn hervormingsgezinde beweging droeg hij bij aan de bevrijding van politieke gevangenen, met name islamisten, en knoopte hij contacten aan met de oppositie. Maar toen in 2011 de revolutie uitbrak, stond hij als een blok achter zijn vader en kondigde hij op televisie « rivieren van bloed » aan. Veel van de vroegere opstandelingen zijn dat niet vergeten. De haviken van het vroegere regime daarentegen vergeven hem zijn hervormingsgezindheid niet. Het is in dat kader goed om te weten dat de Khadafistische beweging gefragmenteerd is.

Maar een andere breuk in het « verzoende » Libië is verschenen met de recente kandidaatstelling voor het presidentschap van maarschalk Haftar, die volgens experts de grote verliezer zou zijn van een kandidatuur van Saïf Al-Islam Khadafi. Maarschalk Haftar zal zich daar zeker niet bij neerleggen, en dat belooft des te meer vijandigheid voor Saïf Al-Islam Khadafi. Nee, de verkiezingen – als ze al gehouden worden – maken naar mijn mening van Libië niet de door het Westen gewenste eenheid.

Geschreven in december 2021